تحلیل داستان شیر و نخجیران مثنوی معنوی بر اساس نظریه روانکاوانه ژاک لاکان

محورهای موضوعی : پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

زهرا باقری ¹ , لطیفه سلامت باویل ² , علیرضا صالحی ³

1 - دانشجوی گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران،ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران(نویسنده مسئول)
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1404/02/22 تاریخ پذیرش : 1404/06/02 تاریخ انتشار : 1404/06/17

کلید واژه: شیر‌ و نخجیران, لاکان, مثنوی‌ معنوی, مولوی, نقد روانکاوانه.,

چکیده مقاله :

داستان شیر و نخجیران در مثنوی معنوی، حکایتی نمادین از نبرد درونی انسان و جستجوی هویت است. این پژوهش با الهام از نظریات روانکاوانه لاکان، دریچه‌ای نو به تحلیل این داستان می‌گشاید. هدف از این پژوهش، کشف لایه‌های پنهان شخصیت‌ها و رمزگشایی از تعاملات پیچیده آن‌ها است. شیر، تجسم غرور و تمامیت‌خواهی، در آینه خود محبوس شده و با بحران هویت دست و پنجه نرم می‌کند. در مقابل، نخجیران، به عنوان نمادی از ابژ‌ه دیگری، محرکی است که شیر را به سمت مواجهه با فقدان و محدودیت‌ها هدایت می‌کند. فقدان ساحت نمادین یا نام پدر در شخصیت شیر، منجر به آشفتگی درک او از واقعیت و خیال می‌شود و درنهایت، فروپاشی روان او را رقم می‌زند. به‌علاوه، مفهوم حیث واقع لاکان، به‌عنوان عنصری که خیالات را به چالش می‌کشد، در این داستان نقش کلیدی دارد. در این مقاله، نویسنده با رویکردی توصیفی-تحلیلی و از طریق مطالعه کتابخانه‌ای، به بررسی داستان شیر و نخجیران می‌پردازد. هدف اصلی، ارائه یک تحلیل روانکاوانه مبتنی بر مفاهیم لاکانی است تا درک عمیق‌تری از این نظریه روان‌شناسی و کاربرد آن در ادبیات به دست آید. این پژوهش، اهمیت ادبیات را به عنوان یک ابزار قدرتمند برای کشف و درک ناخودآگاه انسان و پیچیدگی‌های روان‌شناختی آن، آشکار می‌سازد. داستان مورد بحث، با چالش کشیدن خیالات و تصورات، نقش محوری در این تحلیل ایفا می‌کند و به عنوان عنصری کلیدی در درک مفاهیم لاکانی عمل می‌نماید‌‌‌‌‌‌‌.

چکیده انگلیسی:

The story of the Lion and Nakhjiran in the spiritual Masnavi is a symbolic tale of man's inner struggle and search for identity. Inspired by Lacan's psychoanalytic theories, this research opens a new window to the analysis of this story. The aim of this research is to discover the hidden layers of the characters and decipher their complex interactions. The Lion, the embodiment of pride and totalitarianism, is trapped in his own mirror and struggles with an identity crisis. In contrast, Nakhjiran, as a symbol of another object, is a stimulus that leads the Lion to confront loss and limitations. The lack of a symbolic dimension or the name of the father in the character of the Lion leads to a confusion in his understanding of reality and fantasy, and ultimately, determines the collapse of his psyche. In addition, Lacan's concept of reality, as an element that challenges fantasies, plays a key role in this story. In this article, the author examines the story of the Lion and the Nakhjiran with a descriptive-analytical approach and through a library study. The main goal is to present a psychoanalytic analysis based on Lacanian concepts in order to gain a deeper understanding of this psychological theory and its application in literature. This research reveals the importance of literature as a powerful tool for discovering and understanding the human unconscious and its psychological complexities. The story in question, by challenging fantasies and imaginations, plays a central role in this analysis and acts as a key element in understanding Lacanian concepts.

منابع و مأخذ:

• کتاب‌ها:
• پاینده، حسین. (1399) نظریه و نقد ادبی، درس‌نامه‌ای میان‌رشته‌ای، تهران: سمت .
• حبیب، م. آ. ر. (1396). نقد ادبی مدرن و نظریه، ترجمه صحرا طاووسی، تهران: نگاه معاصر.
• زمانی، کریم. (1399). شرح جامع مثنوی شریف، دفتر اوّل، تهران: اطّلاعات.
• ژیژک، اسلاوی. (1390). لاکان به روایت ژیژک، ترجمه فتاح محمودی، زنجان: هزاره سوم.
• کلرو، ژان پیر. (1396). واژگان لاکان، ترجمه کرامت موللی، تهران: پردیس دانش.
• کلیگز، مری. (1388). درس‌نامه نظریه ادبی، ترجمه جلال سخنور و دیگران، تهران: اختران.
• موللی، کرامت. (1387). مبانی روان‌کاوی فروید- لاکان، تهران: نشر نی.
• هومر، شون. (1388). ژاک لاکان، ترجمه سید محمدابراهیم طاهایی، تهران: ققنوس.
• مقالات:
• بزرگمهر، شیرین و قائمی، سپیده. (1392). بررسی نمایشنامه جشن تولد هارولد پینتر از منظر روان‌کاوی ژاک لاکان، نامه هنرهای نمایشی و موسیقی، دوره 18، شماره 6، صص 20-5‌. چراغی، هاله و یزدانی، سعید. (1400). بررسی اشعار فروغ فرخزاد از منظر نظریه‌های «نگاه خیره» و «مرحله آینه» لاکان، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دوره 13، شماره 47، صص 156-133.
• Bertens, Hans (2001) Literary Theories: The Basics. New York: Routledge.