شخصیت حماسی همای چهرزاد در شاهنامه
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
فاطمه حاجی رحیمی
1
(دانشگاه قم، گروه ادبیّات فارسی، قم، ایران.)
کلید واژه: همای چهرزاد, شخصیت حماسی, شاهنامه,
چکیده مقاله :
هدف ازپژوهش حاضر، بررسی شخصیّت حماسی همای چهرزاددخت بهمن درشاهنامۀ فردوسی است.جامعه مورد تحلیل زنان شاهنامه مانند: ارنواز ، شهرنازوهمای دخترگشتاسب میباشد. نمونه موردبررسی شخصیت همای چهرزاد است. طرح پژوهش، روش توصیفی-تحلیلی است که بابررسی اساطیر متأخر،بخشهای فراموش شدۀاسطورۀ مادر اردویسورآناهیتا کنار هم میگذاردوبه تحلیل آن اساطیر دست مییابد. برای جمعآوری داده ها از روش کتابخانهای و فیشبرداری استفاده شد. نتایج نشان داد که: در هر قومی، اسطوره مادر وجود دارد که به نشانۀ وجدانِ فرهنگی قوم، ثابت میماند و محو نشدنی است. این اساطیر، منشأ و الگوی پیدایش اسطورههای پس از خود هستند. اغلب موارد خودِ اسطورۀ مادر یا بخشی از عناصر سازندۀ آن بنابه دلایلی و در گذر زمان کم رنگ شده اند؛ اما این اساطیر بهطور کامل از بین نمیروند، بلکه در طول تاریخ از حافظۀ ناخودآگاه جمعی در ضمن روایتهای دیگر اساطیری بازآفرینی و بازسازی میشوند. و به این نتیجه میرسد که احتمالاً شخصیّت اساطیری ایزدبانوی آب و باروری، اردویسوراناهیتا، در عصر حماسه‌ها، بر اثر دو عامل اصلی و بدیهی در تحّول اساطیر؛ اسطورهپیرایی و عامل شکستگی، صفات و خویش کاریهای خود را در چند شخصیّت کِهتر زمینی توزیع و پراکنده کرده و سرانجام ویژگی‌های ماورایی و خدایی را فرونهاده است و در یکی از جلوه‌های خود بهصورت همای چهرزاد درآمده است.
The purpose of this research was to review the epic character of Homay Chehrzad; daughter of Bahman in Ferdowsi's Shahnameh. The studied population was the women in “Shahnameh” such as Arnawaz, Sharnaz and Homay; the daughter of Garshasb. Homay Chehrzad was selected as the sample of the research. The research was set to be descriptive analytic which finally studied the myths via putting the forgotten parts of “Ardi sur Anahita” the “Mother” myth together by reviewing the later myths. To collect data, the library method and index cards note taking was implemented. The results revealed that in every nation, there existed a mother myth that remained constant as a sign of nation cultural conscience and it could not be vanished. These myths were the origin and the pattern of the later myths. In the most cases, the mother's own myth or some of its constituent elements had been faded for some reasons and over time; but such myths were not completely vanished, while throughout the history they were recreated and reconstructed from the collective subconscious memory along with other narratives. The research finally concluded that the mythical personality of water and fertility goddess, Ardi sur Anahita in the epic era, was probably due to two major factors in the evolution of myths; "demythologize" and "factor fraction" distributed and dispersed her traits and affinities in several smaller characters and ultimately the transcendental and divine attributes were superseded and in one of its manifestations, it was become Homay Chehrzad.
- آموزگار، ژاله. (1374). تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.
- آیدنلو، سجاد. (1385). ارتباط اسطوره و حماسه. مطالعات ایرانی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، 10(5). 32-1.
- ابن بلخی. (1363). فارسنامه. به اهتمام گای لسترانج و آلن نیکلسون. چاپ دوم. تهران: انتشارات دنیای کتاب.
- اصفهانی، حمزه بن حسن. تاریخ پیامبران و شاهان. ترجمه جعفر شعار. (1346). تهران: انتشارات امیرکبیر.
- الیاده، میرچا. اسطورۀ بازگشت جاودانه. ترجمه بهمن سرکاراتی. (1384). تهران: انتشارات طهوری.
- اوشیدری، جهانگیر. (1371). دانشنامۀ مزدیسنا. تهران: نشر مرکز.
- ایونس، ورونیکا. اساطیر هند. ترجمۀ باجلان فرخی (1373). تهران: انتشارات اساطیر.
- بهار، مهرداد. (1384). از اسطوره تا تاریخ. چاپ چهارم. تهران: چشمه.
- بهار، مهرداد. (1386). جستاری در فرهنگ ایران. چاپ دوم. تهران: انتشارات اسطوره.
- بولن، شینودا. نمادهای اسطورهای و روان شناسی زنان. ترجمۀ آذر یوسفی. (1386). تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
- ثعالبی، عبدالملک بن محمدبن اسماعیل. تاریخ ثعالبی(غرر اخبار ملوکالفرس و سیرهم). ترجمۀ محمد فضائلی. (1385). تهران: نقره.
- حجازی، بنفشه. (1373). زن و به ظن تاریخ. تهران: شهرآب.
- دادگی، فرنبغ. (1370). بندهشن. چاپ دوم. تهران: انتشارات توس.
- رضی، هاشم. (1381). دانشنامۀ ایران باستان. تهران: انتشارات سخن.
- سرکاراتی، بهمن. (1378). سایههای شکار شده. چاپ دوم. تهران: انتشارات طهوری.
- شمیسا، سیروس. (1396). شاه نامهها. چاپ سوم. تهران: انتشارات هرمس.
- طبری، محمدبن جریر. تاریخ طبری. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. (1386). تهران: اساطیر.
- عناصری، جابر. (1361). دردانه‌های خلوت اهورایی: بغدخت «آناهیتا»، آببانوی محبوب و ملکه انهار؛ فغفور «آذر»،گرمابخش جانها و پاینده آتشها. نشریۀ چیستا، (2)، 436-410.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1394). شاهنامه. پیرایش جلال خالقیمطلق. ج1،2،3. تهران: انتشارات سخن.
- کراچی، مهرانگیز. (1391). بررسی دلایل تشتّت روایت دربارۀ پادشاهی همای چهرزاد. جستارهای ادبی، 177(3)، 17-1.
- گردیزی، ابوسعید عبدالحیّ بن ضحاک. (1363). تاریخ گردیزی. تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب.
- لاهیجی، شهلا. (1371). شناخت هویّت زن ایرانی در گسترۀ پیش تاریخ. تهران: نشر روشنگران و مطالعات زنان.
- مجدم، محمدحسین. (1396). زن در شاهنامه. تهران: نشر نوآوران سینا.
- مجملالتواریخ و القصص. (1346). تصحیح ملک الشعرا بهار. به همّت محمد رمضانی دارندۀ کلالۀ خاور. چاپ دوم. تهران: اساطیر.
- مسعودی، علی بن حسین. مروج الذهب و معادن الجواهر. مترجم ابولقاسم پاینده. (1368). ج1. چاپ سوم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- معتکف، فریده. (1385). آناهیتا در اساطیر ایران. فصلنامۀ فرهنگی پیمان،38 (11) ، 80-69.
- معینیسام، بهزاد، خسروی، زینب. (1390). پیوند آناهیتا و ایشتر بابلی. مجلۀ دانشکده ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه کرمان، 20 (9)، 330-319.
- مهذّب، زهرا. (1374). داستانهای زنان شاهنامه. تهران: نشر قبله.
- هینلز، جان. شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی. (1389). چاپ نوزدهم. تهران: انتشارات چشمه.
- واحددوست، مهوش. (1379). نهادینههای اساطیری در شاهنامه. تهران: انتشارات سروش.
- یادگار زریران. (1392). برگردان ژاله آموزگار. تهران: انتشارات معین.
- یشت‌ها. (1394). اوستا. تألیف ابراهیم پورداود. ویراست نو: فرید مرادی. تهران: انتشارات نگاه.
- Bartholomae,C. (2004). Altranisches worterbuch. Strassburg.
- Hrodotus, H. The Histories, translation by Robin Waterfield. (1998). with notes by Carolyn Deward, 13(1), 201-6.
_||_