نقش انگاره‌های هویت ملی نخبگان اجرایی در سیاست خارجی ایران (1376-1384)
محورهای موضوعی : سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)
حسین کریمی فرد
1
(دانشیار، گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران)
کلید واژه: سیاست خارجی ایران, توسعه سیاسی, هویت ملی, دولت اصلاحات, نخبگان اجرایی, سید محمد خاتمی.,
چکیده مقاله :
در پژوهش حاضر با تاکید بر نقش انگاره‌های هویتی نخبگان اجرایی در تکوین سیاست خارجی، و با روش توصیفی- تحلیلی و نظریه سازه‌گرایی، به بررسی سیاست خارجی ایران در دوره ریاست جمهوری آقای خاتمی پرداخته شده است. پژوهش بر این فرضیه استوار است که هویت، بنیان منافع ملی تلقی می‌شود. جهت‌گیری راهبردی سیاست خارجی ایران امری حاکمیتی تلقی شده و نهادهای مختلفی ازجمله دولت، متشکل از نخبگان اجرایی، در تدوین آن نقش دارند. مولفه فرهنگ و هویت ملی نخبگان اجرایی به عنوان یکی از عوامل موثر در «رفتار» سیاست خارجی ایران دوره اصلاحات محسوب می‌شود. یافته‌ها حاکی از این است که با توجه به برجستگی عنصر تجددگرایی نسبت به اسلام‌گرایی و ایران‌گرایی نزد نخبگان اجرایی اصلاح‌طلب، و احساس تشابه فرهنگی و هویتی با بعضی از عناصر فرهنگ غرب، جهت‌گیری سیاست خارجی ایران به سمت غرب متمایل شد؛ همین امر زمینه را برای قطبی شدن سیاست خارجی ایران در سال‌های بعد فراهم نمود.
The present research studies Iran’s foreign policy during the presidency of Mr. Khaatami with an emphasis on the role of identity patterns of the executive elites in the development of foreign policy by a descriptive-analytic method and the theory of constructivism. The research relies on the hypothesis that identity is regarded as the foundation of national interest. The practical orientation of Iran’s foreign policy is considered a state issue in which different governmental institutions including the executive elites have a role. The component of national culture and identity of the executive elites is regarded as an effective factor in the “behavior” of Iran’s foreign policy during the period of reformism. The results indicate that with regard to the outstanding element of modernism compared to Islamism and nationalism (Iranism) for the reformist executive elites and the perception of cultural and identity similarity with some western elements, Iran’s foreign policy orientation inclined to the west and this issue paved the way for the polarization of Iran’s Foreign policy during the next years.
آقایی، داود (1386). اتحادیه اروپا و سیاست خارجی ایران. تهران: انتشارات سرای عدالت.
ازغندی، علیرضا (1384). سازنده‌گرایی: چارچوب تئوریک برای فهم سیاست خارجی ایران. دانشنامه حقوق و سیاست، 1(1).
برزگر، كیهان (1380). خاتمیسم: الگویی جدید در مناسبات بین‌المللی. در: مجموعه مقالات سیاست خارجی از منظر صاحب‌نظران. گردآوری و تدوین مهدی ذاكریان. تهران: همشهری.
تاجیک، محمدرضا؛ دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال (1382). الگوهای صدور انقلاب در گفتمان‌های سیاست خارجی ایران. راهبرد، شماره 27.
تاجیك، محمدرضا (1383). سیاست خارجی: عرصه فقدان تصمیم و تدبیر. تهران: فرهنگ گفتمان.
ثلاثی، محسن (1379). جهان ایرانی و ایران جهانی. تهران: نشر مركز.
خاتمی، سید محمد (1378). آیین و اندیشه در دام خودکامگی. تهران: طرح نو.
خرازی، کمال (1380). سیاست خارجی ما. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، ج1.
دهشیری، محمدرضا (1388). بازتاب مفهومی و نظری انقلاب اسلامی ایران در روابط بین‌الملل. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1384). تحول گفتمانی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: روزنامه ایران.
ذاكریان، مهدی (1380). فراگرد رعایت حقوق بشر و موقعیت بین‌المللی ایران در دوره اصلاح‌طلبان. در: مجموعه مقالات سیاست خارجی از منظرصاحب‌نظران. گردآوری و تدوین مهدی ذاكریان. تهران: همشهری.
رضوی، سلمان؛ علیزاده، حسین (1380). گلبانک سربلندی. تهران: روزنامه سلام.
قوام، عبدالعلی (1388). فرهنگ: بخش فراموش شده یا عنصر ذاتی روابط بین‌الملل. سیاست خارجی، سال19.
مشیزاده، حمیرا (1382). گفتگوی تمدن‌ها از منظر سازه‌انگاری. مجله دانشكده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 63.
ونت، الکساندر (1384). نظریه اجتماعی سیاست بین‌الملل. ترجمه حمیرا مشیرزاده. تهران: وزارت امور خارجه.
هالستی، کی.جی. (1373). مبانی تحلیل سیاست بین‌الملل. ترجمۀ بهرام مستقیمی و مسعود طارم‌سری. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
یزدان فام، محمود (1387). مقدمه‌ای بر تحلیل سیاست خارجی. مطالعات راهبردی، 11(2).
Reus - Smith, C. (2002). Imagining society: Constructivism and English school. British Journal of politics and International Relations, 4(3).
Ruggie, J. (1998). What Makes the World Hang Together? Neo-utilitarianism and the Social Constructivist Challenge. International Organization, No. 52.
Tibi, B. (2001). Islam between culture and politics. Palgrave Macmillan