اثرگذاری جریان های فضایی روستایی شهری بر تحولات فضایی سکونتگاه های پیراشهری (مورد مطالعه: شهرستان دماوند)
محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی روستایی و عشایریناصر شفیعی ثابت 1 * , فاطمه زنگنه 2
1 - دانشیار گروه جغرافیای انسانی و آمایش، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
2 - دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
کلید واژه: جریانهای فضایی, تحولات فضایی, سکونتگاههای پیراشهری, شهرستان دماوند,
چکیده مقاله :
مقدمه: کم توجهی به جریانهای دوسویه روستایی ـ شهری بویژه در کشورهایی درحال توسعه همچون ایران در درون نواحی و مناطق جغرافیایی موجب بروز بیتوازنی و شکاف ژرف در تحولات فضایی سکونتگاههای روستایی و شهری در ابعاد اجتماعی ـ اقتصادی، محیطی ـ اکولوژیک، و کالبدی ـ زیربنایی خواهد شد.
هدف: هدف از مطالعه حاضر، بررسی و واکاوی اثرگذاری جریانهای فضایی روستایی - شهری بر تحولات فضایی سکونتگاههای پیراشهری است.
روش‌شناسی تحقیق: تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی و از نگاه روش روش توصیفی- تحلیلی است. جمع‌آوری اطلاعات به دو شيوه كتابخانه‌اي و ميداني صورت گرفتهاست. بعلاوه، براي جمع‌آوري داده‌های ميداني در ارتباط با شاخص‌ها، گويه‌‌ها و سنجه‌های مؤلفه اثرگذار متغیر مستقل (جریانهای روستایی- شهری) و متغیرهای اثرپذير (تحولات فضایی سکونتگاههای پیراشهری) از روش پيمايش ميداني استفاده شد. جامعه آماری پژوهش 83 روستای شهرستان دماوند برمبنای سرشماری سال 1395 مرکز آمار ایران است. با توجه به همگنی ناحیه مورد مطالعه، امکانات و محدودیت تحقیق در گام اول، با استفاده از روش نمونهگیری احتمالی و تصادفی ساده تعداد 29 روستا به عنوان نمونه تصادفی براساس قضیه حد مرکزی انتخاب شدند. در گام دوم، برای برآورد حجم نمونه از فرمول محاسبه حجم نمونه کوکران بهره گرفته شد.
قلمروجغرافیایی پژوهش: مطالعه حاضر که در زمینه جریانهای دوسویه روستایی ـ شهری می‌باشد، در شهرستان دماوند انجام شده است.
یافتهها: یافتههای این پژوهش نشان داد جریانهای روستایی- شهری در سکونتگاههای روستایی ناحیه مورد مطالعه با تحول ابعاد و اندازه جمعیت روستاها، کاربری زمین، مسکن، و سرمایه گذاری روستاها در تحولات فضایی سکونتگاههای پیراشهری اثرگذار است.
نتایج: پیوندهای روستایی ـ شهری از ظرفیتهای اجتماعی ـ اقتصادی و کالبدی ـ زیربنایی برخوردار است که باعث ایجاد جریانهای فضایی همچون جریان کالاو خدمات، مردم، فناوری و اطلاعات، سرمایه، پسماند بین شهر و روستا شود.. در مجموع میان جریانهای فضایی همچون جریان مردم، کالا، خدمات، سرمایه گذاری، و اطلاعات بر ابعاد تحولات فضایی سکونتگاههای روستایی رابطه مثبت و معنی داری مشاهده شد.
Introduction: Lack of attention to two-way rural-urban flows, especially in developing countries such as Iran, will lead to imbalances and deep gaps within geographical regions and areas in the spatial developments of rural and urban settlements in the socio-economic, environmental-ecological, and physical-infrastructural dimensions.
Research Aim: The purpose of the present study is to investigate and analyze the impact of rural-urban spatial flows on the spatial developments of peri-urban settlements.
Methodology: The present study is applied in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of method. Data collection was carried out in two ways: library and field. In addition, field survey method was used to collect field data in relation to indicators, items and measures of the influential component of the independent variable (rural-urban flows) and the affected variables (spatial changes of peri-urban settlements). The statistical population of the study is 83 villages of Damavand County, Statistical Center of Iran, based on the 2016 census. Considering the homogeneity of the study area, the facilities and limitations of the research, in the first step, 29 villages were selected as a random sample based on the central limit theorem using the probability and simple random sampling method. In the second step, the Cochran sample size calculation formula was used to estimate the sample size.
Studied Areas: The present study, which is in the field of two-way rural-urban flows, was conducted in Damavand County
Results: The findings of this study showed that rural-urban flows in rural settlements of the studied area have an impact on the spatial changes of peri-urban settlements by changing the dimensions and size of the village population, land use, housing, and rural investment.
Conclusion: Rural-urban linkages have social, economic, and physical-infrastructural capacities that create spatial flows such as the flow of goods and services, people, technology and information, capital, and waste between cities and villages. Overall, a positive and significant relationship was observed between spatial flows such as the flow of people, goods, services, investment, and information on the dimensions of spatial developments in rural settlements.
افتخاری، عبدالرضا؛ بدری، سید علی و سجاسي قيداري، حمدالله (1390)، بنیان‌های نظریه‌ای برنامه‌ریزی کالبدی مناطق روستایی. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
افراخته حسن؛ عزيزپور، فرهاد و زماني محدثه. (1393). پيوندهاي کلانشهري و تحولات کالبدي-فضايي روستاهاي پيرامون (مطالعه موردي: دهستان محمدآباد کرج). مسکن و محیط روستا، 34(150)، 120-101.
رحمانی، بیژن؛ شفیعی ثابت، ناصر و مزارزهی، یعقوب. (1398). نقش جریان¬های فضایی در تحولات اقتصادی سکونتگاه¬های روستایی (مورد: روستاهای پیرامونی شهر زاهدان). اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 8(29)، 50- 33.
سعیدی عباس. (1390). روابط و پیوندهای روستایی - شهری در ایران. تهران: انتشارات مهر مینو.
شفیعی ثابت، ناصر. (1392). اشتغال کشاورزی و غیر کشاورزی: چالش‌ها، فرصت‌ها و ناپایداری سکونتگاههای روستایی در منطقه تهران و البرز. پژوهش¬های دانش زمین، 4(1)، 16- 1.
شفیعی ثابت، ناصر و براتی طرقی، ابوالقاسم. ( 1388). نقش بازارچه¬های هفتگی روستایی در تحولات اقتصادی روستاهای استان تهران. روستا و توسعه، 12(1)، 52- 29.
شفیعی ثابت، ناصر؛ دوستی، بهزاد و قربانی، معصومه. (1395). ارزیابی میزان آسیب¬پذیری سکونتگاه¬های روستایی از پدیده خشکسالی با استفاده از مدل تصمیمگیری چند شاخصه کوپراس (مطالعه موردی: شهرستان دلفان). جغرافیای طبیعی، 9(31)، 134- 119.
شفیعی‌ثابت، ناصر و اسماعیل‌زاده، حسن. (1392). پیوندهای روستایی - شهری، شبکه بازارهای دوره‌ای و توسعه ناحیه‌ای (مورد مطالعه: سکونتگاههای پیرامونی کلانشهر تهران). آمایش سرزمین، 11(6)، 308- 283.
Douglass, M. (1998). A regional network strategy for reciprocal rural-urban linkages: an agenda for policy research with reference to Indonesia. Third world planning review, 20, 1-34. doi: 10.3828/twpr.20.1.f2827602h503k5j6.
Friedmann, J. (2004). Strategic spatial planning and the longer range. Planning Theory & Practice, 5(1), 49-67. doi: 10.1080/1464935042000185062.
Friedmann, J., & Douglass, M. (1978). Agropolitian development: towards a new strategy for regional planning in Asia. In Growth pole strategy and regional development policy. Publisher: Elsevier, pp. 163-192).
Kammeier, D. H. (2003). Rural-urban and sub-regional linkages in the Mekong region. ADB. Bankok, 9-22.
Kothari, S. P., Shu, S., & Wysocki, P. D. (2009). Do managers withhold bad news? Journal of accounting research, 47(1), 241-276. doi: 10.1111/j.1475-679X.2008.00318.x.
Muloi, D. M., Wee, B. A., McClean, D. M., Ward, M. J., Pankhurst, L., Phan, H., & Fèvre, E. M. (2022). Population genomics of Escherichia coli in livestock-keeping households across a rapidly developing urban landscape. Nature Microbiology, 7(4),581-589. doi: 10.1038/s41564-022-01079-y.
Shafieisabet, N., & Mirvahedi, N. (2021). The role of rural–urban linkages in perceived environmental effects of farmers for participation in sustainable food security plans. Agriculture & Food Security, 10(1), 1-26. doi: 10.1186/s40066-021-00317-6.
Sabet, N. S., & Azharianfar, S. (2017). Urban-rural reciprocal interaction potential to develop weekly markets and regional development in Iran. Habitat international, 61, 31-44. doI:10.1016/j.habitatint. 2017.01.003.
Tacoli, C. (2003). Changing rural-urban in Mali, Nigeria, and Tanzania. Journal Environment and urbanization, 15 (1), 13-24. doi.org/10.1177/095624780301500104.
Tacoli, C., & Satterthwaite, D. (2004). Rural-Urban Change, Boundary Problems and Environmental Burdens–Gordon McGranahan.
Tacoli, C., & Mabala, R. (2010). Exploring mobility and migration in the context of rural-urban linkages: why gender and generation matter. Journal Environment and Urbanization, 22 (2), 389-395. doi: 10.1177/0956247810379935.
Tacoli, C. (2002). Rural-Urban Interaction in Sub-Saharan Africa and Their Impact On livelihoods. I.I.E.D, Briefing Paper Series on Rural-Urban Interaction, n.6, London.
Tacoli, C. (1998). Rural-urban interactions: a guide to the literature. Environment and urbanization, 10(1), 147-166.
Tacoli, C. (2004). Rural-urban linkages and pro-poor agricultural growth: An overview. In Prepared for OECD DAC POVNET Agriculture and Pro-Poor Growth Task Team Helsinki Workshop (pp. 17-18).
Tacoli, C., & Agergaard, J. (2017). Urbanization, rural transformations, and food systems: the role of small towns. International Institute for Environment and Development, (P. 17).
Tacoli, C. (2003). The Links between urban and rural development. Environment and urbanization, 15 (1), published by SAGE (pp.1-17).
Tostensen, A. (2004). Towards feasible social security systems in sub-Saharan Africa. Chr. Michelsen Institute. www.cmi.no/publications.