تشیع در شعر شاعران ایرانی عصر صفوی
محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی
فریدون طهماسبی
1
(استادیار زبان و ادبیّات فارسی
دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد شوشتر)
کلید واژه: تشیع, سبک هندی, Shiism, Hindi style, دوره ی صفویه, شاعران ایرانی, the Safavid era, Iranian poets,
چکیده مقاله :
تشیع پاره‌ای از پیکره‌ی مستحکم و ریشه دار اسلام است. که نتیجه‌ی شرایط و عوامل و حوادثی است که بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص) و اتفاقات قرن اول هجری می‌باشد. اجتماع سقیفه، کشته شدن خلیفه سوم، اتفاقات جنگ صفین، و ظهور خوارج و همچنین شهادت امام حسین(ع) و پیدایش توابین از جمله حوادث مهم و مؤثر در شکل گیری تشیع بوده‌اند. ایرانیان از همان ابتدا به این مذهب علاقه‌ی خاصی نشان دادند. در طول قرن‌های متمادی بعد از اسلام در برخی از مناطق ایران تشیع فعال بود، تا اینکه در ابتدای قرن دهم با روی کارآمدن صفویان، شاه اسماعیل صفوی، تشیع را مذهب رسمی ایران اعلام کرد و آن را در اغلب مناطق ایران گسترش داد. متناسب با این شرایط خاص مذهبی که در ایران شکل گرفت، ادبیات فارسی به ویژه شعر که شیوه‌ی آن در این دوره موسوم به سبک هندی(اصفهانی) است، دچار تحولاتی شد که یکی از آنها رواج مدح و مرثیه‌ی ائمه ی اطهار شیعه به عنوان موضوعی تازه در آن بود که در دیوان اکثر شعرا کم یا زیاد این موضوع دیده می شود. این مقاله به بررسی این پدیده، یعنی تاثیر تشیع در شعر شاعران ایرانی دروة صفویه می پردازد.
Shiism is an inseparable, strongly-rooted part of Islam. Shiism is the outcome of the conditions, factors, and events that took place after Prophet Mohammad’s (PBUH) demise and what happened in the first century after Hijrat. Saqifeh community, the third Caliph being killed, Siffin War events, the emergence of Khawarij and Imam Hussain’s (PBUH) martyrdom, and the emergence of Tavabyn have been among the effective factors in the formation of Shiism. From the very beginning of Shiism, Iranians were specifically interested in it, and during the centuries after Islam, Shia was active in some regions in Iran. It was not till the beginning of the tenth century that the Safavid Shah Ismail announced it to be the official religion of Iran and expanded it in most regions of the country. Along with these specific religious conditions in Iran, Persian literature, especially poetry that enjoyed Hindi- (Esfahani-) style in this period, experienced changes among which Panegyric and elegy related to the Shia’s Imams were considered as new issues, something which is more or less seen in the Divans of most of the poets. This paper tries to examine this phenomenon, that is, the influence of Shiism on the poetry of the Safasvid era.
اهلی شیرازی، محمد(1344) دیوان اشعار، به کوشش حامد ربانی، تهران، سنایی.
بابا فغانی شیرازی(1353) دیوان اشعار، تصحیح احمد سهیلی خوانساری، چ دوم، تهران، اقبال.
جعفری سید حسین محمد(1386) تشیع در مسیر تاریخ، ترجمه سید محمد تقی آیت اللهی – چ چهارم، تهران، نشر وحدت اسلامی.
جعفریان رسول،(1388)، تاریخ تشیع در ایران، چ سوم، تهران، علم.
خلیلی نسیم(1387)، تاریخ صفویه، تهران، ققنوس.
زرین کوب عبدالحسین(1369) ، نقد ادبی، 2 جلد، چ چهارم، تهران، امیر کبیر.
زلالی خوانساری،(1385)، دیوان اشعار، تصحیح، سعید شفیعیون، تهران، مجلس شورای اسلامی.
سلیم تهرانی، محمد قلی،(1349)، دیوان کامل اشعار، تصحیح رحیم رضا، تهران، ابن سینا.
سیوری، راجرمروین،(1387) ایران عصر صفوی،ترجمه کامبیز عزیزی، تهران، نشر مرکز.
شفایی اصفهانی، شرف الدین، (1362) دیوان اشعار، تصحیح مقدمه و تعلیقات لطفعلی بنان، تبریز، ارشاد اسلامی.
شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1378)،ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما، ترجمه حجت الله اصیل، تهران، نشر نی.
صائب تبریزی، محمد علی، (1375)، دیوان اشعار،تصحیح محمد قهرمان، 6 ج، چ دوم تهران، انتشارات علمی فرهنگی.
صفا ذبیح الله،(1373) تاریخ ادبیات در ایران، ج 5 قسمت 1 ، چ هشتم، تهران، فردوس.
عرفی شیرازی (1369) دیوان اشعار، به اهتمام و تصحیح جواهری چ دوم، تهران، سنایی.
طغیانی اسحاق، (1385) تفکر شیعه در شعر دوره صفویه، اصفهان- دانشگاه اصفهان و فرهنگستان هنر.
فیاض لاهیجی (1369) دیوان فیاض لاهیجی، به اهتمام و تصحیح ابوالحسن پروین پریشان‌زاده- تهران، علمی فرهنگی
فیض کاشانی،ملا محسن، (1371) دیوان فیض کاشانی 3 ج، تهران، اسوه.
محتشم کاشانی،(1344) دیوان محتشم کاشانی، به کوشش محمد علی گرگانی، تهران، محمودی.
مشکور محمد جواد (1373) فرهنگ فرق اسلامی، چ دوم، مشهد، آستان قدس رضوی.
معروف الحسنی،هاشم(1369) تصوف و تشیع، ترجمه سید صادق عارف، مشهد، آستان قدس رضوی.
نظیری نیشابوری(1340)دیوان نظیری نیشابوری، مقدمه و تصحیح مظاهر مصفا،امیرکبیر و زوّار.
نوید شیرازی، عبدی بیگ(1976) جوهر فرد، مسکو، دانش.
نیازمند، سید رضا (1383) شیعه در تاریخ ایران، تهران، نشر حکایت قلم نویس.
وحشی بافقی(1339) دیوان وحشی بافقی،ویراسته حسن نخعی، تهران، امیرکبیر.