تأملی در اثبات هوّیت واقعی و محتوای تاریخی نقش‌برجسته اردشیر بابکان در نقش رجب فارس
محورهای موضوعی : باستان‌شناسی پیش از تاریخ
1 - استاد گروه باستان‌شناسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، مازندران، ایران.
کلید واژه: اردشیر بابکان, نقش رجب, اهورامزدا, مطالعات باستان‌شناسی, نقش‌برجسته ساسانی,
چکیده مقاله :
نقشبرجستههای ساسانی از منابع و مآخذ بزرگ و ارزشمند دوره ساسانی به‌شمار می‌روند و به مثابه معیارهای اصیلی هستند که می‌توان مدارک به‌دست آمده از مطالعات باستان‌شناسی و تاریخی را با آنها سنجید و به کشفیات و نتایج مهمی دست یافت. این آثار ارزشمند نمودار بخش وسیعی از هنر، فرهنگ و روش سیاسی و مذهبی ساسانیان هستند، زیرا هر یک از آنها به‌منظورِ بیان و انتقالِ یک مفهوم و واقعه‌ای صادق خلق شده‌اند. از آنجا که ظهور ساسانیان از اهمیت خاصی در فرایند کلی تاریخ ایران برخوردار است، لازم است تا وضعیت دقیق یافته‌های باستان‌شناسی- خاصه نقشبرجستههای این دوره- روشن گردیده و محتوای تاریخی آنها از هر گونه ابهام و تاریکی زدوده شود. بر این اساس، مهمترین هدف این مقاله روشن ساختن هویت واقعی شخصیتهای حاضر در نقش‌برجسته مورد بحث و بیان محتوای تاریخی و درک مفهوم و پیامِ مرموزِ موجود در آن است. نتایج مطالعات نشان میدهد که (۱) اعطا کنندة حلقه سلطنتی در نقش برجستة اردشیر بابکان در نقش رجب فارس کسی نیست جز اهورامزدا. انتساب این شخصیت به موبدان موبد یا هر شخصیت فانی دیگر اساس علمی و منطقی ندارد؛ (۲) ازدواج اردشیر بابکان با دختر اردوان پنجم و به‌دنیا آمدن شاپور اول در نتیجه، این ازدواج، کذب محض بوده و مأخوذ از یک افسانه عامیانه است.
Whenever researchers come across a new point concerning Sassanid history, succeed in deciphering an inscription, or discover and understand a new cultural work, they invariably turn to Sassanid relief carvings, which have long been famous and considered valuable sources of the Sassanid period. Precious reliefs, which, as authentic criteria, can serve to measure documents obtained from historical and archaeological studies, giving rise to important discoveries and results, represent a large portion of the Sassanid arts, cultural political and religious practices. Since the rise of the Sassanid dynasty is important in the process of Iran's history, it is necessary to clarify the exact status of archaeological findings - especially its rock reliefs be remove their historical content from any ambiguity and darkness. Studies show that (1) The donor of the royal crown to Ardeshir Babakan in one of the reliefs of Naqsh-e Rajab, Fars is none other than Ahura Mazda. Attributing this character to a high priest or any other mortal character has no scientific basis or rationale; (2) The marriage of Ardeshir Babakan with Ardavan V’s daughter and the birth of Shapur I as a result of this marriage, is false, and derived from a folk legend.
ابن اثیر (1349). اخبار ایران از الکامل ابن اثیر، ترجمه محمد ابراهیم باستانی پاریزی، ج. اول، چ. دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
بختورتاش، نصرتالله (1377). سخنی پیرامون نقش فروهر که به غلط اهورامزدایش میگویند. فروهر، 33(6- 5)، 10- 7.
براون، ادوارد (1335). تاریخ ادبی ایران از قدیمیترین روزگار تا زمان فردوسی، ترجمه و تحشیه علی پاشا صالح، ج. چ اول،. دوم، تهران: انتشارات ابن سینا.
بیانی، ملکزاده (1351). شاهین نشانه فرّ. بررسیهای تاریخی، 7(1)، 29- 25.
پورداود، ابراهیم (بیتا). یشتها، به کوشش بهرام فره‌وشی، جلد دوم، چاپ اول. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
خانلری، پرویز ناتل (1369). زبان فارسی، جلد اول، چاپ چهارم. تهران: نشر نو.
زرینکوب، عبدالحسین (1368). تاریخ مردم ایران قبل از اسلام، چاپ دوم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
سایکس، سرپرسی (1370). تاریخ ایران، ترجمه سید محمد تقی فخر داعی گیلانی، ج. اوب، چاپ سوم. تهران: انتشارات دنیای کتاب.
سرفراز، علیاکبر (1370). والرین است یا فیلیپ عرب؟، در ویژه نامه کنگره باستان‌شناسی بیشاپور، چاپ اول. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران، 43- 40.
عاصمی، محمد (1350). کرتیر و صورت او در نقشبرجستههای ساسانی. مجله کاوه، 9(4)، 51- 46.
کرزن، جرج. ن (1362). ایران و قضیه ایران، ترجمه غ. وحید مازندرانی، ج. دوم، چاپ دوم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کریستن سن، آرتور (1367). ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، چاپ پنجم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
کریستن سن، آرتور (1314). وضع ملت و دولت در دربار ساسانیان، ترجمه مجتبی مینوی، چاپ اول. تهران: انتشارات کمیسیون معارف.
کلیما، اوتاک (1359). تاریخ جنبش مزدکیان، ترجمه جهانگیر فکری رشاد، چاپ دوم. تهران: انتشارات طوس.
گزنفون (1350). کوروش نامه، کتاب ششم، ترجمه رضا مشایخی، چاپ دوم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
لوکونین، ولادیمیر گریگوریویچ (1372). تمدن ایران ساسانی، ترجمه عنایت الله رضا، چاپ سوم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
مسعودی، ابوالحسن (1365). التنبیه والاشراف، ترجمه ابوالقاسم پاینده، چاپ سوم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مشکور، محمد جواد (1327). کارنامه اردشیر بابکان، چاپ اول. تهران: انتشارات دانش.
مشکور، محمد جواد (1345). مقام شاه در ایران باستان. بررسیهای تاریخی، 1(1 و 2)، 1-9.
مصطفوی، سید محمد تقی (1343). نقوش ساسانی در فارس. انجمن فرهنگ ایران باستان، 1(3)، 26- 23.
نولدکه، تئودور (1358). تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان، ترجمه عباس زریاب خوئی، چاپ اول. تهران: انتشارات انجمن ملی آثار ایران.
هدایت، صادق (1318). گنجینه ابالیش، چاپ اول. تهران: کتابفروشی ابن سینا.
هرتسفلد، ارنست (1381). ایران در شرق باستان، ترجمه همایون صنعتی زاده، چاپ اول. تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هینتس، والتر (1385). یافته‌های تازه از ایران باستان، ترجمه پرویز رجبی، چاپ اول. تهران: انتشارات ققنوس.
هینلز، جان (1368). شناخت اساطیر ایران، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی، چاپ اول. تهران: انتشارات چشمه.
یاسمی، رشید (1313). ادرزا و شنردانا. مجله مهر، 2(7)، 727- 721.
Herrmann, G. (1969). The Dārābgird Relief: Ardashīr or Shāhpūr? A Discussion in the Context of Early Sasanian Sculpture. Iran, 7, 63-88.
Herzfeld, E. (1941). Iran in the Ancient East. London
Mousavi Haji, S.R., & Mehrafarin, R. (Spring 2009) The Lady Represented in Narseh’s Relief: Shahpourdokhtak or Anahita? The International journal of Humanities, 16(2), 75- 86.
Overlaet, B. (2013). And Man Created God? King’s Priests and Gids on Sasanian Investiture Reliefs. Iranica Antiqua, XLVIII, 313- 354
Schmidt, E.F. (1970). Persepolis III, The Royal Tombs and other Monuments, University of Chicago Press.
Vanden Berghe, L. (1984). Reliefs Rupestres de l’Iran Ancient, Bruxelles.
_||_