نسبت گفتمان سیاست خارجی دولت اعتدال با ایدئولوژی انقلاب اسلامی

محورهای موضوعی : جامعه شناسی سیاسی

حامد علیزاده ¹ , محمدحسن الهی منش ^{2 *} , علی شیرخانی ³

1 - دانشجوی دکتری علوم سیاسی گرایش جامعه شناسی سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم. ایران.
2 - گروه علوم سیاسی دانشگاه آراد اسلامی واحد قم
3 - عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم

تاریخ دریافت : 1404/05/13 تاریخ پذیرش : 1404/06/30 تاریخ انتشار : 1404/06/31

کلید واژه: ایدئولوژی, انقلاب اسلامی, سیاست خارجی, گفتمان, دولت روحانی,

چکیده مقاله :

وقوع انقلاب اسلامی ایران که با تغییرات عمده‌ای در حوزه داخلی و خارجی همراه بود پایه‌گذار ایدئولوژی نویی شد که برمبنای دال مرکزی اسلام شیعی شکل گرفت و همه ارکان کشور را تحت تأثیر قرار داد. انقلاب اسلامی ایران حامل گفتمانی نو با آموزه‌هایی نو بود و به دنبال دگرگونی در همه عرصه‌ها بود. تاثیرات سترگ انقلاب اسلامی به نحوی بود که سیاست خارجی همه دولت‌های مستقر، متاثر از آموزه‌های ایدئولوژی این انقلاب اسلامی است. این مقاله در پی شناخت تاثیر ایدئولوژی انقلاب اسلامی بر سیاست خارجی دولت روحانی است و این سوال را مطرح می‌کند که چه نسبتی میان ایدئولوژی انقلاب اسلامی و گفتمان سیاست خارجی دولت روحانی وجود دارد؟ پژوهش با بهره‌گیری از نظریه تحلیل گفتمان لاکلا و موف انجام شده است و یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد گفتمان اعتدال دولت روحانی براساس دال مرکزی توازن بنا شده بود و سیاست خارجی دولت او با قرائتی منعطف از ایدئولوژی انقلاب اسلامی، دال‌ها و دقائق مانند تنش زدایی، موازنه میان شرق و غرب، موازنه میان واقع‌گرایی و آرمان‌گرایی، رابطه براساس احترام متقابل، احترام به قوانین و نهادهای بین‌المللی و مذاکره برای حل مساله هسته‌ای را در حوزه گفتمانگونگی تثبیت کرد. بنابراین گفتمان و هویت سیاست خارجی دولت روحانی که در غیریت سازی با گفتمان دولت اصولگرای عدالت محور احمدی نژاد شکل گرفته بود، متاثر از آن بخش از ایدئولوژی انقلاب اسلامی بود که ضمن نفی سلطه جویی و سلطه پذیری، خواستار پایبندی به قوانین بین‌المللی، هم‌زیستی مسالمت‌آمیز و رعایت اصل عزت، حکمت و مصلحت بود. گفتمان اعتدال با برجسته سازی این دال‌ها و به حاشیه رانی دال‌هایی مانند حمایت از مستضعفان، مبارزه با نظام سلطه، صدور انقلاب، مخالفت با کارکرد نهادهای بین‌المللی و آرمان‌گرایی، حامل هویتی نو در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بود.

چکیده انگلیسی:

The Islamic Revolution of Iran, which was accompanied by major changes in the domestic and foreign spheres, established a new ideology that was based on the central signifier of Shiite Islam and affected all the pillars of the country. The Islamic Revolution of Iran carried a new discourse with new teachings and sought transformation in all areas. The great effects of the Islamic Revolution were such that the foreign policy of all established governments was influenced by the teachings of the ideology of this Islamic Revolution. This article seeks to understand the impact of the ideology of the Islamic Revolution on the foreign policy of the Rouhani government and raises the question of what relationship exists between the ideology of the Islamic Revolution and the foreign policy discourse of the Rouhani government? The research was conducted using the discourse analysis theory of Laclau and Mouffe, and the findings of the research show that the moderate discourse of the Rouhani government was based on the central signifier of balance, and his government's foreign policy, with a flexible reading of the ideology of the Islamic Revolution, established signifiers and details such as de-escalation, balance between East and West, balance between realism and idealism, a relationship based on mutual respect, respect for international laws and institutions, and negotiation to resolve the nuclear issue in the field of discourse. Therefore, the discourse and identity of the Rouhani government's foreign policy, which was formed in the process of othering with the discourse of the justice-oriented, principled government of Ahmadinejad, was influenced by that part of the ideology of the Islamic Revolution that, while rejecting hegemony and subjugation, called for adherence to international laws, peaceful coexistence, and observance of the principles of dignity, wisdom, and expediency. By highlighting these signifiers and marginalizing signifiers such as supporting the oppressed, fighting the system of domination, exporting revolution, opposing the functioning of international institutions, and idealism, the discourse of moderation carried a new identity in the foreign policy of the Islamic Republic of Iran.

منابع و مأخذ:

آجیلی، هادی و افشاریان، رحیم. (1395). گفتمان اعتدال در سیاست خارجی دولت یازدهم، پژوهش‌های راهبردی سیاست، 5(19)، صص 73-43.
باقری دولت آبادی، علی و شفیعی سیف آبادی، محسن. (1400). سیاست خارجی ایران از 1357 تا 1400؛ نگاهی از درون، تهران: تیسا.
تاجیک، محمدرضا و دهقانی فیروزآبادی، سید جلال. (1382). الگوهای صدور انقلاب در گفتمان‌های سیاست خارجی، راهبرد، 15، صص 80-61.
جلالی‌زاده، هادی (1397). بررسی مقایسه‌ای سیاست خارجی دولت‌های محمود احمدی‌نژاد و حسن روحانی از منظر تحلیل گفتمان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه یزد.
حاجی مینه، رحمت (1392). سیاست خارجی اعتدال‌گرا از منظر نقش، چکیده مقالات همایش سیاست خارجی اعتدال‌گرا، تدوین و گردآوری: ضیاء الدین صبوری، تهران: ششمین همایش سالیانه انجمن ایرانی روابط بین‌الملل با مشارکت معاونت آموزش و پژوهش و دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی وزارت امور خارجه.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1393) گفتمان اعتدال‌گرایی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه سیاست خارجی، 28 (1)، صص 39-1.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال و عطائی، مهدی. (1395). گفتمان‌های هسته‌ای در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
رضایی، علی اکبر و محمدی مقدم آبده گاه، اردشیر (1401). بررسی دیپلماسی جمهوری اسلامی در دوره ریاست جمهوری حسن روحانی، آفاق علوم انسانی، 60، صص 52-37.
رضایی، علیرضا و ترابی، قاسم. (1392). سیاست خارجی دولت حسن روحانی، تعامل سازنده در چارچوب دولت توسعه‌گرا، تحقیقات سیاسی بین‌المللی، 11(15)، صص 161-131.
روحانی، حسن (1389). سیاست خارجی و آیندۀ نفت و گاز ایران. فصلنامه روابط خارجی، 2(3)، صص 37-3.
روحانی، حسن. (1392). رییس‌جمهور: با تکریم با ایران سخن بگویید نه تحریم، روزنامه دنیای اقتصاد، کد خبر: ۲۷۴۵۱۳۷.
روحانی، حسن. (1392). سخنرانی در جمع اعضای انجمن آسیایی شورای روابط بین‌الملل آمریکا.
روحانی، حسن. (1398). در دیدار امیر قطر مطرح شد؛روحانی: همکاری با کشورهای همسایه از اصول ثابت سیاست خارجی ایران است، خبرگزاری ایرنا، کد خبر:83354348، موجود در: https://www.irna.ir/news/83354348/
قریشی، فردین، علیزاده اقدام، محمدباقر و زائر کعبه، رحیم (1396). تحول گفتمان عدالت در ایران: مطالعه موردی دولت‌های محمود احمدی‌نژاد و حسن روحانی. دو فصلنامه جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، 6 (2)، صص 180-143.
گل‌پرور، مجید؛ محمدی؛ زهرا و ناجی، حنانه (1403). مطالعه تطبیقی تأثیر گفتمان‌های انقلاب اسلامی حاکم بر کابینه‌های احمدی‌نژاد و روحانی بر سیاست خارجی ایران، انقلاب پژوهی، 2(3)، صص 244-223.
محمدنیا، مهدی .(1394). بررسی تطبیقی سیاست خارجی دولت‌های اصول‌گرا و اعتدال، سیاست پژوهی، 2(1)، صص204-175.
محمودی‌کیا، محمد (1397). منطق و جهان نگرش سیاست خارجی دولت روحانی، تحقیقات سیاسی و بین‌المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، 34، صص 178-151.
Akbarzadeh, Shahram and Conduit, Dara.(2016), Iran in the World: President Rouhani’s Foreign Policy, Palgrave Macmillan New York.
Dabirimehr, Amir and Tabatabai Fatmi, Malihe. (2014). Laclau and Mouffe’s Theory of Discourse, Journal of Novel Applied Sciences, 3 (11),pp 1283-1287.
Howarth, D. J., & Stavrakakis, Y. (2000). Introducing discourse theory and political analysis.
In D. J. Howarth, A. J. Norval & Y. Stavrakakis (Eds.), Discourse theory and political analysis: Identities, hegemonies and social change (pp. 1-23).
Manchester:
Khalaji A.(2007). 1997-2005. "Theoretical Discrepancies and Political Failure in the Reformist Discourse” (1997-2005)", PhD thesis, Political Science, Tehran University Laclau and Chantal Mouffe, Journal Communication Spectrum: Capturing New Perspectives in Communication , Vol. 11(1) pp. 1-11.
Laclau, E., & Mouffe, C. (2001). Hegemony and socialist strategy: Towards a radical democratic politics. Verso Books. Manchester University Pres
Narwaya,Gunter.(2021), discourse Analysis in the Perspective of Ernesto
Walton, Sara. (2014), Engaging with a Laclau & Mouffe informed discourse analysis: a proposed framework, Qualitative Research in Organizations and Management, 9(4),pp. 351-370
Zaccara,Luciano(2020), Foreign Policy of Iran under President Hassan Rouhani's First Term (2013–2017), Palgrave Macmillan Singapore.