تبیین عوامل مؤثر کالبدی بر ارتقاء بُعد ذهنی کیفیت زندگی در مراکز نگهداری سالمندان (مطالعه موردی: مراکز نگهداری سالمندان صادقیه،غدیر و یاس در اصفهان)
محورهای موضوعی : معماری آینده
آتنا سادات هاشمی فشارکی
1
,
سیده مرضیه طبائیان
2
*
,
سمر حقیقی بروجنی
3
,
مریم پورشمس
4
1 - دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
2 - دانشیارگروه معماری، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
3 - استادیارگروه معماری، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
4 - استادیار،گروه روانپزشکی،بیمارستان گلستان،دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز، اهواز ،ایران.
کلید واژه: کیفیت زندگی, اصفهان, کالبد, بُعد ذهنی, مراکز نگهداری سالمندان,
چکیده مقاله :
جمعیت سالمندان رشدی شتابان دارد و سیر تغییرات مراقبت از سالمندان از خانواده های گسترده به سمت هسته ای و فضاهای نگهداری حرکت کرده است.حال فضاهای نگهداری سالمندان به دلیل عملکردشان، به صورت ذاتی احساسات منفی مثل احساس جدایی و بی مهری را برای سالمند به همراه دارند. طراحی ضعیف این فضاها، بدون در نظر گرفتن نیازهای جسمی و روحی سالمندان، موجب تشدید این تأثیرات شده است. هدف اصلی این پژوهش، دستیابی به عوامل کالبدی مؤثر بر ارتقای بعد ذهنی کیفیت فضای نگهداری سالمندان، با مشارکت خود سالمندان است.طرح پژوهش حاضر،ترکیبی است و راهبرد طرح پژوهش در بخش کیفی توصیفی-تحلیلی مضمون و در بخش کمی جمع‌آوری اطلاعات به‌صورت میدانی و تحلیل پیمایشی است.لذا جهت رسید به نظرات سالمندان در مورد ویژگی های فضاهای داخلی باکیفیت با روش تحلیل عاملی تأییدی و به کمک نرم‌افزار SPSS مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفت. همچنین به منظور بررسی و مقایسه مؤلفه ها از آزمون t استیودنت استفاده شده است. یافته های نتایج حاکی از آن است که بر اساس نظر سالمندان و مطالعات نظری، بعد ذهنی کیفیت فضاهای نگهداری به چهار مضمون اصلی شامل حس تعلق،خوانایی،تناسبات بصری، ایمنی و امنیت وابسته است.بر اساس نتایج پژوهش حاضر،مضامین به دست آمده، بیان کننده این است که پرداختن به اجزای کالبدی با ایجاد جاذبه های بصری،رضایتمندی،چیدمان فضایی و استانداردهای ایمنی می تواند فضا را برای سالمند با اهمیت کرده و باعث افزایش کیفیت فضای نگهداری شود. نظرات سالمندان،تأییدکننده رویکرد تعامل گرا و درک ذهنی از فضاست که تعیین کننده مؤلفه های مؤثر بر بعد ذهنی کیفیت معماری است.
The aged population is growing rapidly. The course of changes in care for the aged has moved from large families to care spaces. Due to their function, care spaces for the aged inherently bring negative feelings such as feelings of separation and lack of affection to the aged. The poor design of these spaces, without considering the physical and mental needs of the aged, has intensified these effects. The primary goal of this study is to determine the physical factors that are effective in improving the subjective dimension of the quality of aged care spaces. The design of this study is combined and its strategy in the qualitative section is descriptive-analytical and field and survey in the quantitative section in terms of data collection. Thus, the opinions of the aged about the characteristics of high-quality indoor spaces were analyzed by the confirmatory factor analysis method in the SPSS software. Also, to examine and compare the components, a Student's t-test was used. The results showed that based on the opinions of the aged and theoretical studies, the subjective dimension of the quality of care spaces is related to four main themes, including the sense of belonging, legibility, visual proportions, safety, and security. According to the results of this study, the obtained themes indicate that dealing with physical components by creating visual attractions, satisfaction, spatial arrangement, and safety standards can make the space important for the aged and increase the quality of the care space. The opinions of the aged confirm the interactive approach and subjective understanding of the space, which determines the effective components of the subjective dimension of architectural quality.
_||_
Explaining the Effective Physical Factors in Improving the Subjective Dimension of Quality of Life in the Aged Care Centers (Case Study: Sadeghieh, Ghadir, and Yas Aged Care Center in Isfahan)
Abstract
The aged population is growing rapidly. The course of changes in care for the aged has moved from large families to care spaces. Due to their function, care spaces for the aged inherently bring negative feelings such as feelings of separation and lack of affection to the aged. The poor design of these spaces, without considering the physical and mental needs of the aged, has intensified these effects. The primary goal of this study is to determine the physical factors that are effective in improving the subjective dimension of the quality of aged care spaces. The design of this study is combined and its strategy in the qualitative section is descriptive-analytical and field and survey in the quantitative section in terms of data collection. Thus, the opinions of the aged about the characteristics of high-quality indoor spaces were analyzed by the confirmatory factor analysis method in the SPSS software. Also, to examine and compare the components, a Student's t-test was used. The results showed that based on the opinions of the aged and theoretical studies, the subjective dimension of the quality of care spaces is related to four main themes, including the sense of belonging, legibility, visual proportions, safety, and security. According to the results of this study, the obtained themes indicate that dealing with physical components by creating visual attractions, satisfaction, spatial arrangement, and safety standards can make the space important for the aged and increase the quality of the care space. The opinions of the aged confirm the interactive approach and subjective understanding of the space, which determines the effective components of the subjective dimension of architectural quality.
Keywords: Physical, quality of life, Subjective dimension, Aged care center, Isfahan.
تبیین عوامل مؤثر کالبدی بر ارتقاء بُعد ذهنی کیفیت زندگی در مراکز نگهداری سالمندان (مطالعه موردی: مراکز نگهداری سالمندان صادقیه،غدیر و یاس در اصفهان)
چکیده
جمعیت سالمندان رشدی شتابان دارد و سیر تغییرات مراقبت از سالمندان از خانواده های گسترده به سمت هسته ای و فضاهای نگهداری حرکت کرده است.حال فضاهای نگهداری سالمندان به دلیل عملکردشان، به صورت ذاتی احساسات منفی مثل احساس جدایی و بی مهری را برای سالمند به همراه دارند. طراحی ضعیف اين فضاها، بدون در نظر گرفتن نیازهای جسمی و روحی سالمندان، موجب تشديد اين تأثیرات شده است. هدف اصلی اين پژوهش، دستیابی به عوامل کالبدی مؤثر بر ارتقای بعد ذهنی کیفیت فضای نگهداری سالمندان، با مشارکت خود سالمندان است.طرح پژوهش حاضر،ترکیبی است و راهبرد طرح پژوهش در بخش کیفی توصیفی-تحلیلی مضمون و در بخش کمی جمع‌آوری اطلاعات به‌صورت میدانی و تحلیل پیمایشی است.لذا جهت رسید به نظرات سالمندان در مورد ويژگی های فضاهای داخلی باکیفیت با روش تحلیل عاملی تأییدی و به کمک نرم‌افزار SPSS مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفت. همچنین به منظور بررسی و مقایسه مؤلفه ها از آزمون t استیودنت استفاده شده است. یافته های نتايج حاکی از آن است که بر اساس نظر سالمندان و مطالعات نظری، بعد ذهنی کیفیت فضاهای نگهداری به چهار مضمون اصلی شامل حس تعلق،خوانایی،تناسبات بصری، ایمنی و امنیت وابسته است.بر اساس نتايج پژوهش حاضر،مضامین به دست آمده، بیان کننده اين است که پرداختن به اجزای کالبدی با ايجاد جاذبه های بصری،رضایتمندی،چیدمان فضایی و استانداردهاي ايمنی می تواند فضا را برای سالمند با اهمیت کرده و باعث افزايش کیفیت فضای نگهداری شود. نظرات سالمندان،تأيیدکننده رويکرد تعامل گرا و درک ذهنی از فضاست که تعیین کننده مؤلفه های مؤثر بر بعد ذهنی کیفیت معماری است.
واژههای کلیدی:کالبد،کیفیت زندگی، بُعد ذهنی ،مراکز نگهداری سالمندان،اصفهان.
1-مقدّمه
امروزه مفهوم کیفیت زندگی 1به معنی اینکه یک فرد چقدر می تواند خوب زندگی کند و همچنین داشتن یک استاندارد خاص از زندگی، که فرد زندگی راحت داشته باشد. برای بسیاری از شهروندان جهان این ایده مهم دربارة زندگی بهترکه در آن شهروند متوسط به راحتی ادامه زندگی دهد و نابسامانی های اجتماعی کاهش یافته و مرگ نابهنگام تا حد زیادی کاهش یابد درنظرگرفته شده است.با این حال کیفیت زندگی به شدت از عوامل زمان و مکان تأثیرپذیر است و با شاخص های عینی و ذهنی سنجیده می شود.کیفیت زندگی دارای دو بعد عینی و ذهنی است که بعد عینی آن به شرایط بیرونی و واقعی زندگی افراد و بعد ذهنی آن به ارزیابی طرز تلقی ها و رضایت افراد از شرایط زندگی خود می پردازند .شاخص های ذهنی برگرفته از ذهن انسان است و براساس پیش زمینه های ذهنی خود و برداشتی که از محیط پیرامون دارد و دربارة وضعیت زندگی قضاوت می کند. بر این اساس، رضایتمندی، مطالعه و درک چیزهایی است که باعث می شود افراد نسبت به ارزش ها و استاندارهای خود احساس خوبی داشته باشند. بر این مبنا، بهبود کیفیت زندگی بشر از طریق مطالعه فرایندها و مکانیسم های ذهن و رفتار بشر در محیط کالبدی است(هیاس نجف و اکبرپور،1400). سالمند2و سالمندی3 دو اصطلاح متفاوت هستند.سالمند براساس تعریف سازمان بهداشت جهانی که خالی از ایراد نیست به افرادی گفته می شود که سن بالای شصت سال دارند(World Health Organization,2018). اما سالمندی فرایندی است که در بدن تمام موجودات زنده از بدو تولد در حال وقوع است.(فرخ نژاد افشار،۱۳۹۸). سالمندی به معنای تغییرات خودبه‌خودی و پیش‌رونده غیرقابل بازگشت است. که در آن قوای روحی، جسمی و اجتماعی هر دو به نحو قابل ملاحظه‌ای رو به تغییر می‌گذارند (Touhy & Jett,2021). همچنین افراد سالمند به دلیل اینکه به اواخر عمر نزدیک می شوند، اغلب با مسائل وجودی، مانند قطعیت مرگ و معنای زندگی خویش در جدال هستند (صدوقی و حسامپور،1399). جهان امروزه با پدیده ای به نام سالخوردگی جمعیت روبه رو شده است,2016) .(Afshar et alبر اساس آخرین آمار مرکز ایران در سال ۱۳۹۵ تعداد سالمندان کشورمان 7 میلیون و ۴۵۰ هزار نفر است. و در سال ۲۰۵۰ میلادی یعنی حدود 29سال دیگر حدود ۳۰ درصد جمعیت کشورمان را سالمندان تشکیل خواهند داد(علمی وهمکاران،1399).توجه به رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت و کیفیت زندگی می تواند باعث افزایش کارایی و استقلال سالمندان شود و آنان را در کنترل عوارض سالمندی و درمان های مختلف آن ها کمک کند. کیفیت زندگی به عنوان یک شاخص اساسی در زندگی محسوب می شود و از آنجا که ابعاد متعددی مانند جنبه های فیزیولوژی و عملکردی فرد را دربر می گیرد،توجه به آن از اهمیت خاصی برخوردار است .یافته های فراوانی نشان دادند که کیفیت زندگی در سالمندی، مفهومی پیچیده است که دارای شش بُعد اصلی عوامل فردی درونی، عوامل فردی بیرونی، سلامتی، تجارب خانوادگی، تعاملات اجتماعی و عوامل محیطی کالبد است (رضایی وهمکاران،1400) .تحقيقات نشان مي دهد محيط کالبدی زندگي سالمندان عاملي بسيارمهم و تأثيرگذار در سلامت و كيفيت زندگي و طول عمرسالمندان می باشد(Winningham & Pike,2007).به دليل تغيير در روند زندگي امروزه، خانواده ها به دليل نداشتن وقت و غفلت از بزرگان خود، اسباب افسردگي آنان رافراهم مي سازند. دو دليل اساسي براي توجه به مراكزنگهداری سالمندان ،اولين دليل را انفجار جمعيت سالمند در عصر حاضر كه برنامه ريزي براي اين هجوم جمعيت از نكات مهمي است، كه مي بايست به آن توجه شود و دليل دوم هزينه هاي بالاي خدمات سلامتي در جوامع سالمندان مي باشد كه آنها را وادار به خانه نشيني مي كند. از طرفي در جوامع امروز سالمندان ترجيح مي دهند به طور مستقل زندگي كنند و حاضر به زندگي با فرزندان خود نيستند.وجود مراكز نگهداری نيز يكي از خدمات مكمل مي باشد كه براي ترقي اين جريان در اهداف، مراقبت و درمان مؤثر مي باشد(هاشم نژاد و اسدی بوالوردی، 1388).لذا كاميابي در دوران سـالمندي از اهميت بسزايي برخوردار است، بهبود كيفيت زندگي سالمندان يكي از اولويت هاي به رسـميت شـناخته شـده ي بـين المللـي بـه شـمار مي رود.كه مسـتلزم ابزارهـاي انـدازه گيـري معتبـراست.با توجه به پيشرفت هاي صورت گرفتـه در زمينـه كيفيـت زندگي در سالمندان محققان از فقـدان يـك ابـزار كيفيـت زنـدگي مختص اين گروه رنج مي برند. مطالعات محـدودي در زمينه وطراحـي ابزارهـاي انـدازه گيـري وضـعيت كيفيـت زندگي سالمندان با توجه به تفاوت هاي بارز اين گروه با ساير گروه ها صورت پذيرفته است. از طرفی ابزارهاي موجـود نيـز در كشـورهاي توسعه يافته طراحي شده است و بـدون بـازنگري بـراي اسـتفاده دركشورهاي در حال توسعه كه سالمندان آن ها داراي فرهنگي متفـاوت و ميزان تحصيلات و آگاهي پايين تري نسبت بـه كشـورهاي توسـعه يافته دارند، مناسب نيست. بنابراين لازم است پژوهشگران بـا توجـه به تعريف مفهوم و كيفيت زندگي در دوران سـالمندي و در نظر گـرفتن ويژگـي هـاي روان سـنجي و قابليـت كـاربرد ابزارهـاي اندازه گيري وضعيت كيفيت زنـدگي سـالمندان، اقـدام بـه ترجمه، تطبيق يا طراحي ابزارهاي اندازه گيـري وضـعيت و
كيفيــت زنــدگي ســالمندان نماينــد .(Nikkhah et al,2017)
2-پیشینه تحقیق
در زمینة شاخص های عوامل و فعالیت های مؤثر در افزایش کیفیت زندگی سالمندان، ذکری و جمال زاده دربارة عوامل مؤثر در افزایش کیفیت زندگی ساکنان خانه سالمندان اظهار کردند.آنها باتوجه به افزایش جمعیت سالمندان وهمچنین توجه به کیفیت زندگی این افراد در خانه سالمندان مواردی را بیان کرده اند. لذا باتوجه به اینکه سالمند در خانه سالمندان اغلب احساس طرد شدن و جدایی می کنند و دچار احساس منفی می شوند.توجه به تأثیر متقابل انسان، بر فضا و فضا بر انسان منجر به ارتقاء حس تعلق به مکان می گردد که مزایای آن آرامش، احساس امنیت ،رضایتمندی و برگشت احساسات نابود شده و تغییر تلقی فرد و جامعه از این مکان هاست(ذکری و جمال زاده،1397). همبستگی بین عوامل کالبدی مؤثر بر انگیزه زندگی در خانه های سالمندان ،که به ارتقاء کیفیت زندگی سالمندان منجر شده، با عوامل کالبدی محیط در ارتباط است. در همین راستا پنج عامل کلی آموزش پذیری و ترغیب زایی فضاها، آسایش و مطلوبیت محیطی،آرامش و سکوت شخصی، ادراک حس مالکیت و همانندی به فضای خانه در این رابطه شناسایی شده است(ضرغامی و الفت،1398). نتایج پژوهش حسینی و فروزنده نشــان می دهدکه نقش مؤلفه های کالبدی- معنایی مکانهای عمومی مجتمع های مسکونی در حضور پذیری سالمندان تأثیرگذار است لذا کیفیت های کالبدی و معنایی فضا در حضور پذیری و ارتقاء کیفیت زندگی گروه های سنی ســالمندان مؤثر بوده و در میان مؤلفه های مذکور آســایش محیطی، ایمنی- امنیت فضایی از کیفیت های کالبدی و خوانایی از کیفیت های معنایی محیط بیشترین تأثیر را دارا است(حسینی و جوان فروزنده،1397). یافته‌ها پژوهش هاشمی و طبائیان حاکی از آن است که به‌منظور افزایش کیفیت محیط مراکز نگهداری سالمندان، سه مؤلفه اصلی مؤثر را میتوان بیان کرد: الف)مؤلفۀ عملکردی که شامل امکانات برای همۀ سالمندان، اکرام سالمند، پویایی، شخصی‌سازی، مراقبت و کنترل سالمندان است؛ ب) مؤلفه زیباشناختی که شامل دوری از انزوا، تحرک و فعالیت، مفیدبودن، طراحی با توجه به محدودیت جسمی؛ ج)مؤلفۀ زیست‌محیطی که شامل وضوح، شادابی و نشاط، آسایش و تقویت روحیه است. این سه مؤلفه در قالب سیاست‌ها و راهبردهای طراحی معماری محیط کالبدی برای بهبود ناتوانی سالمندان دسته‌بندی و به‌کار گرفته شده است.( هاشمی و طبائیان،1400)
كیفیت هاي محیطی در فرآيندي برنامه ريزي شده تاثیرات فرهنگی به دنبال خواهند داشت كه در رابطه با نیازهاي ساكنین سالمند و تغییرات الگوهاي رفتاري، كه خود عاملی اصلی براي سنجش مؤلفه هاي كیفیت در فضا محسوب می شوند، عمل خواهندكرد. بنابراين توجه به شاخص هاي كیفیت محیطی در اين بافت ها در هر سطح باعث می شود كه ساكنین سالمند وارد لايه هاي بعدي نیازهاي خود شده و با هر تغییر، نوع فعالیت، الگوي رفتاري و نگرش ساكنین سالمند در زندگی اجتماعی و فردي تحت تاثیر قرارگیرد. همه اين ها در نهايت به بالارفتن کیفیت زندگی، رضايتمندي و افزايش اعتماد به نفس ساكنین سالمند اين بافت ها كمک خواهدكرد و می توان گفت كیفیت چه در بخش عینی وچه در بخش ذهنی براي اين مردم تعريف خواهد شد. در جدول1 نظریات برخی اندیشمندان ونهادها دربارة کیفیت محیط و معیارهای مطرح شده از سوی آنان بیان شده است.
[1] Quality of Life
[2] Aged
[3] Aging
جدول1) جمع بندی شاخص های کیفیت محیط از دیدگاه صاحب نظران(منبع: نگارندگان)
نظریه پرداز | مؤلفه های کیفیت محیط |
کوین لینچ ، (1981) | سازگاري، دسترسی،كنترل و نظارت،كارايی، عدالت،سرزندگی(اجتماعی/ بیولوژيک)،معنی(حس). |
ویولیچ ،(1983) | قرائت پذيري محیط،آزادي انتخاب،فرم هاي متباين،امکان زندگی اجتماعی، به گوش رسیدن آواي گذشته(قرائت میراث فرهنگی). |
راجرترانسیک ،(1986) | حفظ تسلسل حركت(ارتباطات،محصوريت فضاها،پیوستگی لبه ها،كنترل محورهاي ديد و پرسپکتیوها،انتزاج فضاي بیرون و درون) |
يان بنتلی و ديگران (1985)،(1990) | خوانايی،انعطاف پذيري،تناسبات بصري،حس تعلق،كارايی از نظر مصرف انرژي،به حداقل رساندن آلودگی ها،پشتیبانی از اكوسیستم ها،نفوذپذیری،گوناگونی،رنگ تعلق. |
پرنس چارلز (1989) | مکان،سلسله مراتب،مقیاس،هارمونی،محصوريت،مواد و مصالح،تزيینات،هنر،نشانه ها،علائم . |
مايکل ساوت ورث ،(1989( | ساختار،خوانايی،فرم،حس مکان،هويت،ديدو منظر،مقیاس انسانی . |
کوپرمارکوس ،(1990) | مکان هایعمومی،هویت،مجاورتمکانی،همسایگی،گروه های چند واحدی. |
گرين، (1992) | "عملکرد" شامل: دسترسی و ارتباط، تنوع كاربري ها، امنیت،"نظم" شامل: انسجام، وضوح، پیوستگی، |
كمیته مشورتی برنامه ريزي لندن | پاكیزگی،ایمنی و امنیت، مديريت شهري، كاربري و فعالیت هاي مختلط، راحتی حركت پیاده |
دپارتمان محیط، حمل و نقل | كیفیت عرصه همگانی(امن و مناسب براي همه)،سهولت حركت،انطباق پذيري،تنوع و امکان انتخاب،تراكم و اختلاط كاربري ها،شخصیت و هويت،تداوم و محصوريت،خوانايی،استخوان بندي فضايی، بندي شهري منظرطبیعی زمین، مقیاس،جزئیات، مصالح ،منظر طبیعی زمین: اكولوژي وعوارض طبیعی |
3-مواد و روش تحقیق
باتوجه‌به ماهیت پژوهش، روش تحقیق استفاده شده ترکیبی است.در این پژوهش، در بخش اول از روش کیفی توصیفی-تحلیلی که شامل استخراج مؤلفه های کالبدی اثربخش در مراکز نگهداری سالمندان است،استفاده شد.در این مرحله با استفاده مطالعات نظری و کتابخانه‌ای، پژوهشگران اقدام به مطالعه کتابها، مقالهها و پژوهشهای انجام شده، سایت های علمی و سایر منابع داخلی و خارجی مرتبط با موضوع پژوهش نموده است. برای گردآوری دادههای مورد نیاز پژوهش، باتوجه به هدفهای پژوهش، چندین بار متون مطالعه و فیش برداری شد و در نهایت تحلیل مضمون انجام شد. پس از استخراج شاخص ها در مرحله کیفی، در بخش دوم با استفاده از رویکرد کمی و تحلیل پیمایشی (تهیة پرسشنامه)برای به‌دست‌آوردن اطلاعاتی درباره دیدگاه‌ها، باورها، نظرات، رفتارها یا مشخصات گروهی از اعضای یک جامعه آماری، تلاش شده است. جمع‌آوری اطلاعات آن به‌صورت میدانی و پیمایشی صورت گرفته است.همچنین سه مرکز صادقیه-غدیر- یاس در شهر اصفهان کهدارای شرایطیکسان است،انتخاب شدند.تعداد 88 پرسشنامه در سه مرکز سالمندان مورد نظر تکمیلشدهاست.
3-1-ابزار
پرسشنامه حاضر از بررسی مؤلفه های کیفیت زندگی ازدیدگاه صاحب نظران و با روشاستدلالاستنتاجی مبتنیبر داده های شخصیدرقالب مدل انتخابی، مدل تلفیقی کیفیت زندگی ونتگوت 1براساس بعد ذهنی کیفیت زندگی تقسیم شده است.که بعد ذهنی به صورت زیرشاخههای به دست آمده از تحقیق اول حس تعلق- خوانایی- تناسبات بصری- ایمنی و امنیت تقسیمشد. که هریک ازآیتم هابه ترتیب6 سوال-8 سوال-15 سوال-9سوال مطرحشد و پاسخ به سؤالات به‌صورت پنج گزینهای(خیلیزیاد،زیاد،متوسط،کم،وخیلیکم)بود.
3-2-روش اجرا
اجرای این پژوهشازطریقمصاحبه به صورت فردی با هریک ازسالمندان و پُرکردن پرسشنامه از طریقآنان انجامگرفته و انتخاب مراکز نگهداری سالمندان به صورت هدفمند،نظرسنجی سالمندانی كه درجمعیت گروه سنی 60 سال به بالا و با هوشیاری، ، تمایل به مشارکت، واجد تشخیص اختلال عصب شناختی عمده نباشند،بدون مشکل قادر به برقراری ارتباط باشندو از نظر موقعيت رواني، توانايي پاسخگويي به سؤالات را داشته باشند، به همراه روانپزشكان و دستياران روانپزشكي انتخاب شده اند، مورد استفاده قرار گرفته شده است.تا ازطریق مصاحبه،به ارزیابي ایده ها، تفاسیر و ارائه محیط کالبدی جهت ارتقاء کیفیت زندگی برای سالمند دست یافت.پسازتکمیل پرسش نامه ها از طریق روش تحلیل عاملی تأییدی و به کمک نرم‌افزار SPSS داده ها،مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفته شد. همچنین به منظور بررسی و مقایسه مؤلفه ها از آزمون t استیودنت استفاده شده است.
3-3-محدودة مورد مطالعه
مرکز یاس |
مرکز صادقیه |
[1] Model of Quality of Life Ventegodt
مرکز غدیر |
شکل1)تصاویری از موقعیت مراکز مورد مطالعه(منبع: نگارندگان)
|
3-4-تحلیل معماری نمونه های مورد بررسی:
مرکزصادقیه(مرکز عمومی): اینمکان در نزدیکی پارک جنگلی محمودآباد قرارگرفته است. محوطه داخلی مرکز از چند مجموعه ساختمانی،شامل:ساختمان اصلی سالمندان،ساختمان درمانی،ساختمان نگهبانی،ساختمانهای بخش ویژه صادقیه(شهروندان ارشد) که بافضاهای سبز ،فضای ورزش،آب نما،آلاچیق و نیمکت ارتباط بین ساختمان های ذکرشده برقرار می باشد. سالمندان در دوقسمت سکونت دارند، 1-ساختمان اصلی سالمندان که درسه طبقه با اقامت در اتاق ها طراحی گردیده است.طبقه اول مخصوص بانوان –طبقه دوم مخصوص سالمندان آقا و خانم که توانایی تحرک ندارند و نیاز به مراقبت ویژه دارند وطبقه سوم مخصوص آقایان می باشد وهمچنین در زیرزمین قسمت آشپزخانه اصلی مرکز و تأسیسات می باشد. 2- ساختمان های بخش ویژه صادقیه(شهروندان ارشد)به صورت سوئیت هایی برای بانوان، آقایان و زوجین سالمند با محوطه فضای سبز، آبنما،نیمکت محوطه ورزش در نظرگرفته شده است. به لحاظکالبدی ساختمان اصلی سالمندان که پژوهش مورد نظر انجام گردیده است،داراییک فضایچندمنظوره،یک دستگاه پله وآسانسور، اتاقمعایناتودرمان در هر طبقه،یک آمفی تئاتر ،سرویسبهداشتی و حمام در هر طبقه ،یک کتابخانه، اتاق های اقامت در طبقات ،پذیرش، اتاق ریاست، اتاق روانپزشک،اتاق جلسات،یک سالن غذاخوری همچنین ورودی مجموعه با رمپ مناسب برایاستفادة سالمندان اختصاصداده شده است.
مرکز غدیر(مرکز خصوصی): این مکان به لحاظ دسترسی داخلکوچه و در نزدیکی مدرسه ، بانک و فضای سبز قرارگرفته است. ساختمان سه طبقه و اقامت سالمندان در اتاق ها می باشد.طبقه همکف اقامت آقایان،حیاط مجموعه، اتاق ریاست، طبقه اول ودوم اقامت بانوان ،طبقه سوم اقامت آقایان وهمچنین زیرزمین قسمت آشپزخانه مرکز می باشد. به لحاظکالبدی یک سرویس بهداشتی و حمام در هرطبقه،دستگاه پله و آسانسور برایسالمندان در نظر گرفته شده است وساختمان دارای یکحیاط درمجموعه وقابل استفاده برایسالمندان در هوای مساعد است.
مرکز یاس(مرکز خصوصی): این مکان به لحاظ دسترسی داخلکوچه قرارگرفته است.ساختمان اصلی اقامت سالمندان در میانی حیاط سبز مرکز واقع شده است.به لحاظ موقعیت قرارگیری فضاهای مرکز، ساختمان مدیریت،ساختمان اصلی اقامت سالمندان،آشپزخانه،سرویس محوطه،استخر،آبنما،آلاچیق ونیمکت در حیاط سبز مجموعه در نظرگرفته شده است.همچنین ساختمان اصلی اقامت سالمندان دو طبقه و اقامت سالمندان در اتاق ها می باشد.طبقه همکف اقامت آقایان وطبقه اول اقامت بانوان می باشد. به لحاظکالبدی ،دارای فضایچندمنظوره در هر طبقه، سرویس بهداشتی و حمام در هرطبقه،دستگاه پله و بالابر برایسالمندان اختصاصداده شده است.
4-یافته های تحقیق
پس از تحلیل داده ها عوامل کالبدی مؤثر در ارتقاء کیفیت مراکز نگهداری باتوجه به ديدگاه سالمندان، در 4 مضمون از لحاظ بعد ذهنی مؤثر بر کیفیت زندگی تقسیم بندی گردید.که شامل حس تعلق، خوانایی، تناسبات بصری، ایمنی و امنیت و 21 مؤلفه شناسايی شده می باشد.(جدول1،جدول2،جدول3،جدول4) که در ادامه هر يک از مضامین به دست آمده را به تفصیل معرفی می شود.
4-1-حس تعلق: حس تعلق در مراکز نگهداری سالمندان به پیوند سالمند با بافت مرکز منجر می شود و سالمند براساس تجربه های خود از معانی، شخصیت، عملکردها ونشانه ها نقشی برای بافت مرکز در ذهن خود تصویر می سازد، که مزایای آن آرامش، احساسات ذهنی ، دلبستگی به مکان، مطلوبیت مکانی،پیشنهاد دادن سالمند به دیگرسالمندان برای زندگی در این مراکز،نظافت و اجرای قوانین در این مراکز منجر به تغییر تلقی سالمند و جامعه از مراکز نگهداری سالمندان می شود. که این مزایای نقش بیان شده، نزد سالمند منحصر به فرد بوده و در نتیجه مکان برای سالمند مهم و قابل احترام می شود. پس میتوان نتیجه گرفت فضا و معماری نقش اساسی در این زمینه را ایفا می کنند.در این حالت است که میتوان به فضا کیفیت بخشید. با بالا بردن حس تعلق در مراکز نگهداری سالمندان میتوان سازگاری سالمندان با این اماکن را افزایش داد و به ارتقاءکیفیت زندگی آنان کمک کرد که الزمه آن طراحی براساس نیازها و خواسته های سالمندان و توجه به تجارب گذشته آنان است.
شکل2) بیشترین پاسخ پرسشنامه به شاخص حس تعلق (منبع: نگارندگان)
|
جدول2) رتبه بندی برای پاسخ به هر مؤلفه از شاخص حس تعلق (منبع: نگارندگان)
شاخص اصلی: حس تعلق | ||||
شاخص های فرعی | عوامل مؤثر | سوال مربوطه | بارعاملی | |
مرکزعمومی | مرکز خصوصی | |||
رضایتمندی (فردی/اجتماعی) | حس همکاری، رفتاردوستانه | 1-آیا سالمندان مرکز نگهداری رفتار دوستانه و همکاری خوبی با هم دارند؟ | 77.30% | 65.10% |
متناسب بودن با شخصیت فرد | 2-آیا سالمندان مرکز نگهداری را متناسب با شخصیت خود می بینید؟ | 63.10% | 67.50% | |
تداعی خاطرات | 3-آیا خاطره انگیزی هایی در این مرکز نگهداری برای شما وجود دارد؟ | 79.20% | 77.10% | |
دلبستگی به مکان | 4-اگر شما را از این مرکز نگهداری دور یا جابه جا کنند و یا زمانی که درسفر هستید، برای این مرکز نگهداری دلتنگ می شوید؟ | 83.30% | 73.60% | |
آرامش | 5-آیا شما در این مرکز نگهداری احساس ثبات و آرامش می کنید؟ | 96.40% | 92.80% | |
امنیت ذهنی
| 6-آیا شما در این مرکز نگهداری احساس امنیت می کنید؟ | 84.30% | 84.50% | |
رضایتمندی (نیازها و انتظارات) | مطلوبیت | 7-آیا براي كسی در شرايط شما این مرکز نگهداری مکانی مطلوبی برای زندگی است؟ | 88% | 85.50% |
ترجیح دادن،پیشنهاد به دیگران | 8-آیا شما زندگی در این مرکز نگهداری را به مراکز نگهداری دیگر ترجیح داده و به دیگران پیشنهاد می دهید؟ | 84.20% | 82.80% | |
رضایتمندی (عملکردی-مدیریتی) | نظافت | 9-آیا نظافت مرکز نگهداری در حد مطلوب است ( از نظافت هریک از فضاهای داخلی: راهروها، واحد اقامت و...چه میزان رضایت دارید)؟ | 91.70% | 79% |
نگهداری | 10-از نگهداری هریک از فضاهای داخلی(راهروها، محل نشستن و...)چه میزان رضایت دارید؟ | 76.50% | 76.40% | |
جمع آوری به موقع زباله ها | 11-آیا زباله ها به موقع جمع آوری می شود؟ | 68% | 71.40% | |
کیفیت خدمات | 12-آیا کیفیت خدمات در مرکز نگهداری رضایت بخش است؟ | 76.70% | 68.90% | |
ارتباط مدیریت و پرسنل با سالمند | 13-آیا ارتباط مدیریت و پرسنل با سالمندان مناسب است؟ | 65.40% | 74.90% | |
اجرای قوانین | 14-تا چه میزان برهمة قسمت های مرکز نگهداری خصوصاً مسیرهای ورودی نظارت وجود دارد؟ | 95.60% | 87.50% | |
اجرای قوانین | 15-آیا قوانین مرکز نگهداری به خوبی اجرا می شود؟ | 73.60% | 79.30% | |
4-2-خوانایی:جهت دستیابی به خوانایی، مسیریابی بهتر و جلوگیری از گمشـــدن و ســـردرگمی ســـالمندان در مراکز نگهداری که یکی از مهمترین دغدغه ها سالمندان عنوان شد، توجه به این موضوع ضروری به نظر می رسد.که با اســتفاده از ســطوح نشــانه گذاری شــده با رنگ، مصالح و نورپردازی در بدنه وکف برای بهبود مســــیریابی ســــالمندان در مراکز،همچنین اســتفاده از تابلوهای بزرگ،خوانا، با رنگ و فونت مناسب و درشت و رنگ های متضاد نوشته ها و زمینه،استفاده از نشانه های مشخص و شناخته شده مثل پله و آسانسور،فضای جمعی، ورودی ،لابی و... برای نشانه گذاری و عدم گمشدگی و طراحی فضاهایی که نه بزرگ مقیاس بوده و نـه کوچـک مقیـاس و در واقع در انـدازه و ابعـاد اســتاندارد بوده تا مکان های مرکز بهتر به یکدیگر متصــل شده و مسیریابی و دسترسی بهبود یابد حائز اهمیت می باشد.
شکل3) بیشترین پاسخ پرسشنامه به شاخص خوانایی(منبع: نگارندگان)
|
جدول3) رتبه بندی برای پاسخ به هر مؤلفه از شاخص خوانایی (منبع:نگارندگان)
شاخص اصلی: خوانایی | ||||
شاخص های فرعی | عوامل مؤثر | سوال مربوطه | بارعاملی | |
مرکزعمومی | مرکز خصوصی | |||
چیدمان فضایی/ پیچیدگی لایه های فضایی
|
تداوم و هم ترازی با مسیر اصلی به صورت مستقیم تا جای ممکن | 1-آیا در یافتن فضاهای داخلی اين مرکز نگهداری دچار سردرگمی می شوید و مسیریابی سخت است؟ | 74.40% | 66.30% |
2-آیا فضاهای داخلی مرکز نگهداری براساس زمینه ها ، رنگ ها ومصالح طراحی شده است، که از یک ایدة کلی و منسجم برای تسهیل در جهت یابی کمک کند؟ | 64.70% | 70.50% | ||
3-آیا چیدمان اتاق های واحد اقامت مرکز نگهداری، شما را دچار سردرگمی می کند؟ | 84.40% | 78.90% | ||
4-چطورنورپردازی فضاهای داخلی به تشخیص مسیر توسط شما کمک می کند؟ | 82.20% | 72.80% | ||
برجستگی/ قابل تشخیص بودن نشانه ها |
سهولت مسیریابی و آدرس دهی در محیط/ علم نشانه شناسی (ورودی و لابی/ پله و آسانسور) | 5- آیا شما از شماره اتاق ها برای پیدا کردن مقصد استفاده می کنید؟ | 98.20% | 92.80% |
6-آیا شما نشانه های مشخص و شناخته شده مثل پله و آسانسور،فضای جمعی، ورودی ،لابی و... برای نشانه گذاری و عدم گمشدگی استفاده می کنید؟ | 90.20% | 85.70% | ||
7-آیا درمرکز نگهداری شما علامت و تابلوهای برای پیدا کردن مقصد در فضاهای داخلی وجود دارد؟ | 91.30% | 86.50% | ||
8-آیا ورودی وخروجی به قسمت فضای داخلی مرکزنگهداری شما شاخص و قابل تشخیص است؟ | 78.60% | 73.80% | ||
4-3-تناسبات بصری: تناسبات بصري را می توان ارتبـاط وانتظـام حاکم بر اجزا و قسمت های مختلف عرصه های کالبدی- بصـري معماری دانست وآن را عاملی جهت انتظام،هم پیوندی وانسـجام حـاکم بــر ارتبـاط بصــري میـان عناصــر ،وضوح وحضور کیفیت های بصری سازنده معرفـی کـرد.تناسب بصری در عین اینکه یک عامل تعیین کننده براي هماهنگی است یکی از مسائلی است که همیشه مورد بحث معماري نیز بوده و هست.منظور از تناسب بصری در معماري نسبتی است که بیان کننده رابطه بین دو یا چند اندازه ، مقیاس ، تناسبات هماهنگ با فضا،تزیینات، چیدمان فضاها و... است.که با استفاده از مقیاس، ابعاد و اندازه فضاها وعناصر فضایی نسبت به یکدیگر در کالبد فضا پرداخته می شود.
شکل4)بیشترین پاسخ پرسشنامه به شاخص تناسبات بصری (منبع:نگارندگان)
|
جدول4)رتبه بندی برای پاسخ به هر مؤلفه از شاخص تناسبات بصری(منبع:نگارندگان)
شاخص اصلی: تناسبات بصری | ||||
شاخص های فرعی | عوامل مؤثر | سوال مربوطه | بارعاملی | |
مرکزعمومی | مرکز خصوصی | |||
کالبدی
|
مقیاس و تناسبات هماهنگ با فضا /فرم و اندازه/ تزیینات/ چیدمان و...
| 1-آیا در اين مرکز نگهداری فضاهاي عمومی داخلی در تركیب با فضاهاي سبز (مانندپاسیو)در مقیاس هاي مختلف طراحی شده است؟ | 92.60% | 95.80% |
2-آیا درهنگام رفت وآمد ارتفاع و عرض راهروهای دسترسی، متناسب با ارتفاع و عرض واحد اقامت مرکز نگهداری شما می باشد؟ | 84.50% | 85% | ||
3-اندازه فضاهای جنبی(حمام،سرویس بهداشتی،آشپزخانه) متناسب با واحد اقامت وفضاهای عمومی داخلی می باشد؟ | 85.50% | 83% | ||
4-تا چه حد موافقید که واحدهای اقامت به صورت منظم و بیمارستانی قرارگیرند؟ | 76.30% | 89.60% | ||
5-آیا واحد های اقامت،دارای ظرفیت حداکثر 4 نفر و دارای یک تختخواب و میزکاربرای هرنفر همراه با تزئینات خاصی برای عدم القای حس یکنواختی می باشد؟ | 78% | 84.90% | ||
6-آیا ابعاد و اندازه پنجره های فضاهای داخلی متناسب با ابعاد راهروها و واحد اقامت می باشد؟ | 67.90% | 91.70% | ||
4-4-ایمنی و امنیت: ایمنی وامنیت به عنوان یكی از مهم ترین مؤلفه های مؤثر بر حضورپذیری در محیط ها به شمار رفته و از اهمیت ویژه ای به واسطه در برگیری احساس امنیت ذهنی، احساس آرامش و آسایش محیطی برای سالمندان برخوردار است. از این رو ایمنی و امنیت محیط های معماری به عنوان یكی از شاخص های مهم کیفیت زندگی مورد توجه برنامه ریزان و طراحان قرارگرفته است.که با استفاده از استانداردهاي ايمنی و نظارت بر اجراي صحیح در ساخت،نور و روشنایی ورنگ در فضاها و اجزاء فضایی در مقیاس و تناسبات فضایی و هم خوانی آن ها با ناتوانی های جسمی سالمندان،حائز اهمیت می باشد.
شکل5) بیشترین پاسخ پرسشنامه به شاخص ایمنی وامنیت (منبع:نگارندگان)
|
جدول5) رتبه بندی برای پاسخ به هر مؤلفه از شاخص ایمنی و امنیت (منبع:نگارندگان)
شاخص اصلی: ایمنی و امنیت | ||||
شاخص های فرعی | عوامل مؤثر | سوال مربوطه | بارعاملی | |
مرکزعمومی | مرکز خصوصی | |||
فیزیولوژیک (سلامت جسمانی)
|
استانداردهاي ايمنی و نظارت بر اجراي صحیح در ساخت | 1-آیا اين مرکز نگهداری براي زندگی فضای امنی می باشد؟ | 83.20% | 83.80% |
2-آیا در فضاهای داخلی مرکز نگهداری بر روی دیوارها، دستگیره و نرده های کمکی برای تسهیل حرکت درنظرگرفته شده؟ | 77.70% | 72.20% | ||
3-آیا در مسیرهای حرکتی مرکز نگهداری از پله یا اختلاف سطح استفاده شده است؟ | 77.60% | 77.30% | ||
4-آیا برای سهولت حرکت شما با ویلچر، واکر و عصا، بازشو درب فضای کافی دارد تا بتوانید به دستگیره و قفل نزدیک شده و درب را باز کنید؟ | 58.30% | 64.40% | ||
5-آیا به مقیاس و تناسبات فضاهای داخلی و هم خوانی آن ها با ناتوانی های جسمی شما، اهمیت داده شده است؟ | 85.30% | 77.10% | ||
6-آیا فضای نشستن و استراحت با فواصل کم، در طول مسیر حرکتی فضاهای داخلی برای حفظ تعادل حرکتی شما درنظرگرفته شده است؟ | 83.20% | 83.80% | ||
7-آیا برای جلوگیری از افتادن و لیزخوردن شما کف سازی فضاهای داخلی مرکز نگهداری مناسب است؟ | 88.60% | 82% | ||
استانداردهاي ايمنی و نظارت بر اجراي صحیح نور و روشنايی | 8-آیا راهروهای دسترسی و فضاهای عمومی داخلی مرکز نگهداری در شب و روز میزان روشنایی و تهویه مناسبی دارند؟
| 85.30% | 77.10% | |
استانداردهاي ايمنی و نظارت بر اجراي صحیح در نور و روشنايی / رنگ | 9-آیا نورپردازی مناسب یا رنگ شاخص بر روی ورودی ها ودستگیره درب ها به منظور سهولت تشخیص توسط شما درنظرگرفته شده است؟
| 98.30% | 99% | |
تحلیل ها نمونه ها به لحاظ مؤلفه های عوامل کالبدی مؤثر بر بعد ذهنی کیفیت زندگی
در مرکز عمومی صادقیه مؤلفه حس تعلق ذهنی از شاخص فرعی رضایتمندی(فردی/اجتماعی)با عامل مؤثر آرامش منجر به حضور سالمندان از قشرها وگروه هایمختلف سنی شده است. از جمله: افزايش برخورداری اجتماعی سالمندان در مجموعه با درنظرگرفتن فضاهای جمعی، پرداختن به فعاليت های بدنی برای حفظ سلامتی جسمی و روحی سالمندان ،پرداختن به اوقات فراغت سالمندان در زمینة فرهنگی همچون مطالعه، برگزاری کلاس های آموزشی،توجه به زمينه های اقتصادی از طريق برگزاری انواع کارگاه ها و فروش صنايع دستی و باغبانی،زمينه های مذهبی از جمله تلاوت قرآن و جلسات مذهبی زيارات و دعا، نورگيری فضاها،دسترسی آسان به همه فضاها و تجهيزات،وجود فضاهای سبز و محوطه طبيعت گونه،وجود فضاهای کوچک برای استراحت، وجود فضاهای داخلی با خلوت شخصی و ديد به فضای باز،استفاده از رمپ و آسانسور در فضاها،دسترسی آسان به امکانات شخصی و جمعی درنظرگرفته شده است. همچنین درمؤلفه حس تعلق از زیرمجموعه رضایتمندی(عملکردی/مدیریتی)عامل مؤثر نظافت هریک از فضاهای داخلی:راهروها، واحد اقامت و ... و اجرای قوانین خصوصاً در ورود افراد غریبه به مجموعه،اجرای قوانین در خصوص سیگار کشیدن مردان سالمند همچنین اجرای قوانین در ساعات غذاخوردن و استراحت سالمندان در نظرگرفته شده است. در مؤلفه خوانایی از شاخص فرعی(برجستگی/ قابل تشخیص بودن نشانه ها) با عامل مؤثر (سهولت مسیریابی وآدرس دهی در محیط/ علم نشانه شناسی محیط) استفاده از نشانه هایی در فضا مثل پله و آسانسور،ورودی و لابی،شماره اتاق های اقامت،تابلوهای راهنما درفضا برای پیداکردن مقصد در مجوعه در نظرگرفته شده است. همچنین در مؤلفه تناسبات بصری از شاخص فرعی کالبدی با عامل مؤثر (مقیاس و تناسبات هماهنگ با فضا /فرم و اندازه) وجود فضاهای سبز در ترکیب با فضاهای داخلی به صورت شخصی برای سالمندان درمجموعه، متناسب بودن ابعاد و اندازه پنجره های واحد اقامت با ابعاد واحد اقامت پرداخته شده است.همچنین در مؤلفه ایمنی و امنیت از شاخص فرعی فیزیولوژیک(سلامت جسمانی)با عامل مؤثر(استانداردهاي ايمنی ونظارت بر اجراي صحیح در ساخت/ نور و روشنايی)استفاده از نورپردازی شاخص در قسمت ورودی های اصلی به منظور سهولت تشخیص سالمند در نظرگرفته شده است.
در مراکز خصوصی غدیر و یاس مؤلفه حس تعلق ذهنی از شاخص فرعی رضایتمندی(فردی/اجتماعی)با عامل مؤثر آرامش ، دربخشخدماتدرحوزة سلامتبهکلاس هایورزشیروزانه،چکابماهیانه،ارائة بهداشتدرموضوعاتتغذیهوپیشگیریازبیماری هاودرحوزة توانمندسازیبهحضوریکمددکاراجتماعیبه صورت هفتگی پرداختهشدهاست ،پرداختن به اوقات فراغت سالمندان در زمینة فرهنگی همچون برگذاری جشن ها و مراسمات،استفاده از بالابر وآسانسور در فضاها،دسترسی آسان به امکانات شخصی درنظرگرفته شده است.در مؤلفه خوانایی از شاخص فرعی(برجستگی/ قابل تشخیص بودن نشانه ها) با عامل مؤثر (سهولت مسیریابی وآدرس دهی در محیط/ علم نشانه شناسی محیط) استفاده ازشماره اتاق های اقامت برای پیداکردن مقصد در مجوعه در نظرگرفته شده است. همچنین در مؤلفه تناسبات بصری از شاخص فرعی کالبدی با عامل مؤثر (مقیاس وتناسبات هماهنگ با فضا /فرم و اندازه) وجود فضاهای سبز در ترکیب با فضاهای داخلی به صورت شخصی برای سالمندان درمجموعه پرداخته شده است.همچنین در ایمنی و امنیت از شاخص فرعی فیزیولوژیک(سلامت جسمانی)با عامل مؤثر(استانداردهاي ايمنی ونظارت بر اجراي صحیح در ساخت/ رنگ/مصالح)،استفاده از رنگ و مصالح متفاوت منجر به شاخص شدن ورودی مجموعه به منظور سهولت تشخیص سالمند پرداخته شده است.
سرعت پیری جمعیت بسیار سریعتر از گذشته است و تحقیقات نشان می دهد که تقریباً هر کشور در جهان، رشد جمعیت سالمندان مسن را تجربه خواهد کرد.پیش بینی شده است در سال 2050 ایران به یکی از پیرترین کشور جهان تبدیل می شود. لذا با توجه به افزایش جمعیت سالمندان، بررسی کیفیت زندگی آن ها در مراکز نگهداری سالمندان امری ضروری است. از این رو تعیین عوامل کالبدی معماری و بررسی رابطه بین این عوامل با کیفیت زندگی و تغییرات جسمی، روانی و اجتماعی سالمندان مقیم در مراکز نگهداری سالمندان حائز اهمیت می باشد.کیفیت ضعیف فضاهای نگهداری سالمندان آسیب های جسمی و روحی بسیاری را برای آنها به همراه خواهد داشت. بررسی مطالعات کیفیت محور، نشان می دهد که مؤلفه های معرف کیفیت در معماری، در معناي ذهنيت افراد از يک فضا يا به عبارتي ادراک فضا که داراي پيشينه طولاني تر نسبت به تحوالت فرم و عملکرد فضاست. ازاين رو، عدم درک کليت محيط توسط ناظر، زمينه ساز عدم همخواني فرم، با عملکرد آن و توقعات فضايي فرد در برقراري تعامل با فضا خواهد شد که سبب خدشه دار شدن نقش فضا در منظر مخاطب مي گردد. آنچه در عرصه هاي معماري امروز مشهود است ضعف لایه هاي مختلف ادراک ذهنی در فضاست. تعامل افراد با فضاهاي کالبدی در ارتباط متقابل قرار دارند، جايي که سيستم شخص- محيط تحت تأثير قرار مي گيرد و تأثير بر رفتار انسان مي گذارد.
نتیجه تحقیق
برای رسیدن به کیفیت مطلوب معماری بايد تمام مؤلفه های مؤثر بر اين امر مورد توجه قرار گیرند. هدف اين پژوهش دستیابی به اين مؤلفه ها در فضاهای نگهداری سالمندان است. نتايج به دست آمده نشان می دهد که کیفیت زندگی از ديدگاه سالمندان نیز به رويکردی تعاملی بین اجزای کالبدی سازنده ی فضا،رفتار،عملکرد،ذهنیت و احساس سالمندان در فضا بستگی دارد. اشاره سالمندان به چهار مضمون بیان شده، نشان دهنده ی توجه آنها به کیفیت کالبدی،ادراک ذهنی و تعاملی است که در ادبیات پژوهش هم بدان اشاره شده است و در شکل1 اين ارتباط به خوبی نشان داده شده است. مضامین به دست آمده از مصاحبه با سالمندان، توجه به چارچوب نظری حاصل از ادبیات پژوهش، در نمودار مدل مؤلفه های کالبدی مؤثر بر بعد ذهنی کیفیت زندگی ترسیم و راهکارهای پیشنهادی جهت ارتقای کیفیت فضای نگهداری سالمندان که می تواند در طراحی معماری اين فضاها به طراحان و سازندگان کمک کند، ارائه شده است.لذا پژوهش فوق بیشتر بر شناسایي شاخص های کیفیت زندگی براساس بعد ذهنی، سالمندان وهمچنین ویژگي های کالبدی فضاهای نگهداری سالمندان متمرکز است. در مطالعات مربوط به سالمندان دربحث شناخت ویژگيهای روحي و رواني آنها از بعد روانشناختي و جامعه شناسي بیشتر موردتوجه قرارگرفته و بررسي همزمان کیفیت زندگی آنها و ویژگيهای کالبدی فضایي نگهداری سالمندان کمتر مورد توجه قرار گرفته است. مطالعات کشورهای دیگر نیز بیشتر با تاکید بر کیفیت فضاهای سبز عمومي ومسکن انجام گرفته و مواردی نیز به بررسي کیفیت محیط مسکوني و فضاهای نگهداری پرداخته اند، با توجه به پیشینه فرهنگي و اجتماعي- رفتاری و معماری ایران به طور کامل قابل تعمیم نیستند. در نتیجه انجام مطالعه ای با نگاه دو سویه (عوامل کالبدی فضا – کیفیت زندگی) به فضاهای نگهداری سالمندان ميتواند منجر به دستاوردهای کاربردی در این حیطه شود.امید است نتايج اين پژوهش قدم کوچکی در جهت بهبود کیفیت فضای نگهداری سالمندان برداشته و پژوهشهای آتی با بررسی ساير فضاهای سالمندان و در جهت ارتقای کیفیت اين فضاها اقدام نمايند.
مؤثرترین عوامل کالبدی مورد پژوهش کالبدی |
مقوله های اصلی |
مقوله های فرعی |
شکل6)مدل مؤلفه های کالبدی مؤثر بر بعد ذهنی کیفیت(منبع: نگارندگان) زندگی شکل
|
تشکر و قدردانی
مقاله حاضر بخشی از تحقیقات انجام شده برای انجام رساله دکتری تخصصی با کداخلاق به شناسه IR.IAU.KHUISF.REC.1402.235 می باشد.و پژوهشگران بدين وسیله ازکارکنان مراکز نگهداری صادقیه،غدیر و یاس درشهر اصفهان و همچنین سالمندان مراکز ذکرشده، که در انجام پژوهش مشتاقانه همکاری نمودند، تشکر و قدردانی می نمايند.
نقش نویسندگان
همه نویسندگان در نگارش اولیه مقاله یا بازنگري آن سهیم بودند و همه با تایید نهایی مقاله حاضر، مسئولیت دقت و صحت مطالب مندرج در آن را میپذیرند.
تضاد منافع
نویسندگان تصریح می کنند که هیچ گونه تضاد منافعی در مطالعه حاضر وجود ندارد.
فهرست منابع
ذکری، عباس و جمال زاده، سمانه. (1397). ارزیابی عوامل حس تعلق به مکان در بهبود کیفیت زندگی ساکنان خانه سالمندان. معماری و شهرسازی آرمان شهر، 11(25)، 293-300. SID. https://sid.ir/paper/202501/fa
رضایی، فریده؛ بیاضی، محمدحسن و رجایی، علیرضا.(1400). مدل‌یابی ساختاری سلامت اجتماعی، جسمانی‌روانی وارزش‌گذاری به تصویر بدنی بامیانجیگری سالمت معنوی درکیفیت زندگی سالمندان. مجله علمی طب توانبخشی ، 10 (6)، 1296-1313. . doi: 10.32598/SJRM.10.6.17
صدوقی، مجید و حسامپور، فاطمه.(1399). پیش‌بینی بهزیستی روان‌شناختی در سالمندان بر اساس معنویت، قدردانی از خدا و حمایت اجتماعی ادراک‌شده. سالمند: مجله سالمندی ایران. ۱۵ (۲) :۱۴۴-۱۵۹.
http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1347-fa.html
ضرغامی، اسماعیل و الفت، میلاد.(1398). بررسی همبستگی بین عوامل کالبدی مؤثر بر انگیزه زندگی در خانه‌های سالمندان (نمونه موردی: خانه‌های سالمندان خصوصی منطقه شمیرانات).سالمند: مجله سالمندی ایران، ۱۴ (۱) :۱۱۴-۱۳۱. http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1225-fa.html
علمی، زهرا؛ هاشم پور، پریسا و مدقالچی، لیلا. (1399). اجتماع پذیری کالبدی مجتمع های مسکونی برای گروه سالمندان در تبریز (مطالعه موردی: مجتمع های مسکونی ستارخان, آسمان, علامه امینی و سپیدار). معماری و شهرسازی ایران، 11(19)، 187-207. SID. https://sid.ir/paper/373860/fa
فرخ نژاد افشار، پویا.(۱۳۹۸) نظریه رادیکال های آزاد و پیری: یک مقاله مروری. مجله سالمندشناسی،۴ (۴) :۸-۱۴.
http://joge.ir/article-1-365-fa.html
منصور حسینی, ندا وجوان فروزنده, علی. (1397). نقش مؤلفه های کالبدی- معنایی مکان های عمومی مجتمع های مسکونی در حضور پذیری سالمندان (مطالعه موردی : شهرک اکباتان). هویت شهر،(1)12،61-74 .
https://dorl.net/dor/20.1001.1.17359562.1397.12.1.6.5
هاشم نژاد، هاشم و اسدی بوالوردی، سمیرا. (1388). بهره گیری از فضای اقامتی روزانه برای ارتقا سطح کیفی زندگی سالمندان. معماری و شهرسازی آرمان شهر، 2(2)، 75-90. SID. https://sid.ir/paper/202530/fa
هاشمی فشارکی، آتنا سادات؛ طبائیان، سیده مرضیه.(1400). بررسی نحوة ارتقای کیفیت محیط مراکز نگهداری سالمندان برای بهبود ناتوانی آنها. مجله مطالعات ناتوانی. ۱۱ :۹۲. http://jdisabilstud.org/article-1-1491-fa.html
هیاس نجف، عباس و اکبرپور، محمد.(1400). واکاوی کیفیت محیط زندگی در روستاهای پیراشهری بخش مرکزی شهرستان خانقین عراق. مجله توسعه فضاهای پیراشهری، 1 (5)، 159-182. https://dorl.net/dor/20.1001.1.26764164.1400.3.1.10.4
Afshar, P.F., et al., A review of the Iran's elderly status according to the census records. Galen Medical Journal, 2016. 5(1):p.1-6. http://dx.doi.org/10.31661/gmj.v5i1.397.
Nikkhah, M., Harvi Karimoui, M., Rojeh, N., Sharifnia, S., and Montazeri, A., Investigating the psychometric characteristics of the Persian version of the Quality of Life Questionnaire for the Elderly (OPQOL-35). . Paish, 2017. 16(1): p. 53-62. https://doi.org/10.1186/s12955-018-1002-z.
Touhy, T.A. and K.F. Jett, Ebersole and Hess' Eerontological Nursing & Healthy Aging-E-Book. 2021: Elsevier Health Sciences.https://evolve.elsevier.com/cs/product/9780323698030?role=student.
Winningham, R.G. and N.L. Pike, A cognitive intervention to enhance institutionalized older adults’ social support networks and decrease loneliness. Aging & mental health, 2007. 11(6): p. 716-721. https://doi.org/10.1080/13607860701366228.
World Health Organization. Ageing and health [Internet]. 2018 ,Updated 2018 February [5].Available from: https:// www.who.int.