• صفحه اصلی
  • واکاوی اثربخشی اختلاط کاربری اراضی بر پایداری فضاهای شهری در شهرهای جدید (نمونه مورد مطالعه شهر جدید پرند)

اشتراک گذاری

آدرس مقاله


کد مقاله : 140309151192586 بازدید : 90 صفحه: 1 - 22

نوع مقاله: پژوهشی

واکاوی اثربخشی اختلاط کاربری اراضی بر پایداری فضاهای شهری در شهرهای جدید (نمونه مورد مطالعه شهر جدید پرند)

محورهای موضوعی : شهرسازی

جعفر جعفری 1 , علی شمس الدینی 2 * , صبا جهانگیر 3

1 - دانشجوی دکترای شهرسازی، واحد آیت اله آملی، دانشگاه آزاد اسلامی، آمل، ایران
2 - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز
3 - عضو هیئت علمی گروه شهرسازی، واحد آیت اله آملی، دانشگاه آزاد اسلامی، آمل، ایران

تاریخ دریافت : 1403/09/15 تاریخ پذیرش : 1404/02/24 تاریخ انتشار : 1404/03/08

کلید واژه: اختلاط کاربری, شهر جدید, پرند, توسعه پایدار.,

چکیده مقاله :

با ادامه شتاب شهرنشینی، توسعه پایدار شهرهای جدید به چالشی حیاتی تبدیل شده است. در این راستا استفاده کارآمد از زمین و ترویج شیوه های پایدار برای تضمین رفاه ساکنان و محیط زیست ضروری است. یکی از رویکردهای امیدوارکننده در این زمینه، مفهوم اختلاط کاربری زمین است که شامل ادغام کاربری­های مختلف زمین در شهر برای ایجاد فضاهای شهری پویا و انعطاف‌پذیر است. هدف این مقاله بررسی تأثیر کاربری ترکیبی زمین بر تحقق پایداری شهری در حوزه­های اجتماعی، اقتصادی و کالبدی بوده است که در محدوده شهر جدید پرند مورد مطالعه قرار گرفته است. روش­ مورد استفاده در این پژوهش روش کمی است. در این راستا از مدل رگرسیون وزن‌دار جغرافیایی استفاده شده است. نتایج به دست آمده با استفاده از آزمون رگرسیون وزن‌دار فضایی نشان داد که دسترسی به خیابان اصلی، کاربری فضای سبز، دسترسی به حمل و نقل عمومی، کاربری آموزشی، کاربری درمانی، کاربری تجاری و کاربری مذهبی به ترتیب با ضرایب  R2 تعدیل شده 0.96، 0.926،0.929،  0.91 ،  0.89،  0.86 و 0.85 بالاترین نقش را در پایداری شهری ایفا می­کنند. ‌توجه نظام برنامه­ریزی، به طور خاص در محدوده شهرهای جدید، بایستی اختلاط کاربری­ اراضی بر مبنای ترتیب شناسایی شده، می­تواند به سمت توسعه پایدار شهری حرکت نماید.

 

چکیده انگلیسی:

With the continued acceleration of urbanization, sustainable development of new cities has become a critical challenge. Efficient land use and promotion of sustainable practices are essential to ensure the well-being of residents and the environment. One promising approach in this regard is the concept of land use mixing, which involves integrating various land uses within a city to create dynamic and flexible urban spaces. The objective of this paper is to investigate the impact of mixed land use on achieving urban sustainability in social, economic, and physical aspects. The study focuses on the newly developed city of Parand in Iran as a case study. The research methodology employed quantitative analysis, utilizing the geographically weighted regression model. The results obtained through the geographically weighted regression analysis demonstrate that access to main streets, green spaces, public transportation, educational facilities, healthcare services, commercial areas, and religious establishments play the most significant roles in urban sustainability, with adjusted R2 coefficients of 0.96, 0.926, 0.929, 0.91, 0.89, 0.86, and 0.85, respectively. It is suggested that urban planning, especially in the context of new cities, should emphasize land use mixing based on the identified priorities to move towards sustainable urban development.

 

منابع و مأخذ:

• Khazaei, Zahra (2011) Investigation and evaluation of the current situation of the new town of Hashtgerd with regard to the factors affecting its population, Sarzamin Geographic Quarterly, Scientific-Research Journal, Year 8, Issue 32, Winter 2011.
• Zamani, Mohsen, Baghernejad, Elnaz (2016), Series of Specialized Scientific Meetings on New Cities, Faculty of Urban Planning, Fine Arts Campus, University of Tehran, 2016.
• Qarkhloo, Mehdi, Abedini, Asghar (2008) Assessment of challenges and problems of new cities and their success rate in Iran: Sahand New City, Humanities Teacher Quarterly, Volume 13, Number 1, Spring 2009.
• Waresi, Hamid Reza, Alizadeh, Jaber, Salehi, Maryam (2011), Analysis and evaluation of residents' sense of identity in new cities (case study: Folad Shahr new city), Spatial Planning, Volume 1, Issue 3; Pages 37 to 62. Winter 2011.
• Yaran, Ali, Mohammadi Khoshbin, Hamed (2012), Study of self-sufficiency in new cities: a comparison of Iranian experience (New City of Hashtgerd and South Korea), Scientific-Research Journal of the Iranian Society of Architecture and Urban Planning, No. 4. Spring and Summer 2012, pages 99 to 112.
• Bagheri, B., & Shaykh-Baygloo, R. (2021). Spatial analysis of urban smart growth and its effects on housing price: The case of Isfahan, Iran. Sustainable Cities and Society, 68, 102769. doi:https://doi.org/10.1016/j.scs.2021.102769
• Dong, H. (2021). Evaluating the impacts of transit-oriented developments (TODs) on household transportation expenditures in California. Journal of Transport Geography, 90, 102946. doi:https://doi.org/10.1016/j.jtrangeo.2020.102946
• Guzder-Williams, B., Mackres, E., Angel, S., Blei, A. M., & Lamson-Hall, P. (2023). Intra-urban land use maps for a global sample of cities from Sentinel-2 satellite imagery and computer vision. Computers, Environment and Urban Systems, 100, 101917. doi:https://doi.org/10.1016/j.compenvurbsys.2022.101917
• Han, B., Jin, X., Wang, J., Yin, Y., Liu, C., Sun, R., & Zhou, Y. (2022). Identifying inefficient urban land redevelopment potential for evidence-based decision making in China. Habitat International, 128, 102661. doi:https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2022.102661
• Huang, Y., Hui, E. C. M., Zhou, J., Lang, W., Chen, T., & Li, X. (2020). Rural Revitalization in China: Land-Use Optimization through the Practice of Place-making. Land Use Policy, 97, 104788. doi:https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2020.104788
• Lee, S. M., Bazel-Shoham, O., Tarba, S. Y., & Shoham, A. (2022). The effect of economic freedom on board diversity. Journal of Business Research, 149, 833-849. doi:https://doi.org/10.1016/j.jbusres.2022.05.076
• Liao, X., Fang, C., Shu, T., & Ren, Y. (2023). Spatiotemporal impacts of urban structure upon urban land-use efficiency: Evidence from 280 cities in China. Habitat International, 131, 102727. doi:https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2022.102727
• Molinero-Parejo, R., Aguilera-Benavente, F., Gómez-Delgado, M., & Shurupov, N. (2023). Combining a land parcel cellular automata (LP-CA) model with participatory approaches in the simulation of disruptive future scenarios of urban land use change. Computers, Environment and Urban Systems, 99, 101895. doi:https://doi.org/10.1016/j.compenvurbsys.2022.101895
• Musakwa, W., & Niekerk, A. V. (2013). Implications of land use change for the sustainability of urban areas: A case study of Stellenbosch, South Africa. Cities, 32, 143-156. doi:https://doi.org/10.1016/j.cities.2013.01.004
• Ntakana, K., Mbanga, S., Botha, B., & Ariyan, L. (2023). Inclusive urban space production model for sustainable development in South Africa. Heliyon, 9(6), e16391. doi:https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2023.e16391
• O’Driscoll, C., Crowley, F., Doran, J., & McCarthy, N. (2023). Land-use mixing in Irish cities: Implications for sustainable development. Land Use Policy, 128, 106615. doi:https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2023.106615
• Qureshi, A. H., Alaloul, W. S., & Musarat, M. A. (2023). Sustainable Development and Urban Design. In Reference Module in Earth Systems and Environmental Sciences: Elsevier.
• Shang, Y., Xu, J., & Zhao, X. (2022). Urban intensive land use and enterprise emission reduction: New micro-evidence from China towards COP26 targets. Resources Policy, 79, 103158. doi:https://doi.org/10.1016/j.resourpol.2022.103158
• Tolford, T. M., & “Rebecca” Bian, R. (2023). Complete Streets policy in Louisiana: Insights from a decade of state DOT implementation. Case Studies on Transport Policy, 12, 101012. doi:https://doi.org/10.1016/j.cstp.2023.101012
• Tong, D., Chu, J., MacLachlan, I., Qiu, J., & Shi, T. (2023). Modelling the Impacts of land finance on urban expansion: Evidence from Chinese cities. Applied Geography, 153, 102896. doi:https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2023.102896
• van der Hoeven, A., & Hitters, E. (2023). Live music and the New Urban Agenda: Social, economic, environmental and spatial sustainability in live music ecologies. City, Culture and Society, 32, 100490. doi:https://doi.org/10.1016/j.ccs.2022.100490
• Wang, Z., Fu, H., Liu, H., & Liao, C. (2023). Urban development sustainability, industrial structure adjustment, and land use efficiency in China. Sustainable Cities and Society, 89, 104338. doi:https://doi.org/10.1016/j.scs.2022.104338
• Wu, W., Wang, R., Yao, Y., & Tan, W. (2023). “Green transit-oriented development”: Exploring the association between TOD and visible green space provision using street view data. Journal of Environmental Management, 344, 118093. doi:https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2023.118093
• Xia, C., Dong, Z., Wu, P., Dong, F., Fang, K., Li, Q., . . . Yu, Z. (2022). How urban land-use intensity affected CO2 emissions at the county level: Influence and prediction. Ecological Indicators, 145, 109601. doi:https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2022.109601
• Xu, S., & Ehlers, M. (2022). Automatic detection of urban vacant land: An open-source approach for sustainable cities. Computers, Environment and Urban Systems, 91, 101729. doi:https://doi.org/10.1016/j.compenvurbsys.2021.101729
• Xu, S., & Fina, S. (2023). National-scale imperviousness mapping and detection of urban land changes. ISPRS Journal of Photogrammetry and Remote Sensing, 202, 369-384. doi:https://doi.org/10.1016/j.isprsjprs.2023.06.010
• Yang, Y., Ren, X., & Yan, J. (2023). Trade-offs or synergies? Identifying dynamic land use functions and their interrelations at the grid scale in urban agglomeration. Cities, 140, 104384. doi:https://doi.org/10.1016/j.cities.2023.104384
• Zheng, Z.-W., & Chou, R.-J. (2023). The impact and future of edible landscapes on sustainable urban development: A systematic review of the literature. Urban Forestry & Urban Greening, 84, 127930. doi:https://doi.org/10.1016/j.ufug.2023.127930
متن کامل:


Header FA.jpg 

 

سیاست‌های کاربری زمین و اثر آن بر پایداری شهری؛ تحلیل موردی اختلاط کاربری در شهر جدید پرند

جعفر جعفری، دانشجوی دکترای شهرسازی، واحد آیت الله آملی، دانشگاه آزاد اسلامی، آمل، ایران

علی شمس الدینی، نویسنده مسئول، دانشیار گروه معماری و شهرسازی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی شیراز، ایران. رایانامه: ali.shamsoddini@yahoo.com

صبا جهانگیر، استادیار گروه مهندسی معماری، واحد آیت الله آملی، دانشگاه آزاد اسلامی، آمل، ایران

چکیده

با تداوم روند شتابان شهرنشینی، دستیابی به توسعه پایدار در شهرهای جدید به یکی از چالش‌های اساسی در حوزه سیاستگذاری شهری تبدیل شده است. در این میان، بهره‌برداری بهینه از زمین و ترویج الگوهای کاربری پایدار، نقشی کلیدی در ارتقای کیفیت زندگی شهروندان و حفظ محیط‌زیست ایفا می‌کند. یکی از رویکردهای مؤثر در این زمینه، اختلاط کاربری زمین است؛ مفهومی که بر تلفیق هدفمند کاربری‌های مختلف شهری به منظور ایجاد فضاهایی پویا، یکپارچه و مقاوم در برابر تغییرات تأکید دارد. هدف این پژوهش، تحلیل اثر اختلاط کاربری زمین بر تحقق پایداری شهری در سه بُعد اجتماعی، اقتصادی و کالبدی در شهر جدید پرند است. این مطالعه با رویکردی کمی و با بهره‌گیری از مدل رگرسیون وزن‌دار جغرافیایی انجام شده است. نتایج تحلیل‌ها نشان می‌دهد که شاخص‌هایی نظیر دسترسی به خیابان‌های اصلی، فضای سبز، حمل‌ونقل عمومی، کاربری‌های آموزشی، درمانی، تجاری و مذهبی، به ترتیب دارای بالاترین تأثیر بر پایداری شهری بوده‌اند. مقادیر ضریب تعیین تعدیل‌شده برای این متغیرها به‌ترتیب ۰٫۹۶، ۰٫۹۲۶، ۰٫۹۲۹، ۰٫۹۱، ۰٫۸۹، ۰٫۸۶ و ۰٫۸۵ گزارش شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که برنامه‌ریزی کاربری زمین با تأکید بر اولویت‌های شناسایی‌شده، می‌تواند مسیر مناسبی برای حرکت به‌سوی توسعه پایدار در شهرهای جدید فراهم آورد.

کلیدواژگان: سیاست‌های کاربری زمین، اختلاط کاربری، پایداری شهری، شهر جدید پرند

 

 

 

 

 

 

 

استناد: جعفری،جعفر؛ شمس الدینی، علی؛ جهانگیر، صبا. (1404). سیاست‌های کاربری زمین و اثر آن بر پایداری شهری؛ تحلیل موردی اختلاط کاربری در شهر جدید پرند. سیاستگذاری شهری و منطقه‌ای، 4(14)، 1-22.

 

سیاستگذاری شهری و منطقه‌ای، 1403، دوره 4، شماره 14، صص. 1-22

نوع مقاله: علمی

دریافت: 15/09/1403

ناشر: دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز

پذیرش: 24/02/1404

 

© نویسندگان

 

مقدمه

فرایند شهری‌شدن، که ابتدا در کشورهای غربی آغاز شد و سپس از دهه ۱۹۵۰ به کشورهای در حال توسعه گسترش یافت، پیامدهای گسترده‌ای بر ساختار فضایی شهرها داشته است (Zhang et al., 2018; United Nations, 2014 ). این رشد شتابان جمعیت شهری، نیاز به مدیریت کارآمد منابعی چون زمین را ضروری ساخته است؛ چراکه فرم شهری حاصل تعامل نیروهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، حقوقی و زیست‌محیطی است ((Rocha Campos et al, 2018; Jafari, 2020.در این میان، برنامه‌ریزی کاربری زمین به‌عنوان ابزاری راهبردی برای ساماندهی فضایی فعالیت‌ها و تخصیص بهینه زمین نقش اساسی ایفا می‌کند. به‌ویژه در کشورهایی مانند ایران، که استفاده از اراضی شهری تحت تأثیر عوامل متعددی چون ساختار مالکیت، دخالت دولت و بازار زمین قرار دارد. با توجه به محدودیت منابع طبیعی و افزایش روزافزون جمعیت شهری، اهمیت سیاست‌های کاربری زمین در تحقق توسعه پایدار شهری دوچندان شده است (Sadr Mousavi, 2016 ؛ Stow & Chen, 2002).

کاربری زمین به معنای نحوه استفاده و توزیع بهینه اراضی در فضاهای شهری، تحت تأثیر مستقیم سیاست‌گذاری‌های عمومی و شهری قرار دارد (Marsoosi, 2012). اتخاذ سیاست‌های مؤثر در زمینه‌ی برنامه‌ریزی کاربری زمین، می‌تواند به استفاده‌ی متعادل از فضا، کاهش نابرابری‌های مکانی و تقویت هم‌پیوندی‌های اجتماعی و اقتصادی بینجامد. در این میان، نوع خاصی از سیاست‌های کاربری زمین، یعنی اختلاط کاربری‌ها، به‌ویژه در سال‌های اخیر به‌عنوان رویکردی مهم در تحقق اهداف توسعه پایدار شهری شناخته شده است. این رویکرد با تأکید بر تجمیع کاربری‌های مختلف در یک محدوده، به کاهش سفرهای درون‌شهری، افزایش تعاملات اجتماعی، تقویت حیات شبانه و کاهش وابستگی به خودرو کمک می‌کند.

در سطح جهانی، رشد فزاینده‌ی جمعیت شهری و تحولات اقتصادی-اجتماعی، دولت‌ها را به بازنگری در سیاست‌های فضایی و استفاده از زمین سوق داده است. بر اساس گزارش سازمان ملل، پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۶۰ درصد جمعیت جهان در شهرها زندگی کنند که عمدتاً در کشورهای در حال توسعه خواهند بود. این روند، فشار مضاعفی را بر سیاست‌های زمین و نحوه‌ی مدیریت فضاهای شهری وارد می‌کند. در ایران نیز روند پرشتاب شهرنشینی و عدم انسجام در سیاست‌گذاری زمین شهری موجب شکل‌گیری الگوهای ناپایدار در توسعه شهرها شده است. سیاست‌های دولتی، اغلب بدون پیوند مؤثر با کیفیت زندگی شهری و اصول پایداری، در قالب آزمون و خطا اجرا شده‌اند و پیامدهایی همچون گسترش بی‌رویه، جدایی‌گزینی فضایی و فقدان عدالت فضایی را در پی داشته‌اند.

شهرهای جدید در ایران، از جمله پرند، به‌عنوان پاسخ برنامه‌ریزان به بحران جمعیت و نارسایی‌های شهری مادر، با هدف جذب سرریز جمعیتی، توسعه اشتغال و کاهش فشار بر کلانشهرهایی مانند تهران طراحی شده‌اند. با این حال، عملکرد این شهرها به‌ویژه در تحقق اهداف توسعه پایدار، موفقیت‌آمیز نبوده است. شهر جدید پرند با وجود رشد چشمگیر جمعیت، با مشکلاتی چون کمبود زیرساخت، وابستگی شدید به تهران برای اشتغال و خدمات، طراحی سواره‌محور و جدایی‌گزینی کاربری‌ها مواجه است؛ مسائلی که مستقیماً از ناکارآمدی سیاست‌های کاربری زمین در این شهر ناشی می‌شوند.در چنین شرایطی، استفاده از سیاست‌های مبتنی بر اختلاط کاربری می‌تواند گامی مؤثر در جهت ارتقای کیفیت زندگی شهری و تحقق توسعه پایدار باشد. اختلاط کاربری‌ها با فراهم‌سازی بسترهای متنوع عملکردی در فضاهای شهری، زمینه‌ی پویایی اقتصادی، تعاملات اجتماعی، دسترسی آسان‌تر به خدمات، کاهش مصرف انرژی و کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی را فراهم می‌سازد.

بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف تحلیل و ارزیابی سیاست‌های کاربری زمین و تأثیر آن بر پایداری شهری، به‌ویژه از منظر اختلاط کاربری در شهر جدید پرند تدوین شده است. پرسش اصلی آن است که سیاست‌های موجود در حوزه‌ی کاربری زمین تا چه میزان در ایجاد ساختارهای پایدار شهری موفق بوده‌اند و اختلاط کاربری‌ها چگونه می‌تواند به حل چالش‌های پرند در ابعاد زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی کمک کند. با توجه به جایگاه راهبردی پرند در برنامه‌های ملی اسکان و توسعه شهری، نتایج این پژوهش می‌تواند چشم‌اندازهای تازه‌ای برای سیاست‌گذاری مؤثر در مدیریت شهری ایران ارائه دهد. با این چشم انداز از مسئله مقاله حاضر در پی پاسخگویی به سوالات زیر است.

·       ارتباط بین سیاست‌های نظام کاربری زمین و پایداری شهری در شهر جدید پرند به چه صورت است؟

·       نحوه تاثیر سیاست‌های اختلاط کاربری‌ها بر پایداری شهری در شهر جدید پرند چگونه است؟

·       چه ارتباطی بین ابعاد سیاست‌های اختلاط کاربری و ابعاد توسعه پایدار شهری وجود دارد؟

 

پیشینه پژوهش

 خطاب(2021)1 در پژوهشی با عنوان "تأثیر کاربری مختلط زمین بر پایداری اجتماعی و محیط ساخته شده" چندین سؤال جامع را مطرح کرده اند: تأثیرات استفاده مختلط از زمین بر سطح اجتماعی، زیست‌محیطی و اقتصادی چیست؟ سه رکن پایداری چه ربطی به توسعه پایدار دارد؟ اهداف پایداری2 مربوط به کاربری مختلط زمین چیست و چگونه این رابطه با ویژگی های جوامع پایدار/تاب آور مرتبط است؟ در نهایت، چگونه استفاده ترکیبی از زمین و پایداری در بعد اجتماعی-فرهنگی با یکدیگر ارتباط دارند؟ این امر با مشخص کردن مرتبط ترین اهداف توسعه پایدار که به کاربری مختلط اراضی مرتبط هستند، اعمال شده است. این تحقیق به تعیین مرتبط‌ترین اهداف توسعه پایدار که مربوط به کاربری مختلط زمین است کمک می‌کند. مطالعه پژوهشی به این نتیجه رسید که تعریف منطقه‌بندی هوشمند با استفاده از فناوری، آن را به اهداف کاربری اراضی خود به منظور ارتباط جوامع و بهبود کیفیت زندگی جامعه دست می‌یابد.

ما و همکاران (2022)3 در پژوهشی با عنوان "کاربری‌های مختلط و زوال جامعه: فرصت ها و چالش ها برای کاهش جای خالی مسکونی در روستاهای اطراف شهری چین" بیان می­دارند: خالی بودن محل سکونت نشانه آشکاری از افول جامعه در روستاهای حاشیه شهری چین است. توسعه کاربری مختلط به عنوان یک رویکرد ممکن برای برنامه‌ریزی کاربری زمین برای کمک به کاهش انحطاط جامعه و خلاء مسکونی پدید آمده است. با استفاده از یک چارچوب یکپارچه، این مطالعه بررسی می‌کند که آیا استفاده از زمین مختلط(MLU) می‌تواند بر اساس طبقه‌بندی چهار نوع روستای حاشیه‌شهری به مقابله با خلأهای مسکونی کمک کند. نتایج نشان می‌دهد که میزان MLU و نرخ خالی مسکونی هر دو تمایلات فزاینده‌ای دارند. همچنین، اثرات MLU بر روی خلأهای مسکونی در روستاها متفاوت است: استفاده‌های مختلط بی‌نظم و بیش از حد در برخی از روستاها باعث تشدید خلأ مسکونی شده و حتی امنیت محله و زیست‌پذیری را تهدید می‌کند. در حالی که برای برخی از روستاها با کاربری‌های مختلط سازگار، الگوی کاربری زمین می‌تواند به کاهش خلاء مسکونی و همچنین ترویج توسعه فشرده و پر تراکم کمک کند.

وو و همکاران(2022)4 در پژوهشی با عنوان "سرسبزی شهری، کاربری مختلط و رضایت از زندگی: به بررسی اثر سرسبزی شهری و کاربری مختلط زمین می پردازند در این تحقیق سه مجموعه داده بزرگ با کد جغرافیایی ترکیب شده‌اند، از جمله یک نظرسنجی اجتماعی در مورد رضایت ذهنی ساکنان از زندگی و ویژگی‌های جمعیتی، داده‌های سرسبزی خیابانی با حسگر چشم استخراج‌شده از پلتفرم آنلاین از طریق یادگیری ماشین، و داده‌های استفاده از زمین ریزدانه بر اساس نقطه‌نظر. آنتروپی بهره، و سپس در مدل لاجیت مرتب شده چند سطحی بیزی گرفته می‌شود. نتایج تجربی نشان می‌دهد که (1) سبز بودن نمای خیابان می‌تواند رضایت از زندگی در محل سکونت را افزایش دهد، اما رضایت از زندگی در محل کار را کاهش می‌دهد. (2) استفاده مخلوط از زمین می‌تواند به طور مثبت به رضایت از زندگی در هر دو محل سکونت و محل کار کمک کند. و (3) تعاملات مثبتی بین سبزی و کاربری مختلط وجود دارد. 

شمس پویا  و همکاران (۱۳۹۶) در پژوهشی با رویکرد حکمروایی خوب زمین، به تحلیل برنامه‌های توسعه و سیاست‌های زمین شهری در کلانشهر تهران پرداخت. نتایج نشان داد ضعف در ضوابط منطقه‌بندی، تداخل قوانین، و نبود چشم‌انداز مناسب، موجب سوداگری زمین، افزایش پراکنده‌رویی شهری و تضییع حقوق شهروندی شده است. این مطالعه بر ضرورت اصلاح ساختار حکمروایی زمین و تقویت مدیریت محلی برای تحقق توسعه پایدار شهری تأکید دارد.

 

جدول 1- جمع‌بندی پیشینه پژوهش

نگارنده

سال

عنوان

خلاصه پژوهش

شیا، فانگ و پینگ لو

2023

آیا استفاده مختلط از اراضی می‌تواند ادغام اجتماعی را ترویج دهد؟ تحلیل چندگانه واسطه‌ای بر اساس داده‌های فضایی زمانی بزرگ در بیجینگ

استفاده مختلط از اراضی تأثیری بر ادغام اجتماعی دارد که از طریق میانجی‌گرهای همزمان جذابیت کارکردی، تحرک فضایی و تحمل گونه‌ای ایجاد می‌شود. تأثیر استفاده مختلط از اراضی بر ادغام اجتماعی همواره مثبت نیست

ژانگ و همکاران

2023

بهبود کیفیت محیط زندگی با استفاده مختلط از اراضی در توسعه‌های روستایی: مطالعه موردی 18 روستا در استان هوبی، چین

بین سطوح (نرخ رشد) استفاده مختلط از اراضی و محیط زندگی رابطه مثبت و معنی‌داری وجود دارد. همچنین، تحلیل یو من-ویتنی نشان داد که استفاده مختلط از اراضی می‌تواند کیفیت محیط زندگی را بهبود بخشد.

ژانگ و همکاران

2023

چگونه اختلاط استفاده از اراضی در توسعه‌های روستایی قابل درک است؟ شواهد تجربی از دلتای رودخانه پرل، چین

استفاده مختلط از اراضی در روستای تانگویی به طور اساسی تحت تأثیر حمایت سیاستی، امکانات منابع و بنیاد صنعتی قرار دارد. در روستای گوکسیا، عوامل اصلی، حمایت سیاستی، موقعیت جغرافیایی و بنیاد صنعتی هستند. حمایت سیاستی، امکانات منابع و بنیاد صنعتی، عوامل بسیار مهمی در روستای فولونگ هستند. در نهایت، تنوع و سازگاری استفاده از اراضی تعیین‌کننده است.

وو و همکاران

2022

سبزی شهری، استفاده مختلط از اراضی و رضایت زندگی: شواهدی از موقعیت‌های مسکونی و محل کار در بیجینگ

(1) سبزی جاده‌ها می‌تواند رضایت زندگی در محل سکونت را افزایش دهد، اما رضایت زندگی در محل کار را کاهش دهد؛ (2) استفاده مختلط از اراضی می‌تواند به طور مثبت به رضایت زندگی در هر دو محل سکونت و محل کار کمک کند؛ و (3) تعاملات مثبتی بین سبزی و استفاده مختلط از اراضی وجود دارد. این یافته‌های تجربی پیامدهای عملی برای برنامه‌ریزی و ساخت شهرهای قابل زندگی در چین و سایر کشورهایی را که هر دو سبزی شهری و استفاده مختلط از اراضی به عنوان عناصر محوری شهرهای فشرده و شهر هوشمند ترویج و پذیرفته شده‌اند، ارائه می‌دهد.

ژانگ و همکاران

2023

بررسی پاسخ ارزش خدمات اکوسیستم به تغییرات استفاده از اراضی تحت چندین سناریو با استفاده از مدل سلول‌های مختلط خودکار و مدل دینامیک سیستم در شی‌آن، چین

نتایج نشان می‌دهند که SD-MCCA دقت پیش‌بینی و استحکام قابل توجهی دارد. تغییرات اصلی در استفاده از اراضی در بازه زمانی 2000 تا 2015 به دلیل گسترش شهری، تبدیل زمین‌های زراعی به زمین‌های ساختمانی و تبدیل بین مراتع و زمین‌های زراعی بوده است. مجموع ESV از 19554.36×106 CNY در سال 2000 به 19618.39×106 CNY در سناریو EPS در سال 2030 افزایش یافته است و مشارکت در تنظیم آب و هوا و تنظیم هیدرولوژی به ESV بیشترین ارزش را دارد.

لیانگ و همکاران

2021

مدل سلول‌های مختلط خودکار: رویکردی نو برای شبیه‌سازی پویایی‌های مکانی-زمانی ساختارهای مختلط استفاده از اراضی

این مطالعه یک مدل سلول‌های مختلط خودکارMCCA توسعه داده است. ساختار CA بر اساس نسبت‌های پوشش اراضی بازطراحی شده است که شامل نمایش حالت سلول، شبکه و محله می‌شود. قوانین انتقال به وسیله‌ی رگرسیون تصادفی-جنگل با استفاده از داده‌های تاریخی به‌صورت خودکار ساخته می‌شود و یک مکانیزم رقابت بین انواع مختلف استفاده از اراضی به مقیاس زیر-سلولی پیشنهاد می‌شود

محمد و همکاران

2022

بهبود فرم شهری برای دستیابی به پایداری اجتماعی بالا در یک محله مسکونی شهر جدید سلام ، یک مطالعه موردی

، این مقاله نتیجه می‌گیرد که تعامل و فعالیت‌های اجتماعی تا 48 درصد بهبود می‌یابد و ادغام اجتماعی 74 درصد نسبت به مطالعه موردی شهر جدید سلام در هنگام استفاده از جنبه‌های فرم شهری (درصد سبز 35 درصد، کاربری مخلوط 40 درصد) بهبود می‌یابد. شبکه خیابانی 7 درصد با نسبت D/H 4/1 که منجر به بهبود زندگی اجتماعی در منطقه انتخابی می‌شود.

ریش و همکاران

2020

یک رویکرد ترکیبی میان‌رشته‌ای برای تحلیل فضاهای شهری: مورد پیاده‌روی شهری و دوچرخه‌سواری

نقشه‌برداری داده‌های حسگر پوشیدنی، تکمیل شده با سایر منابع اطلاعات - که همگی برای برنامه‌ریزی شهری مبتنی بر شواهد ضروری هستند - پتانسیل فوق‌العاده‌ای را برای دستیابی به بینش مفید در مورد فضاهای شهری و تأثیر آن‌ها بر شهروندان ارائه می‌دهد.

الاورفی و خیلی الراوی

2020

معادله کاربری مختلط که پایداری را به دست می‌آورد

اتخاذ استراتژی کاربری ترکیبی در طرح های جامع آتی در برنامه ریزی محله های مسکونی در شهر مقدس کربلا برای کاهش زمان، مسافت و هزینه سفر با کاهش فاصله بین کاربری‌ها برای دستیابی به اصول پایداری در شهر مقدس کربلا است. تمام جنبه های آن (محیط زیستی، اقتصادی و اجتماعی)، تکیه بر پیاده‌روی در محله ها برای ساکنان، کاهش آلودگی هوا و صدا با کاهش استفاده از وسایل نقلیه در داخل محله ها است.

 

مبانی نظری پژوهش

اختلاط کاربریها از جمله رویکردهای برنامه ریزی شهری و شهرسازی است که بر روی چارچوبهای محکم نظری بنا نهاده شده است این مفهوم به یکباره شکل نگرفته بلکه حاصل نوعی تغییر پارادایم در نگاه به توسعه شهری است. این تغییر پارادایم تقریبا از دهه 1960 و شکل گیری و گسترش نظریه بنیادین توسعه پایدار آغاز شد و پس از گذشت دهه ها آرام آرام عناصر کلیدی آن نیز بسط یافتند. برنامه ریزی کاربری زمین شهری مبتنی بر نگاه کارکردگرایانه، مکان یابی و منطقه بندی کردن فعالیتهای انسان شهری بعد از جنگ جهانی دوم ناکارآمدی خود را به نمایش گذاشت و اندیشمندان شهری از جمله جین جاکوبز در کتاب زندگی و مرگ شهرهای بزرگ آمریکا تا توانستند در مذمت نگاه کارکردگرایانه و منطقه بندی شهری نوشتند. در چنین فضایی پارادایم توسعه پایدار نضج گرفت. همه تلاشهای توسعه پایدار برای بهبود کیفیت زندگی شهری، حفاظت از محیط زیست و حرکت به سمت نوعی توسعه عادلانه تر و انسانی بوده است و ترکیب کاربریهای شهری نیز بی گمان در همین راستا بوده و رویکردی برای زیست پذیر کردن شهرها بوده است.  در واقع توسعه پایدار شهری یا "توسعه شهری پایدار " به معنای برنامه‌ریزی و اجرای رویکردها و سیاست‌ها برای توسعه شهرها به نحوی است که نیازها و آرزوهای نسل حال را برآورده کند بدون اینکه توانایی نسل‌های آینده برای برآورده نیازهای خود را کاهش دهد. توسعه پایدار شهری به هماهنگی بین اقتصاد، اجتماع و محیط زیست در شهرها، و تضمین بهره‌وری منابع و حفظ زیرساخت‌ها و فرصت‌های اقتصادی و اجتماعی می‌پردازد. در ادامه همین روند رویکرد نوشهرگرایی شکل گرفت که از اواسـط تـا اواخـر دهـه ،1990 بسیاری از مردم درباره دهکده های شهری به عنوان گرههای توسـعه ی نوشـهرگرایی صـحبت مـی کردنـد. نوشهرگراها در ایجاد راه حلهای خود به عنوان استراتژیهایی برای دستیابی به مکانهای بهتر موفق بودند نوشهرگرایی از طرحهای فشرده، پیاده مدار و کاربریهای مختلط جانبداری می کند و طرفدارانش مدعی هستند که با ارتقا و توسعه آن در محلات بهداشت عمومی و منافع اجتماعی و امنیت را با خود به همراه می آورد  در حقیقت نوشهرگرایی بر فرم، کیفیت و ساختار شهری تأثیر می گذارد و با ایجاد کاربریهای مختلط، تنوع مسکن، طراحی فضاهای عمومی، فشردگی و پیوستگی شبکه معابر سعی در ایجاد حس تعلق و مکان نوشهرگرایی به طراحی و توسعه محله‌های مختلط، پیاده‌روی‌پذیر و با مقیاس انسانی اشاره دارد. این رویکرد ترکیب کاربری‌های مسکونی، تجاری، تفریحی و فضاهای عمومی را ترویج می‌دهد تا محیط‌های شهری پویا و کاهش یافته‌ی شهرهای گسترده را ترغیب کند. این رویکرد همانطور که گفته شد به طراحی و توسعه محله‌های مختلط، پیاده‌روی‌پذیر و با مقیاس انسانی اشاره دارد و ترکیب کاربری‌های مسکونی، تجاری، تفریحی و فضاهای عمومی را ترویج می‌دهد تا محیط‌های شهری پویا و کاهش یافته‌ی شهرهای گسترده را ترغیب کند(Talen, 2020:11). تئوری کاربری‌های مختلط زمین شهری به تلفیق و ترکیب نقش‌های مختلف زمینی در یک منطقه یا محله خاص اشاره دارد. این ترکیب شامل مجموعه‌ای از فعالیت‌های مختلف مانند مسکونی، تجاری، صنعتی، تفریحی، فرهنگی و مؤسساتی است که به صورت متقابل و در نزدیکی یکدیگر قرار می‌گیرند. مفهوم کاربرد مختلط زمین به عنوان یک اصل مهم در طراحی شهری و توسعه شهری به منظور ایجاد شهرهای پویا، کارا و زیست‌پذیر مورد توجه قرار گرفته است

 

img0 

شکل 1- مدل مفهومی پژوهش

 

محدوده مورد مطالعه

شهرجدید پرند در 33 کیلومتری جنوب غربی تهران و در مسیر شریان های مهمی چون آزاد راه تهـران – ساوه و راه آهن سراسری تهران -جنوب واقع شده است که افق جمعیتی آن حدود 500 هـزار نفـر درنظـر گرفتـه شده بود. اما به دنبال اجرای طرح توسعه و عمران شهرجدید پرند و با توجه به فعالیتهای حوزه هـای اطـراف شـهر جدید پرند از جمله فرودگاه بین المللی امام سقف جمعیتی آن به بیش از 700 هزار نفر افزایش یافته است. شهر در دشتی صاف و مسطح واقع شده است که از شمال بـه ارتفاعـات کوههـای تخـت رسـتم، از جنـوب بـه رودخانه شور و از شرق به زمین های فرودگاه بین المللی امام محدود می گردد. عوامل محدود کننده طبیعی پرند، به ارتفاعات شمالی اراضی و اراضی پست و سیلابی رودخانه شور در جنوب اراضی شهر، محدود مـی شـود. اسـتقرار فرودگاه امام در سمت شرق، شبکه های تاسیساتی و راههای ارتباطی منطقه ای که از درون اراضی شهر عبور کرده انـد، نیز موانع مصنوعی بر سر راه توسعه شهر جدید پرند محسوب می شود. مساحت نهایی شهر جدید پرند 25000 هکتار (در قالب 15 فاز مسکونی-شهرک صنعتی- ناحیه نمایشـگاهی پارک جنگلی و 6 منطقه تفریحی) معادل یک سوم شهر تهران در نظر گرفته شده است.

img0 

شکل 2-موقعیت شهر جدید پرند در استان تهران

روش شناسی پژوهش

این تحقیق به لحاظ هدف جزء تحقیقات کاربردی - توسعه‌ای محسوب می‌شود که هم بر بدنه دانش موجود در زمینه شهرهای جدید به طور عام و شهر جدید پرند به طور خاص می‌افزاید و هم می‌تواند به عنوان راهنمای عمل و دستور کار برای سیاست‌گذاران، برنامه‌ریزان و مدیران شهری شهر جدید پرند به منظور بهبود کیفیت زیست این شهر از طریق ترکیب کاربری‌ها مورد استفاده قرار گیرد. این تحقیق همچنین به لحاظ ماهیت موضوع و زمان، در دسته پژوهش‌های توصیفی تحلیلی قرار می‌گیرد. از نظر رویکرد داده‌ها نیز، این پژوهش از نوع ترکیبی است که روش گردآوری داده‌ها و نوع آن‌ها شامل هم داده‌های کمی (مطالعات میدانی متکی بر پرسشنامه) و هم داده‌های کیفی (مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای، و تحلیل ثانویه داده‌های موجود در طرح‌ها و آمارنامه‌های رسمی) می‌شود.اطلاعات اسنادی از طریق مطالعه کتابخانه‌ای و فیش‌برداری از منابع مختلف شامل کتب، مقالات، پایان‌نامه‌ها و طرح‌های شهری جمع‌آوری می‌شود. در مقابل، اطلاعات میدانی از طریق پرسشنامه‌ای تاییدشده با روایی و پایایی در نمونه مورد مطالعه گردآوری می‌شود. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه شهروندان ساکن در محدوده شهر جدید پرند است. بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران، جمعیت این شهر در سال 1400 معادل 250 هزار نفر بوده است. با استفاده از فرمول کوکران، تعداد نمونه آماری 383.57 نفر بدست آمده و در نهایت تعداد 400 پرسشنامه به عنوان نمونه آماری در نظر گرفته می‌شود.برای تجزیه و تحلیل اطلاعات، از نرم‌افزار GIS و روش‌های آمار فضایی برای تحلیل‌های فضایی و از نرم‌افزار SPSS و آزمون‌های مرتبط برای تحلیل‌های آماری استفاده می‌شود. علاوه بر این، برای بیان روابط بین متغیرها، از نرم‌افزار ایموس و معادلات ساختاری بهره گرفته خواهد شد. این ترکیب از ابزارهای تحلیل نشان‌دهنده تمرکز بر سیاست‌های کاربری زمین و اثر آن بر پایداری شهری در شهر جدید پرند است و به‌ویژه می‌تواند به سیاست‌گذاری‌های شهری و تصمیم‌گیری‌های مدیران در راستای بهبود کیفیت زیست شهری و تحقق توسعه پایدار کمک کند.

 

یافته های پژوهش

تولید لایه­های اطلاعاتی

به منظور آماده­سازی داده­های مرتبط با متغیر مستقل(کاربری اراضی شهر پرند) با استفاده از دستور نیر فیچر5 در نرم‌افزار Arcmap، فاصله هر بلوک شهری(مرتبط با سرشماری نفوس و مسکن سال 1395) تا نزدیک‌ترین کاربری شهری مورد نظر استفاده شده است. بر این مبنا 1517 بلوک شهری در ارتباط با 7 نوع کاربری شهری مورد ارزیابی قرار گرفته است.

 

جدول 2- شاخص کاربری­های خدماتی

کاربری

کاربری فضای سبز و ورزشی

کاربری آموزشی

کاربری درمانی

کاربری تجاری

کاربری مذهبی

دسترسی به خیابان اصلی

دسترسی به حمل و نقل عمومی

تعداد

36

37

6

38

7

78346  (متر)

9

میانگین فاصله بلوک­ها از کاربری

2946

3638

3846

3638

2791

5858

3748

 

در ادامه نقشه شهر جدید پرند بر اساس هفت کاربری مورد بررسی تهیه و ارائه شده است.

img0 

شکل 3- کاربری عمده سطح شهر جدید پرند

 

آماده­سازی داده­های مرتبط با پایداری اجتماعی، اقتصادی و کالبدی شهر جدید پرند با مراجعه به داده­های سرشماری نفوس و مسکن 12 شاخص استخراج شده است. این شاخص­ها در جدول 3 ارائه شده­ است.

 

جدول 3- شاخص­های مرتبط با پایداری اجتماعی-اقتصادی و کالبدی

شاخص

نسبت اشتغال مردان

نسبت اشتغال زنان

نسبت بیکاری مردان(معکوس)

نسبت بیکاری زنان(معکوس)

نسبت باسوادی مردان

نسبت باسوادی زنان

میانگین کل شهر

60.9

8.4

5.1

2.5

97.4

95.3

شاخص

نسبت جنسی6

نسبت بی‌سوادی مردان(معکوس)

نسبت بی‌سوادی زنان(معکوس)

نسبت سکونت ملکی

نسبت سکونت اجاره‌نشینی(معکوس)

نسبت واحد بالای 100 متر در بلوک

میانگین کل شهر

101

2.5

4.6

40.2

54.9

9.6

 

در راستای تحلیل اثر سیاست‌های کاربری زمین بر پایداری شهری در شهر جدید پرند، شاخص‌های مرتبط با ابعاد اجتماعی-اقتصادی و کالبدی با هدف سنجش میزان تحقق اختلاط کاربری استخراج گردیده است. به‌منظور اولویت‌بندی و تعیین میزان اهمیت نسبی این شاخص‌ها، از روش تصمیم‌گیری چندمعیاره آنتروپی شانون بهره گرفته شده است. این روش امکان بی‌مقیاس‌سازی داده‌ها و ارزیابی وزن هر شاخص را بر مبنای میزان پراکندگی اطلاعات فراهم می‌سازد. با توجه به گستردگی داده‌های حاصل، تنها خلاصه‌ای از نتایج و جداول مرتبط ارائه می‌گردد. محاسبات مبتنی بر فرمول آنتروپی شانون صورت گرفته است که پایه‌ تحلیلی برای بررسی میزان اثرگذاری سیاست‌های کاربری زمین بر پایداری شهری در چارچوب اختلاط عملکردی در این شهر جدید به شمار می‌رود.

 

جدول4- خلاصه محاسبات مرتبط با روش آنتروپی(ماتریس بی­مقیاس موزون)

شاخص

نسبت اشتغال مردان

نسبت اشتغال زنان

نسبت بیکاری مردان

نسبت بیکاری زنان

نسبت باسوادی مردان

نسبت باسوادی زنان

مقادیر

مینیمم: 0

ماکزیمم: 0.002003

مجموع: 1

مینیمم: 0

ماکزیمم: 0.007059

مجموع: 1

مینیمم: 0

ماکزیمم: 0.009012

مجموع: 1

مینیمم: 0

ماکزیمم: 0.0169

مجموع: 1

مینیمم: 0

ماکزیمم: 0.001206

مجموع: 1

مینیمم: 0

ماکزیمم: 0.001233

مجموع: 1

شاخص

نسبت جنسی

نسبت بی‌سوادی مردان

نسبت بی‌سوادی زنان

نسبت سکونت ملکی

نسبت سکونت اجاره‌نشینی

نسبت واحد بالای 100 متر در بلوک

مقادیر

مینیمم: 0

ماکزیمم:

0.104763

مجموع: 1

مینیمم: 0

ماکزیمم: 0.012935

مجموع: 1

مینیمم: 0

ماکزیمم: 0.009885

مجموع: 1

مینیمم: 0

ماکزیمم: 0.003066

مجموع: 1

مینیمم: 0

ماکزیمم: 0.010437

مجموع: 1

مینیمم: 0

ماکزیمم: 0.045571

مجموع: 1

 

در چارچوب تحلیل سیاست‌های کاربری زمین با محوریت اختلاط کاربری و تأثیر آن بر پایداری شهری در شهر جدید پرند، مجموعه‌ای از ۱۲ شاخص مرتبط با ابعاد اجتماعی، اقتصادی و کالبدی پایداری استخراج شد. این شاخص‌ها پس از بی‌مقیاس‌سازی به روش آنتروپی شانون، در محیط نرم‌افزار ArcMap پهنه‌بندی شدند تا الگوی فضایی آن‌ها در سطح شهر مشخص گردد. نتایج نشان می‌دهد که شاخص‌هایی همچون نرخ باسوادی مردان و زنان در بیشتر مناطق پرند از وضعیت مطلوبی برخوردارند، در حالی که نرخ اشتغال، به‌ویژه در میان زنان، سطح پایینی دارد. این تفاوت‌ها بیانگر تأثیر مستقیم سیاست‌های نامتوازن کاربری زمین بر نابرابری‌های اجتماعی-اقتصادی و ضرورت توجه به سیاست‌های اختلاط کاربری در راستای ارتقاء عدالت فضایی و دستیابی به پایداری شهری است.

 

img0 

شکل 4- وضعیت شاخص­های مرتبط با پایداری شهری

منبع اطلاعات:‌سرشماری عمومی نفوس و مسکن، 1395

 

در تحلیل فضایی شاخص‌های مؤثر بر پایداری شهری در پرند، نسبت سکونت ملکی به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های مهم امنیت سکونتی، در بخش‌های مرکزی و غربی شهر دارای بیشترین مقدار است که بیانگر تمرکز مالکیت خصوصی در این نواحی می‌باشد. شاخص معکوس اجاره‌نشینی نیز همین الگو را تأیید می‌کند و مناطق با کمترین نرخ اجاره‌نشینی را در همین پهنه‌ها نشان می‌دهد. همچنین، تمرکز واحدهای مسکونی با متراژ بیش از ۱۰۰ مترمربع عمدتاً در بخش غربی شهر دیده می‌شود که می‌تواند نشانگر الگوی خاصی از توسعه کالبدی با تأکید بر سکونت طبقات متوسط یا بالادست باشد. نسبت جنسی نیز در نواحی مرکزی به وضعیت تعادلی نزدیک‌تر است که می‌تواند حاکی از سکونت پایدارتر و ساختار خانوادگی متوازن‌تر در این بخش‌ها باشد. این الگوها، نقش ترکیب و سیاست‌های کاربری زمین را در شکل‌گیری نابرابری‌های فضایی و ابعاد مختلف پایداری در پرند برجسته می‌سازد.

img0 

شکل 5- وضعیت شاخص­های مرتبط با پایداری شهری

منبع اطلاعات:‌سرشماری عمومی نفوس و مسکن، 1395

 

در ارزیابی شاخص‌های اجتماعی مؤثر بر پایداری شهری در پرند، شاخص معکوس بیکاری مردان نشان می‌دهد که کمترین نرخ بیکاری مردان در پهنه‌های مرکزی و غربی شهر متمرکز است؛ وضعیتی که در مورد شاخص معکوس بیکاری زنان نیز تکرار شده و بیانگر تمرکز اشتغال‌پذیری در این نواحی است. همچنین شاخص معکوس بی‌سوادی مردان و زنان، اگرچه تنوع قابل‌توجهی را در سطح شهر به نمایش می‌گذارد، اما بیشترین تمرکز امتیازات مثبت آن در بخش‌های غربی پرند دیده می‌شود. این الگوهای فضایی بیانگر آن است که سیاست‌های کاربری زمین و نحوه اختلاط کاربری‌ها در مناطق مرکزی و غربی توانسته‌اند زمینه‌ساز توزیع متوازن‌تر فرصت‌های شغلی و ارتقاء سطح سواد شوند؛ موضوعی که در ارتقاء پایداری اجتماعی و کاهش نابرابری فضایی نقش مؤثری ایفا می‌کند.

 

img0 

شکل 6- وضعیت شاخص­های مرتبط با پایداری شهری

در ادامه فرآیند تحلیل، با هم‌پوشانی لایه‌های اطلاعاتی مربوط به شاخص‌های پایداری اجتماعی، اقتصادی و کالبدی در سطح بلوک‌های آماری شهر جدید پرند، امتیاز نهایی پایداری هر بلوک محاسبه شد. نتایج این تحلیل نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از سطح شهر، معادل ٪۶۵٫۶، در وضعیت «کاملاً ناپایدار» قرار دارد، در حالی که تنها ٪۲٫۶ از محدوده دارای شرایط «کاملاً پایدار» است. این الگوی توزیع فضایی بیانگر آن است که سیاست‌های کاربری زمین و نحوه استقرار و اختلاط کاربری‌ها نتوانسته‌اند به شکلی متوازن، اصول پایداری شهری را در سرتاسر شهر پرند محقق سازند.

 

جدول 5- سطوح پایداری/ناپایدرای در شهر جدید پرند

سطوح پایداری/ناپایداری

مساحت(مترمربع)

نسبت

کاملا ناپایدار

7069

65.6

ناپایدار

1368

12.7

متوسط

1339

12.4

پایدار

725

6.7

کاملا پایدار

283

2.6

مجموع

10784

100

 

همچنین به منظور ایجاد تصویر فضایی از موقعیت بلوک­های شهری پایدار/ناپایدار اقدام به ارائه نقشه نهایی سطوح پایداری/ناپایداری در شهر جدید پرندصورت گرفته است. بررسی این نقشه نشان می­دهد که محدوده­های جنوب شرقی عمده گروه کاملا ناپایدار را به خود اختصاص داده­اند. همچنین بخش­هایی از شمال غرب و مرکز شهر نیز در گروه کاملا ناپایدار و ناپایدار قرار می­گیرند. محدوده­های با پایداری متوسط در بخش­های مرکزی شهر مشهود هستند. محدوده­های پایدار و کاملا پایدار نیز در بخش­های خاص از شهر با رنگ­های سبز و صورتی مشخص شده­اند. در ادامه به منظور بررسی سنجش ارتباط بین پایداری شهری و تنوع کاربری­ها از آزمون رگرسیون وزندار جغرافیایی استفاده شده است.

 

E:\Projects\Thesis\کاربری اراضی-جعفری\Parand_GIS\sus.jpg 

شکل 7- سطوح پایداری/ناپایداری در شهر جدید پرند

 

 

 

آزمون رگرسیون وزن‌دار جغرافیایی

شاخص دسترسی به خیابان درجه اصلی با ضریب R2  تعدیل شده معادل0.96 بیشترین تاثیر را در پایداری شهری از خود نشان داده است. بنابراین به صورت کلی می­توان چنین استدلال نمود که دسترسی مهم‌ترین تاثیر را در پایداری شهری در نمونه مورد مطالعه داشته است. طراحی صحیح این خیابان‌ها و جاده‌ها، تسهیل در جابجایی افراد و کاهش ترافیک، کاهش آلودگی هوا و افزایش بهره‌وری از حمل و نقل عمومی را نصیب شهر جدید پرند می­نماید.

کاربری فضای سبز- ورزشی با ضریب R2  تعدیل شده معادل 0.92 دومین عامل تاثیرگذار در پایداری شهر جدید پرند را بوده است. این فضاها نقش مهمی در تامین نیازهای روانی و فیزیکی شهروندان بر عهده دارند. همچنین، فضاهای سبز به عنوان جاذبه‌های گردشگری نیز عمل می‌کنند و به رشد اقتصادی شهر کمک می‌کنند. از دیگر مزایای فضاهای سبز می‌توان به جذب آب و کاهش تأثیرات سیستم‌های آب‌وهوایی اشاره کرد. بدین ترتیب سکونت در مجاورت آن­ها به مثابه عامل ارتقای کیفیت فضای شهری و پایداری شهری تلقی می­گردد.

دسترسی به ایستگاه حمل و نقل عمومی با ضریب R2  تعدیل شده معادل 0.92 سومین عامل مهم در پایداری شهری پرند شناخته شده است. بدین معنی دسترسی آسان به حمل و نقل عمومی نقش مهمی در پایداری شهری دارد. فراهم کردن شبکه‌ای موثر و قابل دسترسی از اتوبوس، قطار، مترو و سیستم‌های حمل و نقل عمومی دیگر، می‌تواند ترافیک خودروها را کاهش داده و تراکم شهری را بهبود بخشد. همچنین، استفاده از حمل و نقل عمومی به جای خودروهای شخصی می‌تواند به کاهش آلودگی هوا و توسعه پایدار شهر کمک کند.

کاربری آموزشی با ضریب R2  تعدیل شده معادل 0.91 با اختلاف اندک رتبه چهارم عوامل موثر در پایداری شهری را به خود اختصاص داده است. این کاربری به واسطه تامین نیازهای آموزشی کودکان برای خانواده­ها نقشی اساسی در پایداری جامعه شهری دارد و مجاورت سکونتی با این کاربری عاملی جذاب برای سکونت خانواده­ها است. این کاربری شامل مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی دیگر است. ارائه فرصت‌های آموزش و پژوهش، توانمندسازی جامعه و افزایش سطح دانش و فناوری در شهر را بهبود می‌بخشد. از طرفی، شهرهایی با سیستم آموزشی قوی معمولاً جذابیت بیشتری برای سرمایه‌گذاران و کسب‌وکارها دارند.

کاربری درمانی با ضریب R2  تعدیل شده معادل 0.89 رتبه پنجم عوامل موثر در پایداری شهری را به خود اختصاص داده است. کاربری درمانی شامل بیمارستان‌ها، مراکز بهداشتی و سایر امکانات درمانی است. فراهم کردن دسترسی آسان و مناسب به خدمات درمانی برای ساکنان شهر، اهمیت بالایی در پایداری شهری دارد. این کاربری به عنوان یک زیرساخت حیاتی برای حفظ سلامتی جامعه عمل می‌کند و تأثیر مستقیمی بر کیفیت زندگی و رفاه شهروندان دارد. 

کاربری تجاری با ضریب R2  تعدیل شده معادل 0.86 در پایداری شهری نقش ایفا می­کند. در حقیقت این کاربری به عنوان تامین کننده کالا و مواد مورد نیاز شهروندان می­تواند نقش مهمی در پایداری شهری داشته باشد. نیز این کاربری به عنوان جذب کننده نیروی کار می­تواند زمینه مناسبی برای اشتغال شهروندان ساکن پرند ایفا کند و کسب‌وکار و اشتغال را در شهر ترویج دهد. همچنین مناطق تجاری مناسب، تنوع و انعطاف‌پذیری در اقتصاد شهر را افزایش می‌دهد و منابع محلی را تقویت می‌کند. همچنین، توجه به طراحی شهری و اصول محیط‌زیست در کاربری تجاری می‌تواند به حفظ منابع و کاهش آلودگی محیطی کمک کند. در مجموع عوامل یاد شده را می­توان در توضیح امتیاز کسب شده برای کاربری تجاری در پایداری شهر پرند تبیین نمود.

کاربری مذهبی با ضریب R2  تعدیل شده معادل 0.85 کمترین تاثیر را در پایداری شهری ایفا کرده ست. بدین معنی، هرچند به صورت سنتی و تاریخی مساجد نقش مهمی در ارائه خدمات به شهروندان داشته است، به نظر می­رسد این کارکرد در مقایسه با سایر کاربری­های شهری در حال رنگ باختن است. اما در مجموع با توجه به امتیاز بالای این شاخص می­توان این شاخص را در گروه عوامل تاثیرگذار بر پایداری شهری به حساب آورد.

در ادامه امتیازهای کسب شده در آزمون رگرسیون وزن‌دار جغرافیایی برای متغیرها را به تصویر کشیده است.

 

جدول 6- تبیین‌کنندگی شاخص­های کاربری اراضی در پایداری اجتماعی، اقتصادی و کالبدی شهر جدید پرند

متغیر مستقل

متغیر وابسته

R2

R2  تعدیل شده

رتبه

کاربری فضای سبز

مجموعه 12 شاخص توسعه پایدار

0.930172

0.929182

2

کاربری مذهبی

0.855945

0.853903

7

کاربری تجاری

0.871647

0.869828

6

کاربری درمانی

0.89785

0.896402

5

کاربری آموزشی

0.920391

0.919262

4

دسترسی به خیابان اصلی

0.966162

0.965682

1

دسترسی به ایستگاه حمل و نقل عمومی

0.92788

0.926858

3

 

ضریب خطای استاندارد، که به‌طور خاص قدرت پیش‌بینی هر تخمین از ضرایب را ارزیابی می‌کند، به این صورت است که زمانی که خطاهای استاندارد نسبت به مقادیر واقعی کم باشند، اعتماد به این تخمین‌ها افزایش می‌یابد. در حالی که انحراف‌های زیاد در خطاهای استاندارد ممکن است مشکلاتی در اعتبارپذیری تخمین‌ها در چارچوب چندخطی محلی ایجاد کند. در خصوص سیاست‌های کاربری زمین در شهر جدید پرند، بررسی‌ها نشان داده‌اند که: در ارتباط با دسترسی به خیابان اصلی، بیشترین انحراف از وضعیت استاندارد در بخش جنوبی شهر مشاهده می‌شود. در خصوص دسترسی به ایستگاه حمل‌ونقل عمومی، بیشترین انحراف استاندارد به بخش شرقی شهر اختصاص دارد. در مورد کاربری آموزشی، ارزیابی‌ها نشان می‌دهند که بیشترین حد انحراف استاندارد مربوط به بخش‌های مرکزی و جنوبی شهر است. همچنین، در رابطه با کاربری درمانی، بیشترین حد انحراف استاندارد متعلق به بخش جنوبی شهر است. در ادامه، وضعیت مرتبط با انحراف استاندارد در شکل 6 توضیح داده شده و در سه نقشه نمایان شده است.

img0 

شکل 8- تاثیر اختلاط کاربری­ها بر پایداری شهری

کاربری تجاری: بررسی نقشه آزمون رگرسیون نشان می­دهد که عمده انحراف استاندارد مشاهده شده از نتایج به دست آمده مورد تایید در محدوده جنوبی شهر اتفاق افتاده است. کاربری مذهبی: در ارتباط با کاربری مذهبی نیز بخش­های جنوبی، مرکزی و غربی شهر عمده انحراف از وضعیت استاندارد را به تصویر می­کشد. کاربری فضای سبز- ورزشی: در ارتباط با کاربری فضای سبز-ورزشی انحراف استاندارد عمدتا در بخش جنوبی، مرکزی و غربی شهر هم در سطح مثبت و هم در سطح منفی مشاهده می­گردد. در ادامه وضعیت مرتبط با انحراف استاندارد تشریح شده در شکل 7 و در قالب سه نقشه به تصویر کشیده شده است.

img0 

شکل 9- تاثیر اختلاط کاربری­ها بر پایداری شهری

آزمون فرضیات

فرضیه اول: به نظر می‌رسد که سیاست‌های کاربری زمین بر میزان پایداری فضاهای شهری تاثیر متفاوتی دارند، و برخی مولفه‌ها تحت این سیاست‌ها، تاثیر بیشتری بر پایداری شهری خواهند داشت.

به منظور بررسی بررسي فرضيه اول از نتایج آزمون رگرسیون وزندار فضایی استفاده شده است. خروجی آزمون رگرسیون وزن دار فضایی نشان می دهد که آماره مورد نظر برای مولفه های گوناگون اختلاط کاربری متفاوت است به نحوی که مولفه دسترسی به خیابان درجه اصلی با ضریب R2  تعدیل شده معادل0.96 بیشترین تاثیر را در پایداری شهری از خود نشان داده است. بنابراین به صورت کلی می­توان چنین استدلال نمود که دسترسی مهم‌ترین تاثیر را در پایداری شهری در نمونه مورد مطالعه داشته است. 

دسترسی به کاربری فضای سبز- ورزشی با ضریب R2  تعدیل شده معادل 0.92 دومین عامل تاثیرگذار در پایداری شهر جدید پرند را بوده است. این فضاها نقش مهمی در تامین نیازهای روانی و فیزیکی شهروندان بر عهده دارند. همچنین، فضاهای سبز به عنوان جاذبه‌های گردشگری نیز عمل می‌کنند و به رشد اقتصادی شهر کمک می‌کنند. از دیگر مزایای فضاهای سبز می‌توان به جذب آب و کاهش تأثیرات سیستم‌های آب‌وهوایی اشاره کرد. بدین ترتیب سکونت در مجاورت آن­ها به مثابه عامل ارتقای کیفیت فضای شهری و پایداری شهری تلقی می­گردد.

دسترسی به ایستگاه حمل و نقل عمومی با ضریب R2  تعدیل شده معادل 0.92 سومین عامل مهم در پایداری شهری پرند شناخته شده است. بدین معنی دسترسی آسان به حمل و نقل عمومی نقش مهمی در پایداری شهری دارد. فراهم کردن شبکه‌ای موثر و قابل دسترسی از اتوبوس، قطار، مترو و سیستم‌های حمل و نقل عمومی دیگر، می‌تواند ترافیک خودروها را کاهش داده و تراکم شهری را بهبود بخشد. همچنین، استفاده از حمل و نقل عمومی به جای خودروهای شخصی می‌تواند به کاهش آلودگی هوا و توسعه پایدار شهر کمک کند.

کاربری آموزشی با ضریب R2  تعدیل شده معادل 0.91 با اختلاف اندک رتبه چهارم عوامل موثر در پایداری شهری را به خود اختصاص داده است. این کاربری به واسطه تامین نیازهای آموزشی کودکان برای خانواده­ها نقشی اساسی در پایداری جامعه شهری دارد و مجاورت سکونتی با این کاربری عاملی جذاب برای سکونت خانواده­ها است. این کاربری شامل مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی دیگر است. ارائه فرصت‌های آموزش و پژوهش، توانمندسازی جامعه و افزایش سطح دانش و فناوری در شهر را بهبود می‌بخشد.

کاربری درمانی با ضریب R2  تعدیل شده معادل 0.89 رتبه پنجم عوامل موثر در پایداری شهری را به خود اختصاص داده است. کاربری درمانی شامل بیمارستان‌ها، مراکز بهداشتی و سایر امکانات درمانی است. فراهم کردن دسترسی آسان و مناسب به خدمات درمانی برای ساکنان شهر، اهمیت بالایی در پایداری شهری دارد. این کاربری به عنوان یک زیرساخت حیاتی برای حفظ سلامتی جامعه عمل می‌کند و تأثیر مستقیمی بر کیفیت زندگی و رفاه شهروندان دارد. 

کاربری تجاری با ضریب R2  تعدیل شده معادل 0.86 در پایداری شهری نقش ایفا می­کند. در حقیقت این کاربری به عنوان تامین کننده کالا و مواد مورد نیاز شهروندان می­تواند نقش مهمی در پایداری شهری داشته باشد. نیز این کاربری به عنوان جذب کننده نیروی کار می­تواند زمینه مناسبی برای اشتغال شهروندان ساکن پرند ایفا کند و کسب‌وکار و اشتغال را در شهر ترویج دهد. همچنین مناطق تجاری مناسب، تنوع و انعطاف‌پذیری در اقتصاد شهر را افزایش می‌دهد و منابع محلی را تقویت می‌کند.در مجموع عوامل یاد شده را می­توان در توضیح امتیاز کسب شده برای کاربری تجاری در پایداری شهر پرند تبیین نمود.

کاربری مذهبی با ضریب R2  تعدیل شده معادل 0.85 کمترین تاثیر را در پایداری شهری ایفا کرده ست. بدین معنی، هرچند به صورت سنتی و تاریخی مساجد نقش مهمی در ارائه خدمات به شهروندان داشته است، به نظر می­رسد این کارکرد در مقایسه با سایر کاربری­های شهری در حال رنگ باختن است. اما در مجموع با توجه به امتیاز بالای این شاخص می­توان این شاخص را در گروه عوامل تاثیرگذار بر پایداری شهری به حساب آورد.

بدین ترتیب مشخص می­گردد که به ترتیب: 1) دسترسی به خیابان اصلی 2) کاربری فضای سبز 3) دسترسی به ایستگاه حمل و نقل عمومی 4) کاربری آموزشی 5) کاربری درمانی 6) کاربری تجاری 7) کاربری مذهبی بیشترین تاثیر را در پایداری شهری شهر جدید پرند دارند. بنابراین فرضیه اول پژوهش به تایید می­رسد.

فرضیه دوم: به نظر می‌رسد بین سیاست‌های اختلاط کاربری اراضی و پایداری فضاهای شهری پرند ارتباط معنی‌داری وجود دارد.

در این بخش، به منظور بررسی فرضیه دوم پژوهش خلاصه‌ای از برازش مدل رگرسیونی با استفاده از معیارهای Chi-Square (CMIN) و نسبت CMIN/DF ارائه شده است. مقدار CMIN با اختلاف 5080.427 و درجه آزادی 426 نشان‌دهنده انطباق یا عدم انطباق مدل با داده‌ها است. مقدار p که کمتر از 0.05 است، نشان‌دهنده معنایی بودن این اختلاف است. همچنین، نسبت CMIN/DF با مقدار 11.926 نشان‌دهنده‌ی هماهنگی مدل با داده‌ها است.

در جدول 7 اطلاعات ارزیابی مدل‌سازی نهایی با معیارهای CMIN، DF، P، و CMIN/DF برای مدل پیش‌فرض (Default model) آورده شده است:

جدول 7- برازش مدل رگرسیونی

Model

NPAR

CMIN

DF

P

CMIN/DF

Default model

101

5080.427

426

.000

11.926

Saturated model

527

.000

0

 

 

Independence model

62

21017.399

465

.000

45.199

 

تجزیه و تحلیل جدول 7 نشان می‌دهد که مدل پیش‌فرض به خوبی با داده‌ها هماهنگی دارد، و اختلافات معناداری با داده‌ها وجود دارد. مدل پیش‌فرض نسبت به مدل‌های Saturated و Independence عملکرد مطلوبی از خود نشان می‌دهد. بر اساس نتايج حاصل از برازش مدل رگرسیونی به دست آمده مشخص می­گردد که ارتباطات در نظر گرفته شده بین ابعاد اختلاط کاربری اراضی و پایداری شهری به تایید می­رسد. بنابراین فرضیه دوم پژوهش به تایید می­رسد.

**فرضیه سوم:** به نظر می‌رسد بین سیاست‌های اختلاط کاربری اراضی و ابعاد توسعه پایدار شهری ارتباط وجود دارد.

به منظور بررسي فرضيه سوم پژوهش از نتایج مرتبط با مدل­سازی رگرسیونی با استفاده از پرسشنامه شهروندی استفاده شده است. در این مدل­سازی دو گروه شاخضی شامل متغیر مستقل(دسترسی به حمل و نقل و دسترسی به خدمات) و متغیر وابسته (پایداری زیست محیطی، پایداری مدیریتی،پایداری اقتصادی و پایداری اجتماعی) استفاده شده است. نتایج به قرار جدول 8 ارائه گردیده است.

 

جدول8- وزن­های رگرسیونی شاخص­ها

متغير وابسته

 

متعير مستقل

Estimate

S.E.

C.R.

P

Label

پایداری زیست محیطی

<---

دسترسی به حمل و نقل

.575

.029

19.713

*

 

پایداری مدیریتی

<---

دسترسی به حمل و نقل

.560

.031

18.295

*

 

پایداری زیست محیطی

<---

دسترسی به خدمات

.462

.024

18.930

*

 

پایداری مدیریتی

<---

دسترسی به خدمات

.482

.027

17.713

*

 

پایداری اقتصادی

<---

دسترسی به حمل و نقل

.376

.021

17.682

*

 

پایداری اجتماعی

<---

دسترسی به حمل و نقل

.480

.026

18.625

*

 

پایداری اقتصادی

<---

دسترسی به خدمات

.656

.031

21.236

*

 

پایداری اجتماعی

<---

دسترسی به خدمات

.572

.028

20.320

*

 

 

نتایج نشان می‌دهند که تمامی وزن‌های رگرسیون مرتبط با دسترسی به حمل و نقل و دسترسی به خدمات با سطوح معنایی بسیار زیادی (با مشخص شده) به متغیرهای پایداری زیست‌محیطی، پایداری مدیریتی، پایداری اقتصادی، و پایداری اجتماعی هستند. با این تفاسیر، نتیجه می‌گیریم که دسترسی به حمل و نقل بیشترین تأثیر را بر پایداری زیست‌محیطی، مدیریتی، اقتصادی و اجتماعی دارد. همچنین، دسترسی به خدمات بیشترین تأثیر را بر پایداری زیست‌محیطی، مدیریتی، اقتصادی و اجتماعی دارد. این نتایج بیانگر اهمیت سیاست‌های کاربری زمین در بهبود و تقویت ابعاد مختلف پایداری شهری است، چرا که این سیاست‌ها به طور مستقیم بر کیفیت دسترسی به حمل و نقل و خدمات تأثیر می‌گذارند و می‌توانند موجب ارتقای پایداری زیست‌محیطی، مدیریتی، اقتصادی و اجتماعی شوند. بنابراین، بر اساس پیش‌فرض‌های در نظر گرفته شده، بین ابعاد اختلاط کاربری به عنوان متغیر مستقل (دسترسی به حمل و نقل و دسترسی به خدمات) و ابعاد توسعه پایدار شهری شامل متغیرهای وابسته (پایداری زیست‌محیطی، پایداری مدیریتی، پایداری اقتصادی و پایداری اجتماعی) ارتباط معنی‌دار وجود دارد و بر این اساس فرضیه سوم پژوهش نیز به تایید می‌رسد.

نتیجه گیری

توسعه شهری مبتنی بر ترکیب کاربری‌ها طی سه دهه اخیر به یکی از مهم‌ترین پارادایم‌های سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی شهری در کشورهای آمریکای شمالی و اروپایی تبدیل شده است. این رویکرد از دل مفاهیم نوینی همچون نوشهرگرایی، توسعه پایدار، رشد هوشمند و ارتقای رقابت‌پذیری کاربری‌های شهری پدید آمده و جایگزین مدل‌های تک‌کارکردی گذشته شده است. در این چارچوب، اختلاط کاربری‌ها نه‌تنها به‌عنوان یک راهبرد کالبدی، بلکه به‌عنوان ابزاری سیاست‌گذارانه برای ارتقای کیفیت زندگی، کاهش نابرابری فضایی، افزایش بهره‌وری سرزمین و بهبود حکمرانی شهری تلقی می‌شود. از این منظر، بازنگری در سیاست‌های کاربری زمین و اتخاذ رویکرد ترکیبی، شرطی اساسی برای تحقق توسعه پایدار در بستر شهرهای جدید به شمار می‌آید. موضوع این پژوهش بررسی رابطه میان سیاست‌های کاربری زمین، به‌ویژه اختلاط کاربری، و میزان پایداری شهری در شهر جدید پرند است. این مطالعه با هدف سنجش تأثیر نحوه توزیع فضایی کاربری‌ها بر شاخص‌های اجتماعی، اقتصادی و محیطی پایداری شهری انجام شد. تحلیل داده‌های ۱۵۱۷ بلوک شهری با رویکردی ترکیبی، بیانگر آن است که کاربری زمین و کیفیت اختلاط آن، عامل تعیین‌کننده در دستیابی به شهری پایدار است.

یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که توزیع نامتوازن و غیربهینه کاربری‌ها در پرند، به‌ویژه در بخش‌هایی از جنوب‌شرق، مرکز و شمال‌غرب شهر، باعث شکل‌گیری نواحی «کاملاً ناپایدار» شده است. در مقابل، تنها بخش کوچکی از مناطق مرکزی و غربی، وضعیت نسبتاً پایداری را تجربه می‌کنند. این امر نشان می‌دهد که سیاست‌های اعمال‌شده در زمینه کاربری زمین در پرند، نتوانسته‌اند بستری برای توسعه فضایی متوازن و پایدار فراهم کنند.

مدل رگرسیون وزنی جغرافیایی (GWR) به‌روشنی نقش کلیدی شاخص‌های مرتبط با دسترسی را در تبیین وضعیت پایداری شهری نشان می‌دهد. بالاترین ضرایب تعیین مربوط به دسترسی به خیابان‌های درجه‌یک (R²=0.96)، فضاهای سبز و ورزشی (R²=0.92)، ایستگاه‌های حمل‌ونقل عمومی (R²=0.92)، مراکز آموزشی (R²=0.91) و خدمات درمانی (R²=0.89) بوده است. این شاخص‌ها، از طریق ارتقای کیفیت زندگی، کاهش وابستگی به خودرو، تسهیل حرکت درون‌شهری و تأمین خدمات حیاتی، مستقیماً در تقویت مؤلفه‌های پایداری مؤثرند. این یافته­ها با پژوهش‌ جغفری و همکاران (1399) در مورد آینده­پژوهی تغییرات کاربری اراضی شهری تبریز همخوانی دارد.در مقابل، کاربری‌های تجاری (R²=0.86) و مذهبی (R²=0.85) اگرچه نقشی در پایداری داشته‌اند، اما نسبت به کاربری‌های خدماتی و زیرساخت‌محور تأثیر کمتری داشته‌اند.

در نهایت، نتایج این مطالعه مؤید آن است که اختلاط کاربری، به‌ویژه از نوع خدماتی و دسترسی‌محور، می‌تواند به‌عنوان ابزار مؤثری برای ارتقای کیفیت زندگی، کاهش نابرابری فضایی و توسعه پایدار شهری عمل کند. از این‌رو، بازنگری در سیاست‌های کاربری زمین، از طریق طراحی نظام‌مند برای اختلاط عملکردی، به‌ویژه در نواحی ناپایدار، ضرورتی راهبردی برای بهبود آینده‌ی شهرهای جدیدی مانند پرند به‌شمار می‌رود. توجه به راهبردهای همگام با اصول توسعه پایدار، از جمله «شهر فشرده»، «قابلیت پیاده‌روی» و «شهر دسترس‌پذیر» در سیاست‌گذاری فضایی، می‌تواند بستر تحقق اهداف بلندمدت پایداری را فراهم آورد.

با توجه به نتایج به‌دست‌آمده از این پژوهش، که نقش تعیین‌کننده‌ی اختلاط کاربری در ارتقای شاخص‌های پایداری شهری را در شهر جدید پرند نشان داده است، ضرورت بازنگری در سیاست‌های کاربری زمین در این شهر کاملاً مشهود است. در این راستا، پیشنهاد می‌شود که برنامه‌ریزان و تصمیم‌گیران شهری، توسعه‌ی الگوی اختلاط عملکردی را به‌عنوان یکی از رویکردهای کلیدی در سیاست‌گذاری‌های آتی مورد توجه قرار دهند. به‌کارگیری چنین الگویی، به‌ویژه در نواحی با سطح پایین پایداری، می‌تواند به بهبود عدالت فضایی، افزایش کیفیت خدمات شهری و ارتقای زیست‌پذیری شهری منجر شود. گسترش فضاهای سبز، پارک‌ها و کاربری‌های تفریحی در مجاورت نواحی دارای کاربری‌های مختلط نیز یکی از راهکارهای مؤثر در افزایش سرزندگی شهری و بهبود پیوستگی عملکردی میان کاربری‌ها خواهد بود. همچنین، تقویت شبکه حمل‌ونقل عمومی و بهبود دسترسی به آن در مناطق دارای تنوع عملکردی، ضمن کاهش وابستگی به خودروهای شخصی، می‌تواند نقش مهمی در ارتقای شاخص‌های زیست‌محیطی، کاهش آلودگی هوا و مصرف انرژی ایفا کند. از سوی دیگر، توجه به طراحی شهری انسان‌محور، به‌ویژه از طریق توسعه زیرساخت‌های پیاده‌مداری و دوچرخه‌سواری در مناطق دارای اختلاط کاربری، می‌تواند موجب افزایش تعاملات اجتماعی، ارتقای امنیت محیطی و کاهش تردد وسایل نقلیه موتوری شود.

از منظر پژوهشی نیز، گسترش مطالعات تکمیلی در حوزه‌ی تأثیرات اختلاط کاربری بر جنبه‌های مختلف پایداری شهری، ضروری به‌نظر می‌رسد. برای نمونه، بررسی رابطه‌ی میان ساختار اختلاط کاربری و الگوهای مصرف انرژی در سطح محله‌ای و شهری، می‌تواند به روشن‌تر شدن پیوندهای فضایی-اکولوژیکی در طراحی شهری کمک کند. همچنین، ارزیابی تأثیرات تنوع عملکردی فضاهای شهری بر کیفیت هوا و میزان آلودگی، می‌تواند راهگشای تدوین سیاست‌های بهینه‌سازی زیست‌محیطی باشد. در کنار این موارد، انجام پژوهش‌های تطبیقی میان شهر پرند و سایر شهرهای جدید کشور در زمینه‌ی سیاست‌های کاربری زمین و اختلاط عملکردی، می‌تواند به شناسایی الگوهای موفق یا شکست‌خورده و تدوین راهبردهای بهینه‌سازی توسعه فضایی بینجامد. افزون بر آن، مطالعه‌ی نقش اختلاط کاربری در تقویت سرمایه اجتماعی و افزایش تعاملات شهروندی، به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های پایداری اجتماعی، می‌تواند چشم‌اندازهای جدیدی را برای سیاست‌گذاری شهری در ایران فراهم آورد.

References

1.       Bagheri, B., & Shaykh-Baygloo, R. (2021). Spatial analysis of urban smart growth and its effects on housing price: The case of Isfahan, Iran. Sustainable Cities and Society, 68, 102769. doi:https://doi.org/10.1016/j.scs.2021.102769

2.       Dong, H. (2021). Evaluating the impacts of transit-oriented developments (TODs) on household transportation expenditures in California. Journal of Transport Geography, 90, 102946. doi:https://doi.org/10.1016/j.jtrangeo.2020.102946

3.       Guzder-Williams, B., Mackres, E., Angel, S., Blei, A. M., & Lamson-Hall, P. (2023). Intra-urban land use maps for a global sample of cities from Sentinel-2 satellite imagery and computer vision. Computers, Environment and Urban Systems, 100, 101917. doi:https://doi.org/10.1016/j.compenvurbsys.2022.101917

4.       Han, B., Jin, X., Wang, J., Yin, Y., Liu, C., Sun, R., & Zhou, Y. (2022). Identifying inefficient urban land redevelopment potential for evidence-based decision making in China. Habitat International, 128, 102661. doi:https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2022.102661

5.       Huang, Y., Hui, E. C. M., Zhou, J., Lang, W., Chen, T., & Li, X. (2020). Rural Revitalization in China: Land-Use Optimization through the Practice of Place-making. Land Use Policy, 97, 104788. doi:https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2020.104788

6.       Jafari, F. , Moazzeni, M. and Badali, A. (2020). Futures Study of Urban Land Use Change in Tabriz Metropolis. Spatial Planning, 10(2), 1-22. doi: 10.22108/sppl.2019.114581.1329

7.       Khazaei, Z. (2011). Investigation and evaluation of the current situation of the new town of Hashtgerd with regard to the factors affecting its population. Sarzamin Geographic Quarterly, 8(32), Winter.

8.       Lee, S. M., Bazel-Shoham, O., Tarba, S. Y., & Shoham, A. (2022). The effect of economic freedom on board diversity. Journal of Business Research, 149, 833-849. doi:https://doi.org/10.1016/j.jbusres.2022.05.076

9.       Liao, X., Fang, C., Shu, T., & Ren, Y. (2023). Spatiotemporal impacts of urban structure upon urban land-use efficiency: Evidence from 280 cities in China. Habitat International, 131, 102727. doi:https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2022.102727

10.       Marsoosi, N. , Gholami, M. and Rastegar, M. (2012). Small towns and urban land use system(case study :lamerd city ). Spatial Planning, 2(1), 67-86.

11.       Molinero-Parejo, R., Aguilera-Benavente, F., Gómez-Delgado, M., & Shurupov, N. (2023). Combining a land parcel cellular automata (LP-CA) model with participatory approaches in the simulation of disruptive future scenarios of urban land use change. Computers, Environment and Urban Systems, 99, 101895. doi:https://doi.org/10.1016/j.compenvurbsys.2022.101895

12.       Musakwa, W., & Niekerk, A. V. (2013). Implications of land use change for the sustainability of urban areas: A case study of Stellenbosch, South Africa. Cities, 32, 143-156. doi:https://doi.org/10.1016/j.cities.2013.01.004

13.       Ntakana, K., Mbanga, S., Botha, B., & Ariyan, L. (2023). Inclusive urban space production model for sustainable development in South Africa. Heliyon, 9(6), e16391. doi:https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2023.e16391

14.       O’Driscoll, C., Crowley, F., Doran, J., & McCarthy, N. (2023). Land-use mixing in Irish cities: Implications for sustainable development. Land Use Policy, 128, 106615. doi:https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2023.106615

15.       Qarkhloo, M., & Abedini, A. (2008). Assessment of challenges and problems of new cities and their success rate in Iran: Sahand New City. Humanities Teacher Quarterly, 13(1), Spring.

16.       Qureshi, A. H., Alaloul, W. S., & Musarat, M. A. (2023). Sustainable Development and Urban Design. In Reference Module in Earth Systems and Environmental Sciences: Elsevier.

17.       Sadr Mousavi, M.; Moradi Mofrad, S.; Jamshidi, M. K.; & Hosseinzadeh, A. (2016). Evaluation of agricultural land use changes using GIS (Case study: Dastjerdeh village, Tarom County). Journal of Research and Rural Planning, 5(14), 161–173. [In Persian]

18.       shams pouya, M. K. , Tavakolinia, J. , Sarrafi, M. and Fanni, Z. (2018). An analysis on the development plans and urban land policies in Tehran metropolis with emphasis on good land governance approach. Scientific- Research Quarterly of Geographical Data (SEPEHR), 26(104), 57-76. doi: 10.22131/sepehr.2018.30518

19.       Shang, Y., Xu, J., & Zhao, X. (2022). Urban intensive land use and enterprise emission reduction: New micro-evidence from China towards COP26 targets. Resources Policy, 79, 103158. doi:https://doi.org/10.1016/j.resourpol.2022.103158

20.       Tolford, T. M., & “Rebecca” Bian, R. (2023). Complete Streets policy in Louisiana: Insights from a decade of state DOT implementation. Case Studies on Transport Policy, 12, 101012. doi:https://doi.org/10.1016/j.cstp.2023.101012

21.       Tong, D., Chu, J., MacLachlan, I., Qiu, J., & Shi, T. (2023). Modelling the Impacts of land finance on urban expansion: Evidence from Chinese cities. Applied Geography, 153, 102896. doi:https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2023.102896

22.       van der Hoeven, A., & Hitters, E. (2023). Live music and the New Urban Agenda: Social, economic, environmental and spatial sustainability in live music ecologies. City, Culture and Society, 32, 100490. doi:https://doi.org/10.1016/j.ccs.2022.100490

23.       Wang, Z., Fu, H., Liu, H., & Liao, C. (2023). Urban development sustainability, industrial structure adjustment, and land use efficiency in China. Sustainable Cities and Society, 89, 104338. doi:https://doi.org/10.1016/j.scs.2022.104338

24.       Waresi, H. R., Alizadeh, J., & Salehi, M. (2011). Analysis and evaluation of residents' sense of identity in new cities (case study: Folad Shahr new city). Spatial Planning, 1(3), 37–62.

25.       Wu, W., Wang, R., Yao, Y., & Tan, W. (2023). “Green transit-oriented development”: Exploring the association between TOD and visible green space provision using street view data. Journal of Environmental Management, 344, 118093. doi:https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2023.118093

26.       Xia, C., Dong, Z., Wu, P., Dong, F., Fang, K., Li, Q., . . . Yu, Z. (2022). How urban land-use intensity affected CO2 emissions at the county level: Influence and prediction. Ecological Indicators, 145, 109601. doi:https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2022.109601

27.       Xu, S., & Ehlers, M. (2022). Automatic detection of urban vacant land: An open-source approach for sustainable cities. Computers, Environment and Urban Systems, 91, 101729. doi:https://doi.org/10.1016/j.compenvurbsys.2021.101729

28.       Xu, S., & Fina, S. (2023). National-scale imperviousness mapping and detection of urban land changes. ISPRS Journal of Photogrammetry and Remote Sensing, 202, 369-384. doi:https://doi.org/10.1016/j.isprsjprs.2023.06.010

29.       Yang, Y., Ren, X., & Yan, J. (2023). Trade-offs or synergies? Identifying dynamic land use functions and their interrelations at the grid scale in urban agglomeration. Cities, 140, 104384. doi:https://doi.org/10.1016/j.cities.2023.104384

30.       Yaran, A., & Mohammadi Khoshbin, H. (2012). Study of self-sufficiency in new cities: A comparison of Iranian experience (New City of Hashtgerd and South Korea). Scientific-Research Journal of the Iranian Society of Architecture and Urban Planning, (4), 99–112.

31.       Zamani, M., & Baghernejad, E. (2016). Series of specialized scientific meetings on new cities. Faculty of Urban Planning, Fine Arts Campus, University of Tehran.

32.       Zhang, O., Xia, J., Yu, J., Randall, M., Zhang, Y., Zhao, T., Pan, X., Zhai, X., & Shao, Q. (2018). Simulation and assessment of urbanization impacts on runoff metrics: Insights from land use changes. Journal of Hydrology, 560, 247–258.

33.       Zheng, Z.-W., & Chou, R.-J. (2023). The impact and future of edible landscapes on sustainable urban development: A systematic review of the literature. Urban Forestry & Urban Greening, 84, 127930. doi:https://doi.org/10.1016/j.ufug.2023.127930

34.       Stow, D.A.‚ Chen, D.M., (2002), Sensitivity of multi-temporal NOAA AVHRR data of an urbanizing region to land use/cover changes and misregistration, Remote Sensing of Environment, Vol 80, Pp 297–307.

35.       United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division, (2014). World Urbanization Prospects: The 2014 Revision, CD-ROM Edition

 


 

 

 

[1]  Khattab, R. (2021).

[2]  SDGs

[3]  Ma, W., Jiang, G., Zhou, T., & Zhang, R. (2022).

[4]  Wu, W., Chen, W. Y., Yun, Y., Wang, F., & Gong, Z. (2022).

[5]  Nwae Feature

[6]  تفاضل کمتر و بیشتر از 103(به عنوان حد استاندارد) به عنوان مقادیر نامطلوب در نظر گرفته شده است.


مقالات مرتبط

حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات دانشگاه آزاد اسلامی است.
حق نشر © 1404-1400

صفحه اصلی| عضویت/ ورود| درباره سند| تماس با ما|
[English] [العربية] [en] [ar]