پیدایش نقوش حجمی در سفالگری و ارتباط آن با تغییرات فرهنگی در گذر از عصرمفرغ به عصر آهن در ایران

محورهای موضوعی : باستان‌شناسی پیش از تاریخ

حمیدرضا ولی‌پور ¹ , ایمان مصطفی‌پور ² , حسین داودی ³ , احمد چایچی امیرخیز ⁴

1 - استادیار، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه ابهر، ابهر، ایران.
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
3 - دانشجوی کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
4 - عضو هیأت علمی پژوهشکده باستان‌شناسی، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/04/23 تاریخ پذیرش : 1402/04/23 تاریخ انتشار : 1388/06/01

کلید واژه: طبقه‌بندی, عصر آهن, گونه‌شناسی, تغییرات فرهنگی, سفال, عصر مفرغ, نقوش حجمی,

چکیده مقاله :

یکی از اهداف پژوهش‌ های باستان‌شناختی مطالعه تغییرات فرهنگی است و در این رابطه بررسی و تجزیه و تحلیل فرهنگ مادی گذشته از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. معمولاً فرض بر این است که تغییرات فرهنگی در مواد باستان‌شناختی نمود پیدا می‌کنند. در این زمینه می‌توان به رواج فرم‌ها و گونه‌های خاص سفالی در پیش از تاریخ اشاره کرد که همواره سوالات فراوانی را ایجاد نموده است. آیا بین رواج این گونه‌ها و تغییرات فرهنگی آن دوره ارتباطی وجود دارد؟ آیا این گونه‌های تازه ریشه در سنت‌های فرهنگی گذشته دارند و محصول پیشرفت‌های تکنیکی طی زمان هستند یا با ورود اقوام جدید در ارتباطند؟ در هزاره سوم پیش از میلاد سنت طولانی نقاش روی سفال منسوخ و اندیشه ایجاد نقش به صورت حجمی جایگزین آن می‌شود. در طول هزاره دوم پیش از میلاد این سنت تازه، رواج بیشتری پیدا می‌کند و به عنوان شیوه اینو در تزئین مطرح می‌گردد. همزمان با آن اندیشه دیگری که ساخت ظروف به شکل حیوانات است ـ یا ظروف حجمی ـ رایج می‌گردد. در این مقاله، به طبقه‌بندی و تجزیه و تحلیل مجموعه‌ای از سفال‌های دارای نقوش حجمی پرداخته‌ایم. با جمع‌آوری مجموعه‌ای در حدود ۵۰۰ نمونه سفال با نقش حجمی، تنها آن دسته از سفال‌هایی که دارای نقوش حجمی حیوانی، انسانی یا نقوش خاص بودند، انتخاب شده‌اند. سایر نمونه‌ها را می‌توان تحت عنوان نقوش برجسته هندسی مورد مطالعه قرار داد. مجموعه مورد مطالعه در این مقاله شامل ۹۵ نمونه سفال با نقوش حجمی است. علیرغم این‌که قدیمی‌ترین نمونه این مجموعه به هزاره پنجم پیش از میلاد تاریخگذاری شده است؛ اما با توجه به آمار مربوط به نمونه‌ها، شکل‌گیری این اندیشه به هزاره‌های چهارم و سوم پ.م می‌رسد و رواج اصلی این گونه در طول هزاره‌های دوم و اول پ.م بوده است. بنابراین، علاوه بر این‌که این نوع سفال ریشه در سنت‌های فرهنگی گذشته دارد؛ اما با توجه به رواج آن در طول هزاره‌های دوم و اول پ.م با تحولات فرهنگی این دوران می‌تواند مرتبط باشد.

چکیده انگلیسی:

The first step in any study of archaeological materials is, necessarily, ordering the material into some sort of classificatory system. Therefore this article is analysis of plastic image in pottery on the basis of ceramic classification. The classification of ceramics into meaningful types is the first step in using ceramic data in archaeological analysis. The next and ultimately more important step is to use those data to answer questions about cultural changes at the past. Study of cultural changes is one of the important aims in archaeological researches. Changes in technology, decorations, forms and organization of ceramic production have, in turn, been used to societies. This article outlines one of the decoration types in the pottery and stylistic analysis to study of the cultural changes during the bronze and iron age at Iran. The aim of this article is the study of plastic images in the pottery and the origin of this technique at Iran.