بررسی تحلیلی مسئله «فترت وحی» در ارتباط با نزول آیات قرآن کریم
محورهای موضوعی : تحلیل محتوایی احادیث و آیات قرآنی
مجتبی محمدی انویق
1
(استادیار دانشگاه ایلام)
مرتضی قاسمی
2
(هیات علمی)
کلید واژه: فترت وحی, انقطاع وحی, نزول قرآن, سوره ضحی, سوره مدثر.,
چکیده مقاله :
برخی از روایات، گویای آنند که در دوره¬ای از تاریخ نزول قرآن کریم در صدر اسلام، ارتباط پیامبر اکرم (ص) با فرشته وحی قطع شده و آیات قرآن بر آن حضرت نازل نشده است. روایات مختلف در این باره، طول این دوره را از سه روز تا سه سال بیان کرده¬اند. در این باره باید گفت که نزول آیات قرآن کریم، به صورت تدریجی اتفاق می¬افتاد و طبیعتاً بعد از نزول هر بخش از آیات تا زمان فرا رسیدن بخش بعدی، فترتی روی می‌داد؛ اما چیزی که غیر قابل پذیرش است اینکه نمی¬توان فترت وحی را به معنای خاص و به مدت طولانی در صدر اسلام پذیرفت. برخی از ادله نفی این دیدگاه عبارتند از: نیاز به نزول قرآن به عنوان معجزه در ابتدای بعثت، نشئت گرفتن انگاره فترت وحی از دیدگاه دعوت مخفی، نبود تناسب تاریخی و محتوایی میان آیات قرآن کریم و دیدگاه فترت وحی و بی¬اعتبار بودن روایات فترت وحی. پژوهش حاضر سعی کرده است تا با توجه ویژه به تاریخ نزول قرآن و نیز با بررسی محتوایی آیات، تحلیلی انتقادی از روایات فترت وحی داشته باشد.
There are traditional Islamic narratives that imply the occurrence of an intermission in the Prophet of Islam’s (PBUH) connection with the Angel of Revelation at some point during the revelation of the Quran in Early Islam. As a result, Quranic verses were not sent down on the Prophet (PBUH) for some time ranging from three days to three years according to different narratives. It must be noted that Quranic verses were revealed gradually so that after the revelation of certain verses, there had to be an intermission until the next verses could be revealed. However, the idea of an intermission in revelation cannot be interpreted as a specifically long period of disconnection [between the Prophet and the Angel of Revelation] in the early Islam. Some of the reasons for rejecting such an interpretation include the following: The need for the revelation of the Quran as a miracle in the early days of the Prophet’s mission, the deriving of the issue of intermission from the concept of secret invitation, lack of historical and conceptual fit between Quranic verses and the idea of a disconnection in revelation, and invalid narratives concerning such a disconnection in revelation. The current study tried to provide a critical analysis of the narratives on intermission in revelation by paying a special attention to the history of Quran’s revelation and a content analysis of Quranic verses.
1- قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند.
2- ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد (1419ق). تفسير القرآن العظيم. عربستان: مكتبة نزار مصطفى الباز.
3- ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی (1422ق). زاد المسير فى علم التفسير. بیروت: دارالکتاب العربی.
4- ابن حنبل، احمد بن محمد (بی‌تا). مسند احمد. بیروت: دارصادر.
5- ابن ضریس بجلی، محمد بن ايوب (1408ق). فضائل القرآن و ما أنزل من القرآن بمكة و ما أنزل بالمدينة. دمشق: دارالفکر.
6- ابن هشام، عبدالملک بن هشام (بی‌تا). السیرة النبویة، بیروت: دارالمعرفة.
7- بحرانی، سید هاشم بن سلیمان (1416ق). البرهان فى تفسير القرآن. تهران: بنیاد بعثت.
8- بخاری، محمد بن اسماعیل (1401ق). صحیح البخاری. بیروت: دارالفكر.
9- ثعالبی، عبدالرحمن بن محمد (1418ق). جواهر الحسان فى تفسير القرآن. بیروت: دارإحياء التراث العربی.
10- ثعلبی نیشابوری، احمد بن ابراهیم (1422ق). الكشف و البيان عن تفسير القرآن. بیروت: دارإحياء التراث العربی.
11- حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله (بی‌تا). المستدرک علی الصحیحین. بیروت: دارالمعرفة.
12- حلی، حسن بن یوسف (1417ق). كشف المراد في شرح تجريد الاعتقاد، قم: دفتر انتشارات اسلامي.
13- خویی، سید ابوالقاسم (بی‌تا). البیان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسه احياء آثار امام خویى.
14- سبحانی، جعفر (1387ش). فروغ ابدیت. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
15- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر (1421ق). التحبیر فی علم التفسیر. بیروت: دارالفکر.
16- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر (1404ق). الدر المنثور فى التفسير بالمأثور. قم: كتابخانه آية‌الله مرعشى نجفی.
17- شريف رضى، محمد بن حسين (1414ق). نهج البلاغة، تحقیق: صبحی صالح. قم: دارالهجرة.
18- شوکانی، محمد بن علی (1414ق). فتح القدیر. دمشق ـ بيروت: دار ابن‌كثير؛ دارالكلم الطيب.
19- صالح، صبحی (1372ش). مباحث فی علوم القرآن. قم: الشریف الرضى.
20- صنعانی، عبدالرزاق بن همام (بی‌تا). المصنف. بیروت: المجلس العلمي.
21- طبرسی، فضل بن حسن (1377ش). جوامع الجامع. تهران: دانشگاه تهران؛ قم: مديریت حوزه علميه قم.
22- طبرسی، فضل بن حسن (1372ش). مجمع البيان فى تفسير القرآن. تهران: ناصرخسرو.
23- طبری، محمد بن جریر (1387ق). تاریخ الأمم و الملوک. بیروت: دارالتراث.
24- طبری، محمد بن جریر (1412ق). جامع البيان فى تفسير القرآن. بیروت: دارالمعرفة.
25- فقهی زاده، عبدالهادی (1378ش). «نگاهی دیگر به واقعه انقطاع وحی». مجله مقالات و بررسیها، شماره 65، صص21-38.
26- معرفت، محمدهادی (1388ش). تاریخ قرآن. تهران: سمت.
27- نکونام، جعفر (1381ش). «پژوهشی درباره فترت وحی». مجله صحیفه مبین، شماره 27و28، صص90-102.
28- واحدی نیشابوری، علی بن احمد (1388ق). اسباب النزول. قاهره: مؤسسة الحلبي و شركاه.