تحلیلی بر عوامل کالبدی مؤثر بر حس تعلق به مکان در مرکز قدیمی شهر سبزوار

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

عبدالهادی دانشپور ¹ , فاطمه صفارسبزوار ²

1 - دانشیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران
2 - دانش آموخته ی کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران

تاریخ دریافت : 1396/04/11 تاریخ پذیرش : 1397/02/19 تاریخ انتشار : 1397/04/01

کلید واژه: حس مکان, عوامل کالبدی, حس تعلق به مکان, مراکز قدیمی شهرها, خیابان بیهق سبزوار,

چکیده مقاله :

حس تعلق به مکان، موجب تبدیل فضا به مکانی با ویژگی­های حسی و رفتاری خاص برای افراد می­شود و توجه به تقویت آن خصوصاً در مراکز قدیمی و بافت تاریخی شهرها از اساسی­ترین دغدغه­های دانش طراحی شهری محسوب می­گردد. مطالعات بسیاری بر ضرورت توجه به نقش عناصر کالبدی در شکل­گیری و تداوم رضایتمندی از مکان، هویت فردی و حس تعلق اشاره می­نماید. از این رو هدف پژوهش حاضر استخراج هنجارها و سنجه­های کالبدی جهت ایجاد و ارتقاء حس تعلق و سنجش این هنجارها و سنجه­ها در خیابان­ بیهق شهر سبزوار است. این پژوهش از نوع کاربردی بوده، رویکردی ترکیبی دارد. ابتدا با استفاده از مطالعه و بررسی متون نظری موجود، عوامل کالبدی مؤثر بر حس تعلق به مکان استخراج گردیده و در قالب هنجارها و سنجه‌هایی دسته بندی شده اند که روش مورد استفاده در این قسمت از نوع کیفی است. در گام بعدی با هدف سنجش وضعیت موجود و بررسی هنجارها و سنجه­های کالبدی مؤثر بر حس تعلق حاصل از مبانی نظری در نمونه­ی مورد مطالعه از تکمیل پرسشنامه استفاده شده و اطلاعات حاصل از طریق بررسی رابطه­ی همبستگی (همبستگی پیرسون) بین متغیرهای مستقل و وابسته­ی تعریف شده با استفاده از نرم افزار SPSS و به روش کمی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‌اند. نتایج بررسی نشان می­دهد سه هنجار «تنوع و جذابیت»، «شخصیت کالبدی منحصر بفرد» و «دید و منظر» نسبت به سایر عوامل کالبدی همبستگی بیشتری با حس تعلق به مکان مورد مطالعه دارند و «انعطاف پذیری» از میزان همبستگی پایین‌تری نسبت به سایر عوامل برخوردار است. همچنین سنجه­های «وجود تسهیلات رفاهی»، «وجود پارکینگ کافی»، «وجود نظم و هماهنگی»، «رعایت تناسبات بصری در فضا» و «ایمنی عابر پیاده» به ترتیب کمترین مطلوبیت را دارند که لازم است به منظور افزایش حس تعلق به مکان، در بازطراحی فضا مورد توجه بیشتری قرارگیرند.

چکیده انگلیسی:

The place attachment could cause transforming the space into the place with the sensory properties and special behavioral for the people. Pay attention to strengthen of the place attachment,especially in the old centers and the historical context of cities, is one of the most important subjects of urban design knowledge. Various investigations in the literature indicate that attention to physical elements in human environment is necessary for the formation and continuation of satisfaction form the place and place attachment. The goal of this article is to extract the physical features in order to form and promote this sense and measure these features in one of the oldest street in Sabzevar city which is called “Beyhagh”.  In the first step, by using theoretical literature, physical factors influencing the place attachment are extracted and classified in the form of norms and measures that the method used in this part of the qualitative type.In the next step, situation assessment the Beyhagh street have been completed using these resulting features with SPSS software. The results studied place show that two features include “variety and attractiveness” and “unit physical character” have the most correlation with place attachment and the flexibility feature has the least correlation with this sense

منابع و مأخذ:

1. پاکزاد، جهانشاه (1388): سیر اندیشه­ها در شهرسازی (3)؛ از فضا تا مکان، انتشارات شهیدی، چاپ اول، تهران.


2. پامیر، سای (1391): آفرینش مرکز شهری سرزنده؛ اصول طراحی شهری و بازآفرینی، ترجمه­ی مصطفی بهزادفر و امیر شکیبا منش، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، چاپ دوم، تهران.


3. جوان فروزنده، علی و مطلبی، قاسم(1390): «مفهوم حس تعلق به مکان وعوامل تشکیل دهنده آن»، فصلنامه هویت شهر، شماره 8، تهران، صص 27-37.


4. دانشپور، سید عبدالهادی و سپهری مقدم، منصور و چرخچیان، مریم (1388): «تبیین مدل دلبستگی به مکان و بررسی عناصر و ابعاد مختلف آن»، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، شماره 38، تهران، صص 37-48.


5. دهخدا، علی اکبر (1385): فرهنگ دهخدا، جلد اول و دوم، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، تهران.


6. راپاپورت، اموس (1392): معنی محیط ساخته شده، رویکردی در ارتباط غیرکلامی، ترجمه­ی فرح حبیب، شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری، چاپ سوم، تهران.


7. رلف، ادوارد (1389): مکان و بی‌مکانی، ترجمه­ی محمدرضا نقصان محمدی و دیگران، انتشارات آرمانشهر، چاپ اول، تهران.


8. شولتز، کریستین نوربرگ (1388): روح مکان، به سوی پدیدارشناسی معماری، ترجمه­ی محمدرضا شیرازی، نشر رخ­داد نو، چاپ اول، تهران.


9. شولتز، کریستین نوربری (1382): مفهوم سکونت، به سوی معماری تمثیلی، ترجمه­­ی محمود امیریاراحمدی، نشر آگه، چاپ دوم، تهران.


10. کاشی، حسین و بنیادی، ناصر (1392): «تبیین مدل هویت مکان-حس مکان و بررسی عناصر و ابعاد مختلف آن: نمونه موردی پیاده راه شهرری»، نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، دوره 18، شماره 3، تهران، صص 43-52.


11. کرمونا، متیو و هیت، تیم و تنراک و تیسدل، استیون (1391): مکان‌های عمومی فضاهای شهری، ابعاد گوناگون طراحی شهری، ترجمه­ی فریبا قرائی و مهشید شکوهی و زهرا اهری و اسماعیل صالحی، انتشارات دانشگاه هنر، چاپ دوم، تهران.


12. لینچ، کوین (1387): سیمای شهر، ترجمه­ی منوچهر مزینی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ هشتم، تهران.


13. لینچ، کوین (1376): تئوری شکل خوب شهر، ترجمه­ی حسین بحرینی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، تهران.


14. معین، محمد (1384): فرهنگ فارسی یک جلدی دکتر محمد معین، انتشارات راه راشد، چاپ اول، تهران.
    
    
    1. Altman, I & Low, S. (1992): Place Attachment, A Conceptual Inquiry, Human Behavior and Environment, 12, pp: 1-12.
    
    
    2. Bonaiuto, M & Fornara, F & Bonnes, M. (2003): Indexes of perceived residential environment quality and neighbourhood attachment in urban environments, a confirmation study on the city of Rome, Landscape and Urban Planning, 65, pp: 41-52.
    
    
    3. Lewicka, M. (2011): Place attachment, How far have we come in the last 40 years?, Journal of Environmental Psychology, 31(3), pp: 207-230.
    
    
    4. Lewicka, M. (2008): Place attachment, place identity, and place memory; Restoring the forgotten city past, Journal of Environmental Psychology, 28, pp: 209-231.
    
    
    5. Mesch, G.S & Manor, O. (1998): Social ties, environmental perception, and local attachment, Environment and Behavior, 30, pp: 504-519.
    
    
    6. Proshansky, H.M & Fabian, A.K & Kaminoff, R. (1983): Place-identity; physical world socialization of the self, Journal of Environmental Psychology, 3, pp: 57-83.
    
    
    7. Salvesen, D. (2002): The Making of Place, Research on Place & Space Website, http://www.matr.net, (Retrieved September 4, 2015).
    
    
    8. Stedman, R.C. (2003): Is it really just a social construction?: The contribution of the physical environment to sense of place, Society & Natural Resources, 16, pp: 671- 685.