سفال منقوش نوع سه‌گابی
سیروان محمدی قصریان
1
(
بنیاد ایران‌شناسی، شعبه استان کردستان، سنندج، ایران.
)
کلید واژه: سه‌گابی , سفال منقوش سیاه بر زمینه نخودی , شرق زاگرس مرکزی , نقوش جانوری,
چکیده مقاله :
سفال منقوش نوع سه‌گابی برای اولین بار بعد از کاوش‌های تپه‌ایی به همین نام در دشت کنگاور در دهه 80 قرن بیستم میلادی وارد ادبیات باستان شناسی پیش از تاریخ ایران گردید. برخلاف بسیاری از گونه‌های سفالی مناطق غربی ایران که بعد از مطالعات اولیه در یکی دو دهه اخیر مورد بازنگری و مطالعات جدید قرارگرفته، بیشتر اطلاعات موجود در باره سفال منقوش نوع سه‌گابی همچنان محدود به مطالعات اولیه این گونه در فاصله سال‌های 1970-1985میلادی است. باتوجه به گذشت زمانی طولانی از آغاز مطالعات این نوع سفال، بسیاری از مباحث مربوط به سفال منقوش گونه سه‌گابی نظیر بازه زمانی دقیق این سبک سفال در توالی پیش از تاریخ غرب ایران، منشا و مراحل شکل‌گیری آن، نوع نقوش و تزیینات، دامنه گسترش و ....نیاز به بازنگری و توجه جدیدی دارد. درنتیجه هدف مقاله حاضر پاسخگویی به ابهامات و سوالات یاد شده و نیز ارائه تصویری به روز و جدید از این گونه در مطالعات پیش از تاریخ غرب ایران با درنظر گرفتن جدیدترین تحقیقات صورت گرفته در این زمینه است. در نتیجه انجام این تحقیق مشخص گردید که برخلاف تصور رایج پیشین در باره بازه زمانی این نوع سفال در توالی گاهنگاری پیش از تاریخ منطقه(4600/4500-4200ق.م)، گونه‌های اولیه سفال منقوش نوع سه‌گابی همراه با سفال‌های نوع دالما از دوره دالما در حدود 5000ق.م شروع و تا 4200 ق.م ادامه می‌یابد. از دیگر یافته‌های تحقیق حاضر مشخص شدن تغییر و تحولات نوع تزیینات روی سفال است. در حالیکه تزیینات روی گونه‌های اولیه متشکل از نقوش هندسی ساده است، در مراحل میانی این سنت شاهد شکل‌گیری و رواج انواع و اقسام نقوش هندسی و در پایان نقوش جانوری و گیاهی بر روی این سفال هستیم. در آخر مشخص گردید که دامنه گسترش این سنت سفالی مناطق بیشتری ورای شرق زاگرس مرکزی تحت سیطره این نوع سفال قرار می‌گیرد.
چکیده انگلیسی :
The archaeology of chalcolithic period of central Zagros has long history. Such history dating back to 1965-1985A.D when the sites like Godin, Seh Gabi, Choga Maran and Siahbid was excavated . after these excavations and specifically during recent decades such studies have been resumed resulted in new information concerning the archaeology of chalcolithic period of western Iran. One of the painted pottery tradition ignored by this recent studies, is Seh Gabi painted ware. what we know about this ceramics style is based on excavations of 1965-85 mainly. the present paper trying to proposed a new and update picture of this pottery tradition. in order to resumption of Seh Gabi painted ware studies, this ceramic have been analyzed based on the new survey and excavations projects have been done recently in western Iran. At the end it become clear that Seh Gabi painted ceramics has long sequence in the chalcolithic period of central Zagros. This ceramics started along Dalma assemblages at the beginning of early chalcolithic period(5000b,c) and ended in 4200b.c.in term of decoration, it become clear also that the earliest types of Seh Gabi painted ware during first half of fifth millennium b,c decorated with simple geometric designs but in the following period more designs including compound geometrics and animal motifs is seen. Concerning the distribution of Seh Gabi painted ware in central Zagros, this article showing that the realm of Seh Gabi painted ware did not restrict to the east of central Zagros and covering more areas beyond it started from Kurdistan in north and extended to the north of Luristan. Generally speaking what have been resulted in this research is the latest and most update picture of Seh Gabi painted ware in terms of chronology, ceramics style and paintings, distribution and…..
بحرانی پور، حنان،( 1400). «گاهنگاری مطلق و گوناگونی دورن منطقه‌ایی سنت سفالی دالما بر اساس تحلیل سفال منقوش تک رنگ». پژوهه باستان سنجی، 7(13): 103-123 DOI:10.52547/jra.7.1.103.
ساعد موچشی، امیر،( 1400). «سنت حاجی فیروز، سمت دالما: گسستگی یا پیوستگی؟» سپهر مجد، باستان شناسی دنیای ایرانی و سرزمینهای پیرامون(جشن نامه دکتر یوسف مجید زاده). به کوشش، سجاد علی بیگی، محمدرضا میری و هالی پیتمن. تهران. مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی:121-133.
محمدی قصریان، سیروان.(1401)«دوره گودین VII و بازنگری مطالعات آغاز دوره مس وسنگ جدید بخشهایی از غرب ایران». پژوهش های باستان شناسی ایران، 12( 33): 89-113. DOI:10.22084/nbsh.2021.22132.2176.
محمدی قصریان، سیروان، 1391، بیستون و مناطق پیرامون در دوره های نوسنگی و مس و سنگ، پژوهش های باستان شناسی مدرس، سال چهارم، شماره:8: 34-46.
محمدی قصریان، سیروان،( 1400). «بازنگری مطالعات دوره مس و سنگ قدیم غرب زاگرس مرکزی براساس داده های پروژه باستان شناسی ماهیدشت». پایان نامه دکتری باستان شناسی. استاد راهنما دکتر کمال الدین نیکنامی. گروه باستان شناسی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران.(منتشر نشده).
Abedi, A, (2017). Iranian Azerbaijan pathway from the Zagros to the Caucasus, Anatolia and northern Mesopotamia: Dava Goz, A new Neolithic and chalcolithic site in NW Iran, Mediterranean Archaeology and Archaeometry, Vol. 17, No. 1: 69-78. Haernick, E, and Overlate, B. (1996). The Chalcolithic period Parchinah and Hakalan. Luristan Excavation Documents vol.1. royal museums of art and History, Brussels. Henrickson, E. F. (1983). Ceramic Styles and Cultural Interaction in the Early and Middle Chalcolithic of the Central Zagros, Iran, PhD Dissertation, Department of Anthropology, University of Toronto. Henrickson, E. F. (1985). An Updated Chronology of the Early and Middle Chalcolithic of the Central Zagros Highlands, Western Iran. Iran 23: 63-108. Levine, L. D. (1974). Archaeological investigations in the Mahidasht, western Iran.1975. Pal´eorient2: 487–490. Levine, L.,D. (1975)a. The Excavation at Seh Gabi. In F, Bagherzadeh(ed). Proceeding of the IIIRD annual symposium on archaeological research in Iran. Iranian center for archaeological research. Tehran. Levine, L.D. (1975)b. The Mahidasht project, Iran 14:160-61. Levine, L. D. and Young, T. C., Jr. (1987). A summary of the ceramic assemblages of the Central Western Zagros from the Middle Neolithic to the late third millennium B.C. In Préhistoire de la Mésopotamie: La Mésopotamie préhistorique et l’exploration récente du Djebel Hamrin: 15-53 Paris, Éditions de la Centre National de la Recherche Scientifique (CNRS). Levine, L. D., and McDonald, M. A. 1977. The Neolithic and Chalcolithic periods in the Mahidasht. Iran 15: 39–50. Marjan., Mashkour, H. Davoudi , Morteza Djamali , S. Shidrang , M. Tengberg , Pantelitsa Mylona , F. Khormali , R. Morteza , S. Beizaee Doost , B. Moradi , R. Khazaeli , H. Fathi. (2023). Tappeh Qazanchi, a settlement from the early Neolithic to the Bronze age in the Kermanshah plain, Iran. Archaeological Research of Iran. 13(36): 7-33. https://doi.org/ 10.22084/nbsh.2021.25051.2394. Mohammadi Ghasrian, S. Zamani Dadane, and Skuldbøl, T. B. B. (2019). Evidence of early Late Chalcolithic ceramic from Tepe Gryashan, the region of Sanandaj in western Iran. Ash-Sharq. Bulletin of the Ancient Near East.vol 3(2):38-54 Mohammadi Ghasrian. S. (2023). Western Iran at the end of fifth millennium b.c, change or continuity? An appraisal. Archaeological Research of Iran. Vol37: 61-77. Renette, S. R., and Mohammadi Ghasrian, (2020). The Central and Northern Zagros during the Late Chalcolithic: An Updated Ceramic Chronology based on Recent Fieldwork Results in Western Iran. Paleorient, 46.1. Renette, S. R., Mohammadi Ghasrian, S. and Omolbanin Ghafoori. (2021). The Mahidasht survey project(1975-78) revisited: initial report on new collaborative efforts to catalogue and publish legacy data at the National Museum of Iran. Journal of Iran National Museum. 2(1):43-58. Renette, S.(2022). Defining Dalma: an incipient mountain identity? Paleoreint, 48,1:111-130. Saed Mucheshi, A., Mohammadi Ghasrian, S., Abe, M., Zamani Dadaneh, M., Khosrawi, S., Amiri, S., Mashkour, M., Ghorbain, M,S., Bahrololomi, F. and Hossien Davoodi. (2024). Excavation at Sarcham site: A multi-period archaeological site in Hawraman region, Kurdistan province, Iran. Journal of Archaeological Stusies16(35): Weeks, L., Petrie, C. and D.T. Potts. (2010). Ubaid related-related? The black on Buff ceramic traditions of the highlands southwest Iran. In Carter, R., and Philip., G(eds) BEYOND THE UBAID. TRANSFORMATION AND INTEGRATION IN THE LATE PREHISTROIC OF THE MIDDEL EAST. Studies in ancient oriental civilization. N 63. The oriental institute of the university of Chicago Young, T. C., Jr and Levine, L. D. (1974). Excavation at Godin Tepe: second progress report, Toronto, Royal Ontario Museum. Young, T. C., Jr. (1965). Excavation at Godin Tepe: first progress report, Toronto, Royal Ontario Museum. Young, T.C.Jr. (1975). Kangavar valley survey. Iran XIII :191-193.