شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر شکوفایی شهری با رویکرد آینده نگاری (مطالعۀ موردی: کلانشهر تبریز)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

محسن احد نژاد ¹ , صفیه حاضری جیقه ^{2 *} , ابوالفضل مشکینی ³ , عیسی پیری ⁴

1 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران
2 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران
3 - ستادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
4 - استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

تاریخ دریافت : 1396/08/10 تاریخ پذیرش : 1396/12/23 تاریخ انتشار : 1397/02/01

کلید واژه: تبریز, Micmac, آینده نگاری, شکوفایی شهری, تحلیل ساختاری,

چکیده مقاله :

چالش­های زندگی نوین شهری نظیر؛ رقابت بین شهرها و نواحی شهری، پایداری شهری، نیاز به استفاده از فرصت­ها و دوری از تهدیدها در تحولات اجتماعی و فرهنگی، تغییرات جمعیتی انبوه و مشکلات محیطی و اجتماعی موجب روی آوردن به رویکرد آینده­پژوهی در برنامه­ریزی شهری و بهره­گیری از ابزارهای گوناگون برای ساختن آینده مطلوب شده است. پژوهش حاضر با بهره­گیری از تکنیک تحلیل اثرات متقاطع که یکی از روش­های متداول و مورد پذیرش آینده­نگاری است، و با استفاده از نر­م­افزار میک­مک به تحلیل مؤلفه­های شکوفایی شهری کلانشهر تبریز پرداخته است. بدین منظور ابتدا با مطالعه اسناد فرادست تمامی عوامل دخیل در توسعه و شکوفایی شهری مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت و با استفاده از روش دلفی 78 مؤلفه در پنج حوزه (بهره­وری، زیرساخت­ها، کیفیت زندگی، برابری و مشارکت اجتماعی و پایداری محیط­زیست) به عنوان شاخص­های شکوفایی شهری استخراج شد. برای تحلیل داد­ه­ها از روش تحلیل اثرات متقابل /­ ساختاری به وسیله نرم­افزار MICMAC استفاده شده است. نتایج تحقیق حاکی از این است که کلانشهر تبریز سیستمی ناپایدار می­باشد و در صفحه پراکندگی پنج دسته ­(عوامل تأثیرگذار، عوامل دو وجهی، عوامل تنظیمی، عوامل تأثیرپذیر و عوامل مستقل) قابل شناسایی هستند. در نهایت از میان 78 عامل یاد شده پس از بررسی میزان و چگونگی تأثیرگذاری این عوامل بر یکدیگر و بر وضعیت آینده کلانشهر تبریز با روش­های مستقیم و غیرمستقیم، 15 عامل کلیدی (نرخ بیکاری، مرگ­و­میر مادران، میزان سواد، امید به زندگی، مسکن بادوام، ظرفیت حمل­و­نقل عمومی، اشتغال زنان، مرگ­و­میر کودکان زیر پنج سال، ضریب جینی، نرخ فقر، مراکز فرهنگی، آلودگی هوا، خانوارهای حاشیه­نشین، بیکاری جوانان و مدارس دولتی) که بیشترین نقش را در در وضعیت آینده توسعه و شکوفایی کلانشهر تبریز دارند، انتخاب شدند.

چکیده انگلیسی:

.The present study uses a cross-impact analysis technique, one of the most common and accepted predictive methods, by using the Mick-Mac software to analyze the urban prosperity components of the metropolitan metropolis of Tabriz. For this purpose, firstly , all the factors involved in urban development and prosperity were analyzed and using the Delphi method, 78 components in five areas (productivity, infrastructure, quality of life, Equity and inclusion, and environmental sustainability) were extracted as urban prosperity indicators. Cross-impact/ structural analysis was used to analyze the data using MICMAC software application. The results of the research indicate Tabriz metropolis is a system instability that most variables are scattered around the diagonal axis, and on the Scattered page, the five categories of factors (Effective factor, Two-sided factor, Regulation factor, Effectiveness factor, Independent factor) are identifiable. Finally, of the 78 factors mentioned after checking the amount and the degree of effectiveness the of factors in connection to each other and on the future status of the prosperity metropolis of Tabriz with direct and indirect methods, of the following 15 key factors (Unemployment rate, Literacy rate, Durable housing, Public transport capacity, Poverty, Gini coefficient, Women's Employment, cultural centers, Maternal mortality, air pollution, Infant mortality, Marginalization Youth employment, Public Schools, Industry) that having the greatest role in the future status of prosperity metropolis of Tabriz were selected .

منابع و مأخذ:

1. بزاززاده، مهدی، داداش­پور، هاشم و مطوف، شریف (1393): بررسی و تحلیل عوامل کلیدی موثر بر توسعه منطقه­ای با رویکرد آینده­نگاری منطقه­ای، مطالعه موردی: استان آذربایجان غربی­، برنامه­ریزی فضایی، سال چهارم، شماره دوم.


2. پریزادی، طاهر، مصطفوی صاحب، سوران و محمدنژاد، سمیه (1396): آینده­نگری نظام سکونتگاهی در برنامه­ریزی سناریومبنا؛ بهبود برنامه­ریزی و آمایش منطقه­ای (مورد مطالعه: استان اصفهان)، آمایش سرزمین، دورة نهم، شمارة اول.


3. تیموری، راضیه (1395): الگوسازی ساختار اکولوژیکی توسعه فضای­سبز شهری با رویکرد آینده­پژوهی نمونه موردی: شهر تبریز، رساله دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه تبریز.


4. ربانی، طاها (1391): روش تحلیل ساختاری، ابزاری برای شناخت و تحلیل متغیرهای موثر بر آینده موضوعات شهری، مجموعه مقالات نخستین همایش ملی آینده پژوهی، تهران.


5. زالی، نادر (1388): آینده­نگاری توسعه منطقه­ای با رویکرد برنامه ریزی سناریو مبنا نمونه موردی: استان آذربایجان شرقی، استاد راهنما: محمدرضا پورمحمدی، رساله دکتری رشته جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشگاه تبریز.


6. زالی، نادر و پورسهراب، آناهید (1396): آینده­نگاری توسعه منطقه­ای با رویکرد تلفیقی سناریونویسی و مدل تحلیلی SWOT  مطالعه موردی: استان گیلان، برنامه­ریزی و آمایش فضا، دوره بیست و یکم، شماره 3.


7. زالی، نادر و زمانی­پور، مسعود (1395): ارائه و پیاده­سازی یک مدل جدید برای سناریو­سازی در برنامه­ریزی منطقه­ای مورد شناسی: استان مازندارن، جغرافیا و آمایش شهری، شماره 18.


8. محتشمی، نگار (1393): فرایند شکل­گیری معماری فاخر براساس شاخص‌های شکوفایی شهری در ایران (نمونه: طراحی سرای محله درکه شهر تهران)، پایان­نامه کارشناسی، ارشد دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده هنر و معماری


9. مقیمی، ابوالفضل (1395): معرفت­شناسی آینده­پژوهی در رویکردهای نظری به برنامه­ریزی شهری، معماری و صنعت ساختمان، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 38.


10. ملک­زاده، ندا، بزاززاده، مهدی و مجتبی رفیعیان (1395): شناسایی و تحلیل عوامل کلیدی موثر بر توسعه شهری با رویکرد آینده­نگاری (مطالعه موردی: کلان شهر کرج)، مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری، سال سوم، ش 2.


11. ملکی، سعید، مدانلو جویباری، مسعود (1395): شکوفایی شهری، انتشارات جهاد دانشگاهی­.


12. Bonaiuto, M., Fornara, F., Ariccio, S., Cancellieri, U. G., & Rahimi, L. (2015): Perceived residential environment quality indicators (PREQIs) relevance for UN-HABITAT City Prosperity Index (CPI). Habitat International, 45, 53-63.


13. Choguill, C. (1996) :Ten steps to sustainable infrastructure, Habitat International, Vol. 20(3), pp. 389-4044.


14. Dufva, M., Könnölä, T., & Koivisto, R. (2015): Multi-layered foresight: Lessons from regional foresight in Chile. Futures, 73, 100-111.


15. Gordon, T., (1994). Trend Impact Analysis, Futures Research Methodology.


16. Habitat, U. N. (2013): State of the world's cities 2012/2013: Prosperity of cities. Routledge.


17. Habitat, U. N. (2013): CITIES OF YOUTH: CITIES OF PROSPERITY.


18. Jones, S., Tefe, M., & Appiah-Opoku, S. (2015): Incorporating stakeholder input into transport project selection–A step towards urban prosperity in developing countries?. Habitat International, 45, 20-28


19. Ludwig, L. and S. Starr ,(2005): Library as place: results of a Delphi study, Journal of the Medical Library Association 93(3): 315-327.


20. Maslow, A. H. (1943): A theory of human motivation.Psychological Review, 50,370-396.


21. Sands ,Gary.(2015).Measuring the prosperity of cities, Habitat International 45. 1-2


22. Stead, D. (2015): What does the quality of governance imply for urban prosperity?. Habitat International, 45,64-69.


23. Teriman, S., Yigitcanlar, T., & Mayere, S. (2010): Sustainable Urban Infrastructure Development in South East Asia: Evidence from Hong Kong, Kuala. Sustainable Urban and Regional Infrastructure Development: Technologies, Applications and Management: Technologies, Applications and Management, 152.


24. Wong, C. (2015): A framework for ‘City Prosperity Index’: Linking indicators, analysis and policy. Habitat International, 45, 3-9.


25. Yigitcanlar, T., Dur, F., & Dizdaroglu, D. (2015): Towards prosperous sustainable cities: A multiscalar urban sustainability assessment approach. Habitat International, 45, 36-46.