تحلیل تطبیقی کیفیت منظر و خدمات محلات شهر بم

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

محمود قدیری ¹ , صغری شهربابکی ²

1 - دانشگاه پیام نور
2 - دانشگاه پیام نور

تاریخ دریافت : 1395/03/21 تاریخ پذیرش : 1395/06/18 تاریخ انتشار : 1395/06/01

کلید واژه: تحلیل تطبیقی, محلات, خانوارها, شهر بم, کیفیت منظر و خدمات,

چکیده مقاله :

شهر به عنوان بستر زیست انسان شهرنشین، نیازمند تأمین استانداردهایی است که در یک نگاه می­توان آن را استانداردهای کیفیت زندگی نامید. امروزه کیفیت زندگی هدف اصلی تمام برنامه­ریزی­هاست. یکی از راه‌های دست‌یابی به کیفیت مناسب، فراهم نمودن امکانات و خدمات شهری مورد نیاز شهروندان ساکن در محلات شهری است. این امر به‌خصوص در شهرهایی که در اثر بحران‌های طبیعی و یا انسانی دچار خسارت‌های شدیدی شده‌اند از جمله شهر بم از ضرورتی دوچندان برخوردار است. در واقع، کیفیت منظر و خدمات شهری و تعادل آن در محلات مختلف شهر پس از بحران، شاخصی از توسعه مجدد و بازآفرینی پایدار شهری است. از این رو با گذشت بیش از 10 سال از بحران زلزله بم، هدف این پژوهش ارزیابی کیفیت منظر و خدمات محلات مختلف شهر بم است. در این راستا بر اساس مسئله­ی چگونگی کیفیت منظر و خدمات بازسازی شده محلات شهر بم و با توجه به مبانی نظری موجود، دو فرضیه ارائه گردید. جهت آزمون فرضیه­ها، مفهوم کیفیت منظر و خدمات از طریق روش شاخص‌سازی، تکنیک‌های AHP و SAW در قالب 6 شاخص و 39 معرف بصورت عملیاتی تعریف و قابل اندازه‌گیری شد. داده‌های مورد نیاز از طریق پرسشنامه و روش نمونه‌گیری خوشه‌ای، و از 310 خانوار نمونه (بر حسب روش کوکران) به‌دست آمد و از طریق روش‌های واریانس یکطرفه و آزمون توکی و روش‌های همبستگی پیرسون و اسپیرمن تحلیل شد. نتایج نشان داد که کیفیت منظر و خدمات در محلات بالا بیشتر و تفاوت معناداری با محلات متوسط و پایین دارد. میانگین شاخص کلی کیفیت منظر و خدمات در محلات بالا، متوسط و پایین نیز به ترتیب 63، 58 و 53 به‌دست آمد. نتایج تحلیل همبستگی گشتاوری نیز نشان داد که تنها شاخص دسترسی به محیط شهری با متغیرهای سن و درآمد دارای رابطة معناداری در سطح اطمینان 95% است. نتیجه اینکه کیفیت منظر و خدمات شهری نیز عمدتا تحت تأثیر ویژگی‌های اجتماعی- اقتصادی و محله سکونت خانوارها قرار دارد. آنچه که نیازمند راهکارهای درخور است.

چکیده انگلیسی:

This research trying to analyze the quality of reconstructed urban services and visage in Bam city after 1382 earthquake. At present, more than 10years have passed from the earthquake occurrence and Bam city is reconstructed for inhabitants living. So the research main questions are presented here: 1) Do the prospect quality and constructed districts services of Bam city have differences with each other? 2) Is there any relation between the prospect quality and Bam city districts services after the earthquake with social-economic condition? The research method is descriptive-analytic. In this research the prospect quality concept and district services were defined based on 6 indices and 39 sub indices. The weights of each index were obtained through the group AHP method. Needed data gathered by households, experts and field questionnaires. For testing hypotheses used causal-comparative and correlation methods. Sample size calculated by Cochran's method (311 households). Sampling has done by cluster and random methods. Gathered data were analyzed by: One-way ANOVA and Tukey-test at first hypotheses; and correlations methods at second hypotheses. The results showed that the quality of reconstructed residential environment in Bam is different between various neighborhoods. Also, the results of correlation test showed that general quality have significant relation with literacy, income, occupation and socio-economic status at 99 percent of confidence. According to the findings, physical quality at society scale has socio-economical aspects. So, we must pay attention to this point seriously.

منابع و مأخذ:

احدنژاد، محسن، نجفی سعید (1392)، تحلیلی برتأثیر الگوهی رشد شهری بر کیفیت زندگی شهری، اولین همایش جغرافیا، شهرسازی و توسعه پایدار، تهران.

بدری، سیدعلی، رضوانی محمدرضا و مجید قرنجیک، (1392)، سنجش شاخص­های ذهنی کیفیت زندگی در نواحی روستایی مطالعه موردی: دهستان جعفربای جنوبی شهرستان ترکمن، جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، سال24، پیاپی 50، شماره 2.

بهرامی­نژاد، دهقان، (1382)، شناخت و ارزیابی کیفیت محیط شهری دربافت میانی شهرها (مطالعه موردی: بافت میانی شهر شیراز)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.

خادم الحسینی، احمد؛ منصوریان، حسین؛ ستاری، محمد حسین، (1389)، سنجش کیفیت ذهنی زندگی در نواحی شهری (مطالعه موردی: شهر نورآباد)، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال اول، شماره 3.

رفیعیان، مجتبی؛ عسگری، علی؛ مرادیان، پیمان؛ پولادی، رها و سرداری، محمد، (1385)، تحلیلی بر مدیریت و برنامه­ریزی اسکان­های موقت در فرایند بازسازی پس از سانحه مورد: زلزله بم، دومین کنفرانس بین‌المللی مدیریت جامع بحران در حوادث طبیعی، 24 تا 25 بهمن، تهران.

ربانی خوراسگانی، علی و مسعود کیانپور، (1386)، مدل پیشنهادی برای سنجش کیفیت زندگی؛ مطالعه موردی: شهر اصفهان، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، شماره 59-58.

سلطانی لیلا، دارابی ، مریم، (1392)، ارزیابی کیفیت زندگی شهری (مطالعه موردی: منطقه 20 تهران)، اولین همایش جغرافیا، شهرسازی و توسعه پایدار. تهران.

سیاف­زاده، علیرضا، میره­ای، محمد و نوده فراهانی، مرتضی (1392)، نفش کیفیت منظر شهری در ایجاد حیات اجتماعی و هویت مکانی شهروندان (مطالعه موردی: بزرگراه نواب)، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره یازدهم.

شکویی، حسین (1386) اندیشه­های نو در فلسفه جغرافیا، فلسفه­های محیطی و مکتب­های جغرافیایی، مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتا شناسی، جلد دوم.

عباس زادگان، مصطفی و مریم روستا، (1386)، ارتقاء کیفیت فضاهای شهری در فرآیند بهسازی و نوسازی بافت­های فرسوده (نمونه موردی: محله صابونپزخانه تهران)، اولین همایش بهسازی نوسازی بافت­های فرسوده شهری، 20-21 آذرماه، مشهد مقدس.

فلاحی، علیرضا و عبدالمجیدخورشیدیان، (1385)، بررسی تجارت بازسازی روستای توتکابن بعد از زلزله 1369 میگان و زنجان از دیدگاه توسعه، دومین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیرمترقبه طبیعی، 24 تا 25 بهمن، تهران.

قائدرحمتی، صفر، عسگری، مهدی، سلطانی، لیلا (1390)، تمرکز شهری و افزایش آسیب­پذیری ناشی از زلزله نمونه مورد مطالعه: شهرهای استان هرمزگان، جغرافیا (فصلنامه علمی – پژوهشی انجمن جغرافیایی ایران)، سال نهم، شماره 30.

کاکاوند، الهام، براتی، ناصر و بهرام امین­زاده گوهرریزی (1392)، سنجش تطبیقی تصویر ذهنی شهروند و شهر ساز به مفهوم کیفیت محیط شهری (مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر قزوین)، فصلنامه علمی- پژوهشی مرکز پژوهشی هنر معماری شهرسازی نظر، شماره 25، سال دهم.                                                                   

لطفی، صدیقه، (1388)، مفهوم کیفیت زندگی: تعاریف، ابعاد و سنجش آن در برنامه­ریزی، فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیای انسانی، سال اول، شماره چهارم.

موحد، علی ، فیروزی، محمدعلی، ایصافی، ایوب (1391)، بررسی آسیب­پذیری ساختمانهای شهری در برابر زلزله با استفاده از مدل سلسله مراتبی معکوس در سیستم اطلاعات جغرافیایی: مطاتعه موردی شهر مسجد سلیمان، مجله پژوهش و برنامه­ریزی شهری، سال سوم، شماره یازدهم.

Al-Nammari F. & Alzaghal M (2015), towards local disaster risk reduction in developing countries: Challenges from Jordan, International Journal of Disaster Risk Reduction 12 (2015): 34–41.

Bakrimm, H., (2002). Reassessment of Natural Disasters: "Living Conditions and Peoples' Vulnerability to Natural Disasters" -Hurricane Mitch and Tegucigalpa, Honduras- available on: http://www.duyure.org/reassessment.pdf

CBSE (CENTRAL BOARD OF SECONDARY EDUCATION), (2006), NATURAL HAZARDS AND DISASTER MANAGEMENT, A Supplementary Textbook in Geography for Class XI on UNIT 11: Natural Hazards and Disasters, PREET VIHAR, DELHI – 110092.

ECHO, (1999), The Geography of Disasters, Geography in Humanitarian Assistance, European Community Humanitarian Office. Feizi, M., Razzaghi ASL, S. (2008). Urban Design and Landscape: A New Approach to Landscape Architecture and Urban Design. Journal Bagh-e-Nazar, 10.

Golkar, Kourosh. (2008),“Visual environment of the city, the evolution from the decorative approach to the sustainable approach”, Oloum e Mohiti Journal. No. 4.[in Persian].

Iuchi, K. (2014), Planning Resettlement After Disasters, Journal of the American Planning Association, Vol. 80, No. 4.

Imperiale, A.J., Vanclay, F. (2016) Experiencing local community resilience in action: Learning from post-disaster communitie, Journal of Rural Studies 47 (2016) 204-219.

Mansouri, S.A. )2010), Urban Landscape-Quantitative Elements and Leading and Control Indicators of Technical Documents, Abstracts of Papers of the National Conference on Urban Landscape, The Research Institute Culture and Art of Building and Housing Research Center of Jahad.

Powell, P.J., (2011), Post-disaster reconstruction: A current analysis of Gujarat's
response after the 2001 earthquake, ENVIRONMENTAL HAZARDS, 10 (2011) 279–292.

Raskin, E. (1974), Architecture and people, Englewood: Aprentice. First Edition

Richards, R., Oleary. B., Mutsonziwa, K, (2007), Measure quality of life in informal settlement in south Africa, Social Indicators Research, 81: 375-388.

Smith, K. (2000), Environmental Hazards: Assessing Risk and Reducing Disaster, 3rd Ed, Routledge, New York.

Smith, K. (1996), Environmental Hazards: Assessing Risk and Reducing Disaster, 2nd Ed, Routledge, London.

Wamsler, C. (2006a), "Integrating risk reduction, urban planning and housing: Lessons from El Salvador", Open House International (OHI) (special issue on ‘Managing Urban Disasters’). 31(1): 71–83.

Wamsler, C. (2006b), Editorial, MANAGING URBAN DISASTERS, open house international, 31 (1).

Wamsler, C. (2004), "Managing Urban Risk: Perceptions of Housing and Planning as a Tool for Reducing Disaster Risk", GBER, 4(2), Pp. 11-28.