نگرشی هویت‌محور بر سیاست متوازن روسیه در قبال کشورهای اسلامی خاورمیانه: مطالعه موردی ایران و عربستان (2020-2011)
محورهای موضوعی : سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)
سید رزاق مقیمی
1
(دانشجوی دکتری، گروه علوم سیاسی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.)
داوود کیانی
2
(دانشیار، گروه علوم سیاسی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران)
مهدی جاودانی مقدم
3
(استادیار، گروه روابط بینالملل، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران.)
کلید واژه: کشورهای اسلامی, عربستان, سوریه, ایران, جهان اسلام, انقلاب‌های عربی, افراط‌گرایی, سیاست خارجی, روسیه, روابط بینالملل, خاورمیانه,
چکیده مقاله :
هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی مؤلفه‌های مؤثر بر سیاست روسیه نسبت به کشورهای اسلامی خاورمیانه، پس از انقلاب‌های عربی است. در این راستا، سوال اصلی پژوهش حاضر این است که چه عواملی روسیه را به سمت اتخاذ سیاست متوازن نسسبت به کشورهای اسلامی خاورمیانه از سال 2011-2020 سوق داده است؟ همچنین پژوهش بر این فرضیه استوار است که در فاصله سال‌های 2011-2020 میلادی، روسیه از یک‌سو در مبارزه علیه تروریسم تکفیری، به همکاری با گروه‌های شیعی به رهبری ایران روی آورد و از سوی دیگر، با هدف جلوگیری از تحریک بنیادگرایی دینی در جمهوری‌های مسلمان‌نشین خود، به گسترش روابط با کشورهای اسلامی سنّی مذهب پرداخت. در پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و در قالب چارچوب نظری سازه‌انگاری، تحلیلی نسبتاً متمایز از ماهیت روابط روسیه با کشورهای اسلامی خاورمیانه در مقطع پس از انقلاب‌های عربی ارائه گردید. نتایج حاکی از آن است که با وقوع انقلاب‌های عربی در سال 2011 میلادی و شکل‌گیری دسته‌بندی‌های جدیدی در سطح منطقه‌ای و بینالمللی در خاورمیانه، به ویژه پیرامون بحران سوریه که آغازگر مقطع تازه‌ای در روابط روسیه با جهان اسلام بود، مسکو با هدف دفع خطر جریان افراط‌گرایی اسلامی، تلاش کرد با اتخاذ سیاست متوازن نسبت به کشورهای اسلامی خاورمیانه، ضمن پرهیز از ایجاد تنش با آنها، به تقویت روابط با آنان بپردازد. لذا انتظار می‌‌رود، نقش اسلام در سیاست خارجی روسیه افزایش یابد و دولتمردان روسی، تمایل بیشتری به تعامل سازنده با کشورهای اسلامی خاورمیانه پیدا نمایند.
The purpose of the present research is to study effective criteria on Russia’s policy towards Islamic countries in the Middle East after Arab revolutions. In this regard, the main research question of the current study is: what factors have led Russia to adopt a balanced policy towards Islamic countries in the Middle East during 2011-2020? Moreover, the research relies on the hypothesis that during that the above time period, Russia, on the one hand, assisted Shi’ite groups led by Iran to fight against excommunication (Takfiri) terrorism, and on the other hand, expanded its relations with Sunni Muslim countries in order to prevent stimulation of religious fundamentalism in its Muslim republics. The current study which was conducted by a descriptive analytic method in the theoretical framework of constructivism, presents a rather distinctive analysis of the essence of Russia’s relations with middle eastern Islamic countries after Arab revolutions. The results indicate that since Arabic revolutions in 2011 and formation of new groups in the regional and international level in the Middle East, especially the Syrian crisis that initiated a new stage in Russia’s relations with the Islamic world, Moscow has attempted to adopt a balanced policy towards Islamic countries in the Middle East to remove the danger of Islamic extremism, avoid tension with those countries and reinforce relationship with them. Therefore, it is expected that Russia highlights the role of Islam in its foreign policy and that Russian politicians show more interest in constructive collaboration with middle eastern Islamic countries.
آیا پوتین به دنبال امتیاز گرفتن از ریاض علیه تهران است؟ خبرگزاری خبر آنلاین (25 مهر 1398). بازیابی در 23 اسفند 1399. قابل دسترس در: www.khabaronline.ir/news/1311411
ابوالحسن شیرازی، حبیب‌الله (1395). مطالعه تطبیقی سیاست خارجی روسیه در دوران پوتین و مدودف. مطالعات روابط بینالملل، 9(33)، ص9-54.
اختیاری امیری، رضا؛ رفیع، حسین؛ بلبل امیری، عطیه (1399). سیاست خاورمیانهای روسیه و مدیریت تعارض رابطه تهران- ریاض. مطالعات روابط بینالملل، 13(50)، ص9-42.
اصولی، قاسم؛ رسولی، رؤیا (1392). روابط ایران و روسیه: فرصت‌ها، چالش‌ها و سازوکارهای بسط روابط. سیاست خارجی، 27(1).
بلینکایا، ماریانا (22 تیر 1399). اندیشکده کارنگی بررسی کرد: نقش متغیر عربستان در روابط ایران و روسیه. روزنامه دنیای اقتصاد، بازیابی در 17 آذر 1399، قابل دسترس در:
https://www.donya-e-eqtesad.com/fa/tiny/news-3671836.
پوتین: روسیه هرگز با کسی علیه کشور ثالثی دوستی نمی‌کند. خبرگزاری تسنیم (21 مهر 1398). بازیابی در 23 اسفند 1399. قابل دسترس در: www.tasnimnews.com/fa/news/1398/07/21/2117715
تقوایی‌نیا، احسان (31 شهریور 1395). جایگاه یمن در راهبردهای جدید روسیه. وبگاه موسسه ایراس، بازیابی در 12 دی 1399. قابل دسترس در: www.iras.ir/fa/doc/note
حسینی، سید احمد (خرداد 1395). روسیه و عربستان؛ شرکای دور و روابط نزدیک. دیپلماسی ایرانی، بازیابی در 23 اسفند 1399. قابل دسترس در: www.irdiplomacy.ir/fa/news/1959735
خاشع، جعفر (1392). تهدید سلفی‌های سوریه برای خارج نزدیک روسیه. بنیاد مطالعات قفقاز. قابل دسترس در:
http://ccsi.ir/vdcf.vdviw6d0xgiaw.html
زارعی، حسین (21 دی 1392). اسلام در روسیه از صوفیسم تا سلفیسم؛ سلفی‌ها در روسیه به دنبال چه چیزی هستند؟. گروه بینالملل برهان. قابل دسترس در: http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/1927196
سنایی، مهدی (1393). اسلام و مسلمانان در روسیه. پایگاه تحلیلی خبری قفقاز، بازیابی در 19 شهریور 1400. قابل دسترس در: www.qafqaz.ir/fa/?p=8078
طهمورثی، رحمت (19 خرداد 1399). روسیه، سودای میدان‌داری در خاورمیانه. خبرگزاری ایرنا، بازیابی در 18 آذر 1399. قابل دسترس در: www.irna.ir/news/83810568
عسگریان حسین (1 مرداد 1398). سیاست خاورمیانهای روسیه. مؤسسه مطالعات و تحقیقات بینالمللی ابرار معاصر تهران، بازیابی در 18 آذر 1399، قابل دسترس در: www.tisri.org/?id=c6nbhs2u
عسگریان، حسین (1394). چشم‌انداز روابط ایران و روسیه. تهران: موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بینالمللی ابرار معاصر.
فرشادگهر، ناصر؛ قائمی، یاسر؛ جمور، لیلا (1396). واکاوی روابط روسیه و جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر بحران سوریه. سیاست و روابط بینالملل، 1(2)، ص139-165.
فیروز، احسان (1390). تحولات سیاست خارجی روسیه پس از جنگ سرد و تاثیر آن بر خاورمیانه. وب سایت سیاست ما.
قرشی، سیده مهدیه (7 آذر 1397). روسیه و عربستان؛ شرکایی دور درپی روابط نزدیک. خبرگزاری مهر، بازیابی در 1 بهمن 1399، قابل دسترس در: www.mehrnews.com/news/4470622
قوام، عبدالعلی (1384). روابط بینالملل: نظریه‌ها و رویکردها. تهران: سمت.
کولایی، الهه؛ عزیزی، حمیدرضا (1399). زمینه‌ها، عامل‌ها و پیامدهای تحول در سیاست خاورمیانهای روسیه (مجموعه مقاله‌ها). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
گروسه، رنه (1379). امپراتوری صحرانوردان. ترجمه عبدالحسین میکده. تهران: علمی- فرهنگی.
گزارش مفصّل آتلانتیک از استراتژی تازه پوتین در خاورمیانه؛ روسیه به دنبال ترویج الگویی از اسلام در مقابل اسلام سیاسی. پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (21 دی 1397). بازیابی در 17 آذر 1399. قابل دسترس در:
www.entekhab.ir/fa/news/452325
مشیرزاده، حمیرا (1390). تحول در نظریه‌‌های روابط بینالملل. تهران: سمت، چاپ ششم.
میرفخرایی، سیدحسن (1399). الگوهای رفتاری سیاست خارجی روسیه در خاورمیانه پس از خیزش‌های عربی. مطالعات روابط بینالملل، 13(52).
ونت، الکساندر (1384). نظریه اجتماعی سیاست بینالملل. ترجمه حمیرا مشیرزاده. تهران: دفتر مطالعات وزارت امور خارجه.
یملیانوا، گالینا (1376). روسیه و اسلام؛ تاریخ و چشم‌انداز روابط. ترجمه معصومه جمشیدی. تاریخ معاصر ایران، شماره 1، ص106-91.
Antúnez, J.C. (2016). Islam in Russia: Challenge or Opportunity? Estudios Globales, Retrived: 11 June 2016, from:
www.global-strategy.org/islam-in-russia-challenge-or-opportunity
Belobrov, Y.Y., Volodin, A.G., Demidenko, S.V., Kozyrev, N.I. & et al. (2014). Modern Russian-Iranian Relations: Challenges and Opportunities. Russian International Affairs Council. URL= https://russiancouncil.ru/upload/WP14Russia-Iran-En.pdf
Dannreuther, R. (2012). Russia and the Middle East: A Cold War Paradigm? Europe-Asia Studies, 64(3), p. 543-560.
Ermolaeva, O. (2016). An analysis of identity-based and security-oriented Russian foreign policy in relation to Syria. PhD. Thesis. Middlesex University.
Fearon, J. & Wendt, A. (2005). Rationalism v. Contructivism: A Skeptical View. In: Walter Carlsnaes, Thomas Risse & Beth A. Simmons (ed.), Handbook of International Relations. London: Sage, p. 52-72.
Hopf, T. (1998). The Promise of Constructivism in International Relations Theory. International Security, 23(11), p. 71-200.
Isayev, R. (2007). Russia: The role of religion in the Chechen conflict. Prague Watchdog, Retrived: 23 May 2021, from:
www.reliefweb.int/report/russian-federation/russia-role-religion-chechen-conflict
Karadere, M. L. (2017). Russia and the Region’s Muslims: A History of Relations. Retrived: 26 January 2020. URL= www.insamer.com/en/russia-and-the-regions-muslims-a-history-of-relations_1056.html
Katz, M. (2010). Russia’s Greater Middle East Policy or the Art of Making Friends with Everybody. IFRI Center Russia/NNG, April.
Katz, M.N. (7 May 2018). Balancing Act: Russia between Iran and Saudi Arabia. URL= https://blogs.lse.ac.uk/mec/2018/06/26/balancing-act-russia-between-iran-and-saudi-arabia/
Kaura, V. (2017). The Dynamics of Saudi-Russian Relations. The Begin-sadat Center for Strategic Studies, Paper No.623, 21 October 2020.
URL= https://besacenter.org/dynamics-saudi-russian-relations/
Levesque, J. (2 July 2008). Russia and the Muslim World: The Chechnya Factor and Beyond. Russian analytical digest, No 44.
Ramani, S. (14 November 2017). Russia's next Power Play May Occur in Yemen.
URL= https://nationalinterest.org/feature/russias-next-power-play-may-occur-yemen-23197
Serebrov, S. (2017). Yemen Crisis: Causes, Threats and Resolution Scenarios. Russian International Affairs Council.
URL= https://russiancouncil.ru/papers/Yemen-Policybrief14-en.pdf
Soage, A. (2015). Saudi Arabia. A Regional Power Facing Increasing Challenges. Research Gate, 8 December 2015, from: https://www.researchgate.net.
Team, A. (2019). Islam in Russia: Home to 25 Million Muslims. Retrived: 23 May 2021, from: www.amaliah.com/post/47643/islam-in-russia-tsarist-russian-mosques.
Trenin, D. (2016). Russia in the middle ea: Moscow's Objectives, Priorities & Policy Driven. Carnegie Endowment for International Peace. URL=
https://carnegieendowment.org/files/03-25-16_Trenin_Middle_East_Moscow_clean.pdf
Vatanka, A. (2017). Iran’s Russian Conundrum. The Jamestown.
Wendt, A. (1999). Social Theory of International Politics. Cambridge & New York: Port Melbourne & Cambridge University Press.
российские источники
Бордачёв, Т. (2021). Россия на Ближнем Востоке: десять лет после арабской весны. Международного дискуссионного клуба Валдай,
From: https://ru.valdaiclub.com/a/highlights/desyat-let-posle-arabskoy-vesny/.
Малашенко, Алексей (2016). «Российско-шиитский альянс» в головах и в политике, Сайт журнала vedomosti, Доступна с:
https://www.vedomosti.ru/opinion/articles/2016/01/27/625601-rossiisko-shiitskii-alyans [08.10.2021].
Ярлыкапов, А. (2016). Российский ислам в контексте ситуации на Ближнем Востоке. журнале Россия в глобальной политике, Доступна с:
https://globalaffairs.ru/articles/rossijskij-islam-v-kontekste-situaczii-na-blizhnem-vostoke/.