مبانی فقهی و منابع حقوقی تقدم منفعت عمومی بر حقوق مالکانه با نگاهی به قرآن
محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنی
داود قاسمی
1
(دکترای حقوق عمومی و استادیار دانشگاه شمال آمل)
کیومرث کمری
2
(دانشجوی دوره دکتری حقوق عمومی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری)
کلید واژه:
چکیده مقاله :
فلسفه وجودی دولت و دستگاه‌های دولتی، ارائه خدمت عمومی است و در این راستا ممکن است میان منافع عمومی و حقوق مالکانه تعارض به وجود آید. در چنین شرایطی اولویت با منافع عمومی بوده و تملک نیز به عنوان یکی از مصادیق اعمال اداری دولت، مبتنی بر نظریه خدمت عمومی است چراکه تملک در مقام رفع تزاحم میان مصالح جمعی و منافع فردی و به دلیل تأمین خدمت عمومی تحقق می‌یابد و اعمال قواعد ترجیحی حقوق اداری در تملک نیز به پشتوانه همین ارائه خدمت صورت می‌گیرد. اما سؤال اساسی که در این مقاله مطرح و مورد بررسی قرار گرفته این است که مبانی فقهی و منابع حقوقی تقدم منفعت عمومی بر حقوق مالکانه چیست؟ مقاله حاضر توصیفی تحلیلی بوده و با استفاده از روش کتابخانه‌ای به بررسی سؤال مورد اشاره پرداخته است. نتایج تحقیق نشان داد تقدم منفعت عمومی بر مالکیت خصوصی بر پایه منافع عمومی در فقه پذیرفته شده و قواعدی چون قاعده ولایت بر ممتنع، قاعده لاضرر و انفال از مهم‌ترین قواعد و اصولی فقهی هستند که در تقدم منفعت عمومی بر حقوق مالکانه در نظام حقوقی ایران تأثیرگذار بوده است.
The philosophy of the state and government agencies is to provide public service, and there may be a conflict between the public interest and property rights in this regard. In such circumstances, priority is given to the public interest and appropriation, as one of the examples of administrative actions of the government, is based on the theory of public service; because appropriation is realized in case of eliminating the conflict between collective interests and individual interests and due to public service and preferential rules. Administrative rights in ownership are also supported by the same service. But the main question that is raised and examined in the present article is what are the jurisprudential principles and legal references of the priority of public interest over property rights? This article is a descriptive – analytical study and surveys the abovementioned question using the library method. The results show that the priority of public interest over private property based on public interest is accepted in jurisprudence and rules such as the rule of guardianship over abstinence, the rule of “no harm” and “Anfal” are the most important rules and principles of jurisprudence that affect the priority of public interest over property rights in the Iranian legal system.
قرآن کریم.
انصاری، مرتضی. 1395ش، مکاسب، مترجم و شارح جمشید سمیعی، اصفهان: انتشارات خاتم الانبیاء.
انوری، حسن. 1382ش، فرهنگ بزرگ سخن، چاپ اول، تهران: انتشارات سخن.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر. 1372ش، ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر. 1375ش، دایرة المعارف حقوق مدنی و تجارت، تهران: مشعل آزادی.
دفتر همکاری حوزه و دانشگاه. 1384ش، درآمدی بر حقوق اسلامی، ج 1، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها(سمت).
دهخدا، علی اکبر. 1377ش، لغتنامه دهخدا، ج 13، تهران: دانشگاه تهران.
سالاری، مصطفی. 1393ش، تحصیل و تملک اراضی توسط دولت، تهران: دادگستر.
الشاطبی، ابراهیم بن موسی بن محمد اللخمی الغرناطی ابو اسحاق. 1423ق، الموافقات فی اصول الشریعة، الطبعة الاولی، بیروت: دار الکتاب العربی.
شایان مهر، علیرضا. 1379ش، دائرة المعارف تطبیقی علوم اجتماعی، چ اول، کتاب دوم، تهران: انتشارات مؤسسه کیهان.
طباطبائی، سید محمد حسین. 1389ش، تفسیر المیزان، ج 9، تهران: انتشارات دار الکتب الاسلامیه.
عمید زنجانی، عباسعلی. 1367ش، فقه سیاسی، ج 2، تهران: انتشارات امیرکبیر.
کاتوزیان، ناصر. 1376ش، دوره مقدماتی حقوق مدنی(اموال و مالکیت)، تهران: دادگستر.
کاتوزیان، ناصر. 1377ش، مبانی حقوق عمومی، چاپ اول، تهران: دادگستر.
کاتوزیان، ناصر. 1387ش، کلیات حقوقی، ج 2، تهران: شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر. 1388ش، فلسفه حقوق، ج1، تهران: شرکت سهامی انتشار.
گرجی، ابوالقاسم. 1372ش، مقالات حقوقی، ج2، چ2، تهران: دانشگاه تهران.
محقق داماد، سید مصطفی. 1363ش، قواعد فقه، بخش قضایی، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
محمدی، ابوالحسن. 1396ش، مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
نائینی، محمدحسین. 1382ش، تنبیه الامة وتنزیه الملة، تصحیح سید جواد ورعی، قم: بوستان کتاب.
مقالات و پایان‌نامه‌ها
افتخار زاده، محمود رضا. 1374ش، «تأثیر نگرش‌های انسان شناختی بر آرای حقوقی»، مجله دانشگاه انقلاب، شماره 105.
حسینی، سیدحسن و اعتدالی پژوه. 1396ش، «قاعده تسلیط در فقه و تأثیر آن بر حق مالکیت در حقوق ایران»، کنفرانس ملی پژوهش‌های نوین در مدیریت، اقتصاد و علوم انسانی.
درویشی عباس آبادی، سجاد. 1392ش، پایان نامه «بررسی مبانی و روش‌های تحدید مالکیت خصوصی در تعارض با مالکیت عمومی».
علیزاده، مهدی و بهشتیان، سید محسن. 1396ش، «بررسی محدودیت‌های حقوق مالکانه در قانون شهرداری‌ها»، نشریه مدیریت شهری، شماره 49.
میرزایی، زهرا و وثوقی کردکندی، بهرام. 1394ش، همایش ملی استفاده از فناوری‌ها و تکنولوژی‌های نوین طراحی، محاسبه و اجرا در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی.
_||_
The Holy Quran
Eftekharzadeh, Mahmoud Reza, (1995), The Influence of Anthropological Attitudes on Legal Opinions, Journal of Revolution University, No. 105.
Ansari, Morteza, (2016), Makabs, Translator and Commentator Jamshid Samiei, Isfahan, Khatam Al-Anbia Publications.
Anvari, Hassan, (2003), The Great Culture of Sokhan First Edition of Tehran, Sokhan Publications.
Jafari Langroodi, Mohammad Jafar, (1993), Law Terminology, Tehran: Knowledge Treasure.
Jafari Langroudi, Mohammad Jafar, (1996), Encyclopedia of Civil and Trade Law, Vol. 3, Tehran, Torch of Freedom.
Hosseini Seyed Hassan and Equinox Pajouh, (1986) The Rule of Dominion in Jurisprudence and its Impact on Property Rights in Iranian Law, National Conference on Modern Research in Management, Economics and Humanities.
Darvishi Abbas Abadi, Sajjad, (2013), Thesis Review of the Principles and Methods of Private Ownership Restrictions in Conflict with Public Ownership.
Field and University Cooperation Office, (2005), Introduction to Islamic Law, Volume 1, Organization for the Study and Development of Humanities Textbooks (University)
Dehkhoda, Ali Akbar, (1998), Dehkhoda Dictionary 13, University of Tehran, Tehran.
Salari, Mostafa, (2014) Government-Owned Land Acquisition, Tehran, Justice.
Al-Shatabi, Ibrahim ibn Musa ibn Muhammad al-Lakhmi al-Gharnati Abu Ishaq, (1423), Al-Shi'a al-Shari'ah, al-Taba al-Awli, Dar al-Kitab al-Arabi.
Shayan Mehr, Alireza, (2000), Comparative Encyclopedia of Social Sciences, Kayhan Institute of Publications First Book II.
Tabatabaei, Mohammad Hussein, (2010), Tafsir al-Mizan, vol 9, Tehran, Dar-e-Ekb al-Islamiyah Publications.
Alizadeh, Mehdi, Beheshtian, Seyed Mohsen, (1396) Investigation of Property Rights Restrictions in Municipalities Law, Journal of Urban Management, No. 49.
Amid Zanjani, Abbas Ali, (1367), Political Jurisprudence, Vol. 2, Amirkabir Publications.
Katouzian, Nasser, (1997), Civil Law (Property and Property) Foundation, Tehran: Justice Publications.
Katouzian, Nasser, (1998), Principles of Public Law, Justice Department Publishing, Tehran, first edition.
Katouzian, Nasser, (2008), General Law, Vol. 2, Publication Joint Stock Company.
Katouzian, Nasser, (2009), Philosophy of Law, Vol. 1, Joint Stock Company.
Georgian, Abolghasem, (1993), Legal Papers, Vol. 2, University of Tehran, 2nd Edition.
Mohaghegh Damad, Seyed Mostafa, (1363), Rules of Jurisprudence, Judicial Section, Tehran, Islamic Science Publishing Center.
Mohammadi, Abolhassan, (2016), Foundations of Islamic Law Inference, or, Principles of Jurisprudence, Tehran University Press and Publications.
Mirzaei, Zahra and Vosoughi Kurdkandi, Bahram, (2015) National Conference on the Use of New Technologies in Design, Calculation and Implementation in Civil Engineering, Architecture and Urban Development.
Naeini, Mohammad Hossein, (2003), Punishment of the Almighty and Tanziyya al-Mali. Correction of Seyed Javad Varieh. First Edition. Qom: Book Garden.
Articles and Thesis