بررسی چالش‌های محمدتقی مجلسی و ملا محمدطاهر قمی در شریعت، طریقت و حقیقت
محورهای موضوعی :فرشته موسوی 1 , عبدالرضا مظاهری 2 * , محمدکاظم جودی 3
1 - دانشجوی دکتری ادیان و عرفان، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی،تهران، ایران.
2 - استاد گروه ادیان و عرفان، واحدعلوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی،تهران، ایران.نویسنده مسئول: Mazaheri711@yahoo.com
3 - استادیار گروه ادیان و عرفان، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی،تهران، ایران.
کلید واژه: کلیدواژه‌ها: محمدتقی مجلسی, محمدطاهر قمی, شریعت, طریقت, حقیقت, ,
چکیده مقاله :
اسلام یکی از ادیانی است که قرآن کریم در آن دارای ظاهر و باطن است و هریک از دانشمندان اسلامی مانند فقها و عرفا و متکلمان و فیلسوفان به یکی از ابعاد آن پرداخته‌اند و برخی نظر خود را تنها درست دانسته و نظر دانشمندان دیگر را باطل¬شمرده‌اند که این عمل موجب اختلاف‌نظر برخی از دانشمندان گردیده و عالم اسلام را از بهره‌مندی از دیدگاه‌های آنان محروم ساخته است و یکی از بارزترین دیدگاه‌های اختلافی، دیدگاه فقها و عرفا بوده¬است. در طول تاریخ خسارت بزرگی به حوزه اسلام وارد ساخته¬است و از بین آن‌ها دو شخصیت مهم وجود دارد که هر یک در حوزه خود از اهمیت خاصی برخوردارند. محمدتقی مجلسی در دفاع از عرفان آثار متعددی داشته و از جهت آنکه پدر محمدباقر مجلسی صاحب بحارالانوار می‌باشد و محمدباقر مجلسی نیز از او دفاع نموده، دارای اهمیت خاصی است و در مقابل او ملامحمدطاهر قمی که کتابی علیه تصوف نوشته و جواب محمدتقی مجلسی را باز پاسخ¬داده دارای اهمیت است و مسئله این مقاله است که چرا جامعه اسلامی قبل از صفویه نیز درگیر آن بوده¬است و موجب حکم اعدام بزرگانی همچون حلاج و عین القضاه و شیخ اشراق گردیده و هدف این‌مقاله نیز این است که با روش کتابخانه ای و توصیفی ، دلایل اختلاف آن‌ها را بررسی¬نموده و همچنین نقاط اشتراک این دو دانشمند را جستجو نماید برای آنکه ملامحمدطاهر قمی که کتاب علیه تصوف نوشته ولی بااین‌حال خود را عارف می‌داند. بانگاه ظاهرگرایانه و اخباری به تصوف پرداخته و روش نقد او برداشت ظاهری از مبانی و مفاهیم دینی بوده¬است ولی محمدتقی مجلسی به مباحث باطنی و تأویلی توجه داشته¬است و تصوف را منافی با اشتغال به فقه و اخبار و حدیث نمی¬داند. کلیدواژه‌ها: محمدتقی مجلسی، محمدطاهر قمی، شریعت، طریقت، حقیقت،
Islam is one of the religions in which the Holy Quran has an appearance and an interior and every Islamic scholar such as jurists, mystics, theologians and philosophers has dealt with one of its dimensions and some have considered their opinion only correct and the opinion of other scholars has been invalidated. This practice has caused disagreement among some scholars and has deprived the Islamic world of benefiting from its views, and one of the most obvious differences of opinion has been the view of jurists and mystics. Throughout history, it has caused great damage to the field of Islam, and among them there are two important personalities, each of whom is of special importance in his field. Mohammad Taghi Majlisi has had many works in defense of mysticism and because Mohammad Baqir Majlisi's father is the owner of Baharalanvar and Mohammad Baqir Majlisi also defended him, it is of special importance. Data is important, and because our society is still embroiled in these controversies, it is important for our society to clarify this as well. Therefore, this study of the views of these two scientists is very important to clarify the matter, and my goal is to examine the reasons for their differences and also to look for the commonalities of these two scientists because Mullah Mohammad Taher Qomi wrote a book against Sufism, but still knows the mystic. Keywords: Mohammad Taghi Majlisi, Mohammad Taher Qomi, Sharia, Tarighat, Haghighat
منابع و مآخذ
1) امینی، عبدالحسین. (1378). مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه.
2) الزنوزی، المیرزا محمدحسن. (1386). ریاض¬الجنه، القسم الرابع، تحقیق علی الرفیعی. قم: مکتبه آیت الله المرعشی.
3) شیروانی، زین العابدین. (بی تا). ریاض السیاحه، تصحیح حامد ربانی. تهران: سعدی.
4) پایون، رویا ،1380، سیر تاریخی تصوف در عصر صفویه، فرهگ اصفهان، ش 19، صص 32-14.
5) تشکری، علی¬اکبر و آلام نقیبی 1393، تعامل و نقابل تصوف و تشیع در عصر صفوی، نشریه پژوهش¬های تاریخی، دانشکده ادیبات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، سال 50 دور جدید، سال 6، ش 2، پیاپی 22، صص66-49.
6) تنکابنی، میرزا محمد، بی¬تا، قصص العلما، چاپ سنگی محمدصالح مجرد، بی¬جا
7) تهامی، غلامرضا. (1385). فرهنگ اعلام تاریخ اسلام. نهران: شرکت سهامی انتشار.
8) تنکابنی، محمد بن اسماعیل. (1380). زندگی دانشمندان: قصص العلماء. تلخیص، تحقیق و ویرایش محمدرضا حاج شریفی خوانساری. قم: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی حضور.
9) جعفریان، رسول. (1379). صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست. قم: کتابخانه آیت الله مرعشی، چاپ اول.
10) جوادی، کمال. (1380). اثر آفرینان: زندگینامه نام¬آوران فرهنگی ایران (از آغاز تا سال 1300 هجری قمری).
11) خاتون¬آبادی، سیدعبدالحسین. (1352). وقايع السنین و الاعوام: گزارش¬هاي سالیانه از ابتداي خلقت تا سال 1195 هجری. تهران: کتابفروشی علمیه اسلامی
12) خیاوی، روشن ، 1379 ، حروفیه ، تحقیق در تاریخ و آرا وعقاید ، تهران ، آینه
13) دوانی، علی. (1375). مفاخر اسلام، جلد 8. تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ سوم.
14) راز شیرازی، ابوالقاسم. (1363). منهاج انوار المعرفه فی شرح مصباح الشریعه، جلد 2. تهران: خانقاه احمدی فقراء ذهبیه تهران، چاپ دوم.
15) رجبی ، محمدحسین، 1390، از تصوف تا توفق، اعلام تشیع و نقش علمای مهاجر در دولت صفوی، ماهنامه سوره، مهرو آبان ، شماره 53-52.
16) زرین¬کوب، عبدالحسین. (1369). دنباله جستجو در تصوف ایران، چاپ سوم. تهران: امیرکبیر.
17) شیروانی، زین العابدین. (بی تا). ریاض السیاحه، تصحیح حامد ربانی. تهران: سعدی.
18) صدری¬نیا، باقر، 1377، تصوف از دنیاگریزی تا دنیاگرایی، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شماره 168، صص 111-91.
19) صفت¬گل، منصور. (1381). ساختار نهاد و اندیشه دینی در ایران عصر صفوی. تهران: رسا.
20) طارمی، حسن. (1375). علامه مجلسی. تهران: انتشارات طرح نو.
21) طریحی، فخرالدین بن محمد. (1375). مجمع البحرین، تحقیق احمد حسینی اشکوری. تهران: نشر مرتضوی.
22) قاسمی، رحیم. (1393). محقق مجلسی. قم: مجمع ذخائر اسلامی، چاپ اول.
23) قمی، ملامحمدطاهر. (بی¬تا). تحفه الاخیار فی شرح مونس الابرار، ن.خ به شماره ثبت 90242. تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
24) کاشف دزفولی، سیدصدرالدین؛ قاصم الجبارین، نسخه خطی کتابخانه شرف الدین شوشتر.
25) کرمانشاهی، احمد. (1373). مرآت الاحوال جهان نما، جلد 1. قم: انصاریان.
26) کربلایی تبریزی، (ابن کربلایی) حافظ حسین،(1388) روضات الجنان و جنات الجنان، تصحیح بدیع¬الزمان فروزانفر، ج 10، تهران علمی و فرهنگی.
27) گزی، برخواری، عبدالکریم. (1371). تذکره القبور. قم: کتابخانه آیت الله مرعشی.
28) مدرس تبریزی، محمدعلی. (1374). ریحانه الدب فی تراجم المعروفین بالکنیه و الالقاب. تهران: نشر خیام.
29) مجلسی، محمد تقی. (1414). لوامع صاحبقرانی المشتهر به شرح الفقیه، جلد 1. انتشارات اسماعیلیان، چاپ دوم.
30) مجلسی، محمدباقر. (1408). بحارالانوار. قم: موسسه آل البیت (ع)
31) -------------. (1388). صراط النجاه، شماره 31226. مندرج در سیاست و فرهنگ روزگار صفوی، رسول جعفریان. تهران: نشر علم
32) موسوی خوانساری، میرزا محمد باقر. (1391). روضات الجنات في احوال العلماء والسادات. قم: اسماعیلیان.
33) متولی¬امامی، سیدمحمدحسین، 1390، عصر صفوی و همسویی معرفتی فقه و عرفان، پگاه حوزه، ش316، صص22-15
34) میرلوحی سبزواری، سیدمحمد. نسخه 5/ 4426، اصول التوضیح. مرکز احیاء میراث اسلامی.
35) نظامی باخرزی، عبد الواسع 1371،مقامات جامی، گوشه¬هایی از تاریخ فرهنگی و اجتماعی خراسان در عصر تیموریان ،تصحیح بخیب مایل هروی، تهران: نی.
36) نصیری، محمدابراهیم. (1373). دستور شهریاران (سال¬های 1105 تا 1110 هجری قمری پادشاهی شاه سلطان حسین صفوس)، به کوشش محمدنادر نصیری. تهران: مجموعه انتشارات ادبی و تاریخی.
37) نصرآبادی، محمدطاهر. (1378). تذکره نصرآبادی، با مقدمه و تصحیح و تعلیقات محسن ناجی نصرآبادی. تهران: اساطیر.