بررسی شگردهای شکلی و روایی در ساخت پی‌رنگ رمان «کتابِ خم» از علیرضا سیف‌الدینی، بر اساس تعریف فرمالیستها از پی‌رنگ
محورهای موضوعی : پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی
1 - دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی.
کلید واژه: پی‌رنگ, فرمالیسم, شگردهای روایی, رمان فارسی, کتابِ خَم,
چکیده مقاله :
هدف این مقاله بررسی شگردهای شکلی و روایی، در ساخت پی‌رنگ رمان کتابِ خم، بر اساس تعریف فرمالیست‌های روسی است. از مهم‌ترین دستاوردهای فرمالیستها در گستره نظریه ادبی، تبیین مفهوم پی‌رنگ است که با تعریف سنتی و پیشافرمالیستیِ پی‌رنگ متفاوت است، فرمالیستها پی‌رنگ را به مفهوم آشنایی‌زدایی پیوند زده‌اند و آن را حاصل چگونگی به‌کارگیری شگردهای روایی از ماده اولیه داستان و رمان می‌دانند. کتابِ خم نوشته علیرضا سیف‌الدینی است که در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ به‌عنوان بهترین رمان در جایزهٔ ادبی مهرگان انتخاب شده است. نویسنده کتاب خم، کوشیده است تا به یاری شگردهای روایی و تمهیدات فرمی، پی‌رنگ رمان را از ماده اولیهٔ اعتراف که درون‌مایه اصلی رمان نیز هست برسازد. مادهٔ اولیه نه به‌مانند یک ظرف که رمان را در برگرفته است، بلکه برعکس رمان مانند ظرفی است که پذیرند‌‌‌ه این مادهٔ اولیه شده و به‌واسطه شیوه‌‌های روایتگریش آن را در شکلی متفاوت نمایان ساخته است. این شگردهای فرمی در پی‌رنگ فرمالیستی کتابِ خَم برخلاف پی‌رنگ سنتی با خارج ساختن مُدام روایت از دایرهٔ علی و معلولی درون‌مایه رمان را مورد تأکید قرار می‌دهند. در این مقاله، پس از بررسی شگردهای بهکار رفته در رمان، با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، این نتایج حاصل شد: ایجاد درون‌مايه کمتراستفادهشده اعتراف، طراحی زاویه دیدِ راوی مخفی، شگردهای زبانی در به‌کارگیری انواع نثرِ متناسب و هماهنگ با ژانرهای مختلف بهکاررفته در رمان، پیوند نظام‌مند خرده روایت‌ها با روایت اصلی و ساختار غیرخطی رمان مهم‌ترین شگردهای روایی و فرمی هستند که پی‌رنگ رمان را شکل داده‌اند و موجب برجستگی کتابِ خم شده‌اند.
The purpose of this article is to examine the formal and narrative techniques in the creation of the book of the novel Ketab Kham, based on the definitio formalists. One of the most important achievements of formalists is the explanation of the concept of plot, which is different from the traditional definition of plot. Formalists have linked plot to the concept of defamiliarization and consider it the result of how to use narrative techniques from the raw material of stories and novels. Ketab Kham is written by Alireza Seif-O-Dini The internal and systematic continuity of the narrative has been formed around the theme of confession. This theme is the same raw material that the plot of the novel. And in this way, in addition to creating beautiful tricks that highlight the form of the novel, such as different types of prose and appropriate to sub-narratives, as well as creating a non-linear structure, they are also at the service of the main narrative, and all these tricks are in an internal and harmonious order. They shape the plot of the novel.
احمدی، بابک (۱۳۸۸)، ساختار و تأویل متن، چ 11، تهران: نشر مرکز.
• براهنی، رضا (۱۳۷۱)، طلا در مس (در شعر و شاعری) ج 3، چ 1، تهران: نشر زریاب.
• بی‌نیاز، فتح‌الله (۱۳۹۰)، در جهان رمان مدرنیستی، چ 1، تهران: فراز.
• پاینده، حسین (1392)، گشودن رمان، چ 1، تهران: مرواريد.
• سالدن، رامان و پیتر ویدوسون (1387)، راهنمای نظریه ادبی معاصر ترجمه عباس مخبر، چ 4، تهران: بان.
• سیف‌الدینی، علیرضا (۱۳۹۹)، کتاب خم، چ 2، تهران: نیماژ.
• مارتین، والاس (۱۳۹۳)، نظریه‌های روایت، ترجمه محمد شهبا، چ 6، تهران: هرمس.
• میرصادقی، جمال (۱۳۸۵)، عناصر داستان، چ 5، تهران: سخن.
• ـــــــــــــــــــــــــ (۱۳۹۱)، زاویه دید در داستان، چ 1، تهران: سخن.