ناپایداری زیست محیطی در خاورمیانه و چالش‌های سیاستگذاری مدیریتی و فرهنگی: مطالعه مقایسه‌ای ایران، ترکیه و عربستان

محورهای موضوعی : توسعه

ایران غازی ¹ , اعظم ملایی ²

1 - هیات علمی دانشگاه اصفهان
2 - دانشگاه آزاد شهرضا

تاریخ دریافت : 1395/07/14 تاریخ پذیرش : 1395/09/27 تاریخ انتشار : 1395/11/01

کلید واژه: خاورمیانه, ناپایداری محیط زیست, نهادهای مدنی سبز, شخصیت‌گرایی, شاخص عملکرد محیط زیست,

چکیده مقاله :

چکیده بررسی دو گزارش اخیر شاخص عملکرد محیط زیست دانشگاه ییل که در سال‌های 2014 و 2016 منتشر شده‌اند نشان از آن دارد که رتبه کشورهای خاورمیانه در این دو دوره با روند نزولی مواجه بوده است. هدف پژوهش حاضر بررسی دلایل عقبگرد و ناپایداری سیاست‌های زیست محیطی سه کشور مهم خاورمیانه یعنی ایران، ترکیه و عربستان، در این گزارش ها بوده است. بررسی برنامه های توسعه، سیستم مدیریتی و نظامهای فرهنگی و سیاسی حاکم بر این سه کشور نشان می‌دهد که عوامل متعددی سبب ناپایداری وضعیت محیط زیست در آنها گردیده است. در برنامه پنجم توسعه ایران و برنامه نهم جمهوری ترکیه، محیط زیست از موقعیت کاملا حاشیه ای برخوردار بوده و جایگاه بسیار مختصری را به خود اختصاص داده است. البته این امر در مورد عربستان سعودی چندان صدق نمی‌کند. نقش برجسته شخصیتها و نه ساختارها و قوانین در مدیریت محیط زیست و نیز قدرت گسترده دولت در این کشورها و در مقابل ضعف و ناکارمدی نهادهای مدنی زیست محیطی از دیگر مسائلی است که در هر سه کشور سبب عدم بهبود و پایداری وضعیت محیط زیست گردیده است، هر چند وضعیت عربستان در این دو حوزه از دو کشور دیگر وخیم تر است. نفت خیز بودن کشورهای خاورمیانه و یارانه های بالای انرژی نیز منجر به تولید گازهای سمی و آلودگی هوا گردیده است. ایران و عربستان در این زمینه عملکرد ضعیف‌تری نسبت به ترکیه داشته‌اند و با ادامه پرداخت یارانه های انرژی، نقش بیشتری در آلودگی محیط زیست دارند.

چکیده انگلیسی:

Two recent report "environmental performance" Yale University in the years 2014 and 2016 has been published showing that the number of Middle Eastern countries in these two periods with the downward trend faced. This study examines three important reasons for environmental policy setback and instability in the Middle East, Iran, Turkey and Saudi Arabia. Review development programs, management system and cultural and political systems of the three countries suggest that several factors may have been in an unstable environment. In Iran's Fifth Development Plan and the Ninth Plan of the Republic of Turkey, the status of the environment has quite marginal position and The place is very brief account. Of course, this does not apply in the case of Saudi Arabia. Embossed characters and not the structures and rules on environmental management and the power of government in these countries versus, The weakness of environmental civil society is other issues that dysfunction in all three countries has been a lack of improvement and environmental sustainability. Although the Saudi Arabia situation in these two areas is worse than the other two. The oil-rich Middle East and energy subsidy also leading to the production of toxic gases and air pollution. Iran and Saudi Arabia in this area have had a poorer performance than Turkey and with continued energy subsidies, have a greater role in polluting the environment.

منابع و مأخذ:

منابع فارسی

- ادهمی، عبدالرضا و الهام اکبرزاده (1387)، بررسی عوامل فرهنگی موثر بر حفظ محیط زیست شهر تهران: مطالعه موردی مناطق 5 و 18 تهران، قم: موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان.

- اعتضادالسلطنه، نوژن (1394)، «اردوغان و دیگری؛ ضدیت رئیس ‌جمهوری ترکیه با جامعه مدنی از منظر رهیافت تحلیل گفتمان»، روزنامه شرق، 28 بهمن، شماره 2523.

- انتصار، نادر (1392)، «بررسی پیامدهای داخلی و خارجی اعتراضات ترکیه»،مرکز بین‌المللی مطالعات صلح، مرداد.

- ایازی، سیدمحمدهادی (1394)، «سمن‌ها: پل ارتباطی حفاظت از محیط زیست و ارتقای سلامت جامعه»، سایت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، 5 خرداد، در:http://ejtemaee.behdasht.gov.ir

- «تفاوت‌های برنامه چهارم و پنجم توسعه»، (1389)، خبرگزاری تحلیلی خبر آنلاین، 12 تیر، در: http://www.khabaronline.ir/detail/72621/Economy/political-economy

- جمشیدی، مژگان (1394)، «نیمی از جهان، هوای آلوده تنفس می‌کنند»، سایت ایران انلاین، 9 بهمن، در: http://www.ion.ir/News/58798.html

- دبیری، فرهاد (1393)، «بحران هویت و چالش‌های کلاسیک »، ماهنامه تازه‌های انرژی، سال هشتم، شماره 57، شهریور.

- درویش، محمد (1394)، «افزایش نهادهای مدنی زیست محیطی»، 17 اردیبهشت، در: http://tnews.ir/news/C87141133452.html

- دلاور، علی (1380)، مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی، تهران: رشد.

- ستوده، احد، فرزام  پوراصغر و سنگا چین (1389)، «بررسی گزارش‌های شاخص‌های پایداری و عملکرد محیط زیست در سال‌های 2005، 2006 و 2008 و جایگاه ایران»،محیط زیست و توسعه، سال 1، شماره ،1 بهار و تابستان.

- سرمد، زهره، عباس بازرگان و الهه حجازی (1380)، روش‌های تحقیق در علوم رفتاری، تهران: مؤسسه انتشارات آگاه.

- «سرنوشت یارانه‌های انرژی از لهستان تا ترکیه» (1387)، دنیای اقتصاد، 4 دی، در: http://www.donya-e-eqtesad.com/news/487789

- صفری، حمید (1394)، «ساختار حکومت ترکیه و نقش احزاب در آن»، 23 بهمن، در: http://www.eslahe.com/11040/

- عبدالرضایی،مجید (1394)، «نگاهی اجمالی به شاخص های توسعه پایدار محیط زیست شهری»، سایت جامع ساخت و ساز، 14 تیر، در: http://www.ccop.ir/ViewText/13351

- عسکری، سهراب، فرزانه صاقی و زهرا خان‌محمدی (1393). «ویژگی‌های زیست محیطی خلیج فارس و جایگاه آن در کنوانسیون های کویت و حقوق بین الملل دریاها»، سپهر، شماره هشتاد و نهم، دوره 23، بهار.

- ﻏﻼﻣﭙﻮر، ﻋﻠﻲ (1386)، «ﺗﺄﺛﻴﺮات ﺟﻬﺎﻧﻲﺷﺪن اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮ ﻧﻘﺶ دوﻟﺖ در اﻗﺘﺼﺎد ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ در ﻛﺸﻮرﻫﺎی در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ: ﻣﻮرد اﻳﺮان»، فصلنامه سیاست، دوره 37، شماره 4، زمستان.

- فلاح، رحمت‌الله، (1394)، «ماهیت‌شناسی جنبش ضد اردوغان در ترکیه»، بنیاد تاریخ پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی، 14 اردیبهشت، در: http://www.iranemoaser.com/content/476

-قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران (1394-1390)، تهران:سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور.

-قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور(1388-1384)، تهران: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور.

- کاتوزیان، محمدعلی (1377)، نه مقاله در جامعه شناسی تاریخی ایران، نفت و توسعه اقتصادی، ترجمه علیرضا طیب. تهران: مرکز.

- کردونی، روزبه (1392)، «تبعات میزان بالای یارانه انرژی در خاورمیانه»، پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، خرداد.

- کرمی، کامران (1394). «ساختار سیاسی قدرت در عربستان سعودی»، 28 بهمن، در: http://www.persiangulfstudies.com/fa/index.asp?p=sitemap

- گل‌محمدی، ساره و آرش یوسفی (1394)، «نقش و مشارکت سازمان های مردم نهاد در توسعه حقوق محیط زیست»، در: http://www.doe.ir/Portal/File/ShowFile.aspx?ID

- ﻣﺮادﺣﺎﺻﻞ، ﻧﯿﻠﻮﻓﺮ و اﻣﯿﺮﺣﺴﯿﻦ   ﻣﺰﯾﻨﯽ (1387)، «ارزﯾﺎﺑﯽ ﻧﻘﺶ دوﻟﺖ در ﭼﺎﻟﺶ‌های زﯾﺴﺖ اﯾﺮان ﻣﺤﯿﻄﯽ: روﯾﮑﺮد اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ»، علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره دهم، زمستان.

- میمی، زیاد و نصال کتیبه (2013)، «تغییر آب وهوا و محیط زیست و جهان عربیک نظر اجمالی»،ترجمه منوچهر امیرپور، تهران: انستیتو گوته اندیشه و هنر.

- نادری، عباس (1388)، «بررسی جامعه شناختی نظام سیاسی عربستان سعودی»، فصلنامه سیاست خارجی، شماره 90.

English Source

- Andrusevych, A., T. Alge and C. Konrad (2004-2011), “Case Law of the Aarhus Convention Compliance Committee”, RACSE, Lviv 2008, Second Edition.

 -“Brief Report on the Ninth Development Plan”, (2010-2014), at: http://www/climateobserver.org/.../Saudi-Arabia_Ninth-Development-Plan-2 010-20

- http://www.epi.yale.edu/country/turkey

- http://www.epi.yale.edu/epi/country-profile/iran

- http://www.epi.yale.edu/epi/country-profile/saudi-arabia

-“Ninth Development Plan (2007-2013)”, (2006),at:

 http://www.s2.picofile.com/d/643290db-924c-47bc-b010-69df2c907530/Ninth_Development_Plan.pdf

- Pallemaerts, Marc (2004), “Procedural zing environmental rights: the Aarhus Convention on Access to Information, Public Participation in Decision-Making and Access to Justice in Environmental Matters in a Human Rights Context”. Proceedings of a Geneva Environmental Network Roundtable, United Nations Environment, Programmed, pp. 14-24

- “2016 Environmental Performance Index Rates World's top and Worst Performers”, (2016), 25 January, at: http://www.epi.yale.edu/country-rankings

- “2014 Environmental Performance Index Rates World's Top and Worst Performers” (2014), at: http://www.epi.yale.edu/epi/country-rankings