ارزیابی نقش سکونتگاه های غیررسمی در ساختارفضایی شهری ( مطالعه موردی: شهر همدان)

محورهای موضوعی : جامعه شناسی و سکونتگاههای انسانی

محمدرضا کشکولی ¹ , مسعود مهدوی حاجیلویی ² , مجید ولی شریعت پناهی ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، ‌واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استاد گروه جغرافیا، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استادیار گروه جغرافیا، ‌واحد یادگار امام، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1401/01/06 تاریخ پذیرش : 1401/06/05 تاریخ انتشار : 1402/09/01

کلید واژه: حاشیه نشینی, سکونتگاههای غیررسمی, واژگان کلیدی : مسکن, شهرهمدان,

چکیده مقاله :

مقدمه: بیکاری، فقر، شرایط اقتصادی بغرنج و مسائل و مشکلات از یک سو و تمایل مردم برای سکونت در شهرهای بزرگ و یا مجاورت اینگونه شهرها از سوی دیگر همواره یکی از مسائل اصلی شهرهای کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران بوده است. با یک بررسی کارشناسانه و مشاهده آمار و ارقام از فاجعه بارتر شدن این مسئله حکایت دارد که اگر برنامه ای مدون و طراحی شده برای آن در نظر گرفته نشود کل جوامع شهری را تهدید می کند. ساکنانی که با توجه به مسائل و مشکلات فراوان به دور ازحداقل شرایط زیستی مناسب و بدون دسترسی به منابع درآمدی پایدار، مجبور به سکونت در مناطقی مختلف شهر می شوند. مناطقی که بستر مناسب برای پذیرفتن این ساکنان را ندارند و در نتیجه این هجوم سکونتگاه های غیر رسمی برای سکونت بوجود می آیند.هدف پژوهش: هدف پژوهش حاضر ارزیابی نقش سکونتگاه های غیر رسمی در ساختارفضایی شهری و بررسی نحوه جلوگیری از گسترش سکونتگاه های غیر رسمی و پیدا کردن روش های بهینه جهت ساماندهی این نواحی در شهر همدان می باشدکه در ابعاد کالبدی ، فضایی ، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مورد بررسی قرار می گیرد.روش شناسی تحقیق: از لحاظ متدولوژی تحقیق حاضر با توجه به ماهیت نوعی تحقیق کاربردی- توسعه ای است. و نحوه گردآوری داده های توصیفی از شاخه پیمایشی می باشد. شیوه تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از تکنیک دلفی و تحلیل آمار با استفاده از نرم افزار SPSS انجام گرفته شده است.قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی شامل سکونتگاه های غیر رسمی محدوده شهر همدان می باشد.یافته ها: نتایج بدست آمده از آزمون t-test تک نمونه‌ای در مورد رضایت ساکنان از وضعیت سکونتگاه های غیر رسمی شهر همدان نشان می دهد که این محلات با توجه به جدول که حاصل از خروجی آزمون t-test می باشد نشان می دهد که رضایتمندی در این محلات با توجه با اختلاف میانگین و حد بالاو پایین درسطح متوسط و نامطلوب می باشد.نتایج: توسعه شهر همدان و گسترش شهر نشینی در دهه های اخیر با رشد اسکان غیر رسمی همراه بوده است. این پدیده اجتماعی- اقتصادی به دلیل نبود توجه به برنامه ریزی منطقه ای و شهری و توانایی های درونی منطقه شهری به لحاظ ایجاد فعالیت و ظرفیت اشتغال شکل گرفته است و اغلب این محلات در محدوده خدماتی شهر همدان واقع شده اند و مشکل اصلی آنها نبود برخورداری از امکانات و خدمات رفاهی و اجتماعی شهر است. علاوه بر این کالبد و سیمای شهر همدان را با مشکل مواجه نموده است. واقعیت این است که نمی توان این محدوده ها را از فضای برنامه ریزی حذف کرد و آنها را نادیده گرفت بلکه باید با برنامه ریزی شهری دقیق و متناسب با ویژگی های ساکنین به ایجاد تغییر در کالبد و بافت آنها پرداخت.

چکیده انگلیسی:

 Introduction: Unemployment, poverty, difficult economic conditions and issues and problems on the one hand and the desire of people to live in big cities or the proximity of such cities on the other hand have always been one of the main problems of cities in developing countries including Iran. With an expert review and the observation of statistics, it indicates that this problem is becoming more catastrophic, that if a written and designed plan is not considered for it, it will threaten the entire urban communities. Residents who are forced to live in different areas of the city due to many issues and problems, far from the minimum suitable living conditions and without access to sustainable sources of income. Areas that do not have a suitable platform to accept these residents and as a result of this influx of informal settlements for living.Research Aim: The purpose of the current research is to evaluate the role of informal settlements in the urban spatial structure and to investigate how to prevent the expansion of informal settlements and to find optimal methods to organize these areas in Hamedan city. economic is examined.Methodology: In terms of methodology, the present research is based on the nature of applied-developmental research. And the method of collecting descriptive data is from the survey branch. The method of data analysis was done using Delphi technique and statistical analysis using SPSS software.Studied Areas: The geographical scope includes the informal settlements of Hamadan city.Results: The results obtained from the single-sample t-test about the satisfaction of the residents with the status of informal settlements in Hamadan show that according to the table that is the result of the t-test, these settlements show that satisfaction In these areas, due to the difference between the average and the upper and lower limits, it is average and unfavorable.Conclusion: The development of Hamedan city and the expansion of urbanization in recent decades have been accompanied by the growth of informal settlements. This socio-economic phenomenon has been formed due to the lack of attention to regional and urban planning and the internal capabilities of the urban area in terms of creating activity and employment capacity, and most of these neighborhoods are located in the service area of Hamadan city, and their main problem is lack of access It is one of the welfare and social services of the city. In addition, the body and appearance of Hamedan city has faced problems. The fact is that these boundaries cannot be removed from the planning space and ignored, but with accurate urban planning and appropriate to the characteristics of the residents, changes should be made in their body and texture.

منابع و مأخذ:

ایراندوست،کیومرث. (1388). سکونتگاه­های غیررسمی و اسطوره حاشه نشینی. چاپ اول، تهران: شرکت پردازش  برنامه­ریزی شهری.

ایراندوست، کیومرث. (1391). مرور تجربه ­ای کوتاه توانمندسازی سکونتگاه­های غیررسمی، نمونه شهر کرمانشاه. دو فصلنامه جغرافیا و توسعه، 2، 78-59.  

بهزادفر، مصطفی. (1394). طرح­ها و برنامه­ های شهرسازی. تهران: انتشارت نشر.

حاتمی­نژاد، حجت؛ ثابت کوشکی­نیان، مجتبی؛ سقایی، مهدی و حاتمی­نژاد، حسین. (1391). کنکاشی پیرامون مسایل عمده تأثیر گذار بر مهاجرت­های روستایی دهستان تکاب. فصلنامه اطلاعات جغرافیایی شهر، 21(8)، 84-55. 

حاتمی­نژاد، حسین؛ حاتمی­نژاد، حجت؛ فارابی اصل، نیر؛ ثابت کوشکی نیان، مجتبی و فوادی، فاطمه. (1391). تحلیلی  جغرافیایی پیرامون اثرگذاری کالبد مناطق شهری بر ایجاد جرم (نمونه موردی: سکونتگاه­های غیررسمی مشهد). فصلنامه برنامه ­ریزی منطقه­ ای، 2(7)، 75-65. 

سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان همدان. (1398). سالنامه آماری استان همدان. معاونت آمار و اطلاعات.

صادقی، یدالله و دویران، اسماعیل. (1391). تحلیل سطوح و عوامل ناامنی در سکونتگاه­های غیررسمی (مطالعه موردی: شهر زنجان). فصلنامه دانش انتظامی، 1(4).

میره‌ای، محمد و حاتمی نژاد، حسین. (1392). اسکان غیررسمی در جهان و ایران. البرز: انتشارات جهاد دانشگاهی واحد استان البرز.

 

Abbott, j. (2000). A Method-based Planning Framework for Informal Settlement Upgrading.  Habitat International, 26, 317-337.  

Dovey, UN. (2015). THE Challenges of SLUMS: global report on human settlements. 2003/ United Nations Human Settlements Programme. First published in the UK and USA in 2003 by Earthscan Publications Ltd.

Huchzermeyer, M., Karam, A., Stemela, I., Siliga, N., & Frazenburg, S. (2006). Policy, data and civil society: reflections on South African challenges through an international review. In M. Huchzermeyer, & A. Karam (Eds.), Informal settlements: A perpetual challenge? (19-40). Cape Town: UCT Press.

Huchzermeyer, M. (2009). Urban Sprawl and Land Regulation in Latin America. Land Lines,  13(2).

Smith J. F.C. (2012). Issues in Self-Help Housing, In Peter Ward(ed) Self-Help Housing: A Critique, Mansell. London. Reeves, N. Lslau,

UN-HABITAT. (2003). The Challengeof Slums, Global Report on HumanSettlement, in: www. unhabitat.org.

UN-HABITAT. (2007). Habitat Debate, Financing for the urban poor. in:www.unhabitat.org.

UN-HABITAT. (2010). Slums of the world: the face of urban poverty in 24 the new millennium.