نظریه حاکمیت سیاسی ولی فقیه در اندیشه فقهی ملااحمد نراقی

محورهای موضوعی : سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

عظیم ایزدی اودلو ¹ (استادیار، گروه معارف، واحد سراب، دانشگاه آزاد اسلامی، آذربایجان شرقی، ایران)
بهنام بهاری اودلو ² (استادیار، گروه معارف، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران.)

تاریخ دریافت : 1401/04/21 تاریخ پذیرش : 1401/06/30 تاریخ انتشار : 1401/07/01

کلید واژه: ولایت فقیه, حاکمیت سیاسی, ملااحمد نراقی, ولی فقیه, عصر قاجار,

چکیده مقاله :

هدف پژوهش حاضر بررسی نظریه حاکمیت سیاسی ولی فقیه در اندیشه فقهی ملااحمد نراقی در کتاب عوائد الایام ایشان است. روش پژوهش توصیفی - تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که ملااحمد نراقی، نخستین فقیهی است که نظریه ولایت فقیه را به صورت جدی و اصولی مورد نظریه‌پردازی قرار داده و از ولایت همه‌جانبه و تکفّل قدرت توسط فقیه در عصر غیبت بحث نموده است. بنابراین، آنچه نراقی را به عنوان یک فقیه، یگانه و منحصر به فردی می‌سازد، ادعای او در طرح و تدوین نظریه ولایت فقیه در معنای کشورداری و زمامداری سیاسی است. نراقی در بیان ابعاد گوناگون نظریه ولایت فقیه و اقامه دلیل‌های آن، از فقها و مجتهدان پیشین سبقت گرفت و به نظریه سیاسی شیعه، فزونی و جلوه‌‌ای خاص و تازه بخشید. بدین ترتیب، دیدگاه نراقی از حاکمیت سیاسی ولی فقیه در نوع خود حرکتی نو در عرصه فقه به وجود آورد و ولایت فقیه، ساختاری نوین پیدا کرد و به تدریج به نظریه مسلّط و رایج در مباحثات فقها در حوزه اندیشه سیاسی تبدیل گردید. بنابراین، هرچند طرح نظریه حاکمیت سیاسی ولی فقیه در دوره قاجاریه از سوی ملااحمد نراقی بیشتر جنبه نظری و آرمانی داشت، ولی در دوره‌های بعدی به تاثیرگذارترین باور سیاسی تبدیل شد که پیروزی انقلاب اسلامی 57 ایران، تبلور چنین نگرشی در فقه سیاسی شیعه بود.

چکیده انگلیسی:

The purpose of the present study is to review the theory of political sovereignty of Wali-e Faqih (jurist ruler) in the jurisprudential idea of Mullā Ahmad Narāqi based on his book 'Avā'ed al-Ayyām. The research method is descriptive-analytic and the results showed that Mullā Ahmad Narāqi is the first jurist who has seriously and fundamentally dealt with the theory of Welāyat-e Faqih and discussed the total authority and power of the jurist during the Age of Absence. Therefore, what distinguishes Narāqi as a unique jurist is his claim and proposal of the theory of Welāyat-e Faqih denoting government and political leadership. Through introducing different aspects of the theory of Welāyat-e Faqih and bringing evidence for them, he has left former jurists and authoritative interpreters of the religious law behind and has revived Shi'ite political theory by giving a special and new manifestation to that. Thus, his perception of the political sovereignty of Wali-e Faqih per se created a new move in the realm of jurisprudence so that Welāyat-e Faqih found a new structure and gradually turned into a dominant and common theory in jurists' discussion about political ideology. Therefore, although the theory of political sovereignty of Wali-e Faqih proposed by Mullā Ahmad Narāqi during the Qajar dynasty was mostly theoretical and idealistic, it turned to be one of the most influential political beliefs in later periods so that the victory of the Islamic Revolution of Iran in 1978 has been the manifestation of that perspective in Shi'ite political jurisprudence.

منابع و مأخذ:

‌‌الگار، حامد (1356). دین و دولت در ایران؛ نقش علماء در دوره قاجاریه. ترجمه ابوالقاسم سری. تهران: انتشارات توس.

‌‌بلک، آنتونی (1386). تاریخ اندیشه‌های سیاسی اسلام: از عصر پیامبر تا امروز. ترجمه محمدحسین وقار. تهران: اطلاعات.

جعفریان، رسول (1387). تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی. تهران: نشر علم.

حایری، عبدالهادی (1372). نخستین رویارویی اندیشه‌گرایان ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب. تهران: امیرکبیر.

خمینی، سید روح‌الله (1373). ولایت فقیه. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

رحمانیان، داریوش (1391). تاریخ تفکر سیاسی در دوره قاجاریه. تهران: دانشگاه پیام نور.

زرگری‌نژاد، غلامحسین (1373). تحولات اندیشه سیاسی در عصر قاجار. پایان‌نامه دکتری. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.

زرین کوب، عبدالحسین (1363). دنباله جستجو در تصرف ایران. تهران: امیرکبیر.

سیوری، راجر (1379). ایران عصر صفوی. ترجمه کامبیز عزیزی. تهران: نشر مرکز.

فیرحی، داود (1381). دیدگاه فقهی و اندیشه سیاسی فاضل نراقی. آینه پژوهش، 13(1)، ص27-4.

کاظمی موسوی، احمد (1363). زندگی و نقش فقاهتی ملااحمد نراقی. نشر دانش، 4(3)، ص5-9.

کلانتری، ابراهیم (1394). ولایت فقیه: پرسش‌ها و پاسخ‌ها. قم: نشر معارف.

مصباح یزدی، محمدتقی (1378). ولایت فقیه و خبرگان. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ج2.

مهاجرنیا، محسن (1381). اخلاق مدنی در اندیشه سیاسی ملااحمد نراقی. علوم سیاسی، شماره 17، ص66-55.

‌‌نراقی، ملااحمد (1331). عوائد الایام. قم: مکتبة بصیری.

نراقی، ملااحمد (1365). حدود ولایت حاکم اسلامی (ترجمه مبحث ولایت فقیه از کتاب عوائد الایام). تهران: وزارت ارشاد اسلامی.

نراقی، ملااحمد (1374). معراج السعادة. قم: هجرت.

‌‌نراقی، ملااحمد (1378). حدود ولایت حاکم اسلامی (ترجمه مبحث ولایت فقیه از کتاب عوائد الایام). مرتضی حاجعلی‌فرد. تهران: نشر کنگره.

نصیری، محمد و همکاران (1394). رهیافت تحلیلی به وصیتنامه سیاسی- الهی امام خمینی. تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.