ابزار شناخت و ماهیت خداوند در دستگاه فکری عطار و سهروردی
محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسیقدرت اله طاهری 1 , فرح خانه زر 2
1 - استادیار دانشگاه پیام نور تهران
2 - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی
کلید واژه: سهروردی, ادبیّات عرفانی, mysticism, معرفت حق تعالی, نظریّه اصالت نور, عطّارنیشابوری, understanding God, the originality of the theory of light, Sohravardi, Attar of Neishaboor,
چکیده مقاله :
شیخ شهاب الدّین یحیی سهروردی، فیلسوف ِعارف، با حکمتی آمیخته از معرفت نظری و سلوک عملی است. در دستگاه فکری او، عناصری از تفکر ایران باستان، یونان قدیم و فرهنگ اسلامی، قابل رهگیری است. هدف اصلی او، احیای تفکّر اشراقی، از طریق بهره گیری از امتیازات سه فرهنگ فوق بود. سهروردی در دو آبشخور فکری- مکتب خسروانی و اندیشه های اسلامی- با شیخ فریدالدّین عطّار نیشابوری در یک مسیر قرار می گیرد. ابزار شناخت و ماهیت خداوند برای هر دو اندیشمند، مسأله ای حیاتی است و در نظریۀ آنان، سایر معرفت ها تحت الشعاع معرفت بنیادین مذکور قرار می گیرد. کلید فهم حکمت اشراق سهروردی، منوط به خودشناسی و معرفت نفس است و معرفت نفس نیز در گرو معرفت حق تعالی و جهان هستی است. بر این اساس، نظام هستی شناسی خود را منوط بر شناخت نورها می داند. در مقام فکری او، خداوند، نور حقیقی و مطلق است. نور نزد عطّار نیز روح زندگی و چشمه ی فیاض حیات و جنبش است. امری که بی او قوامی نیست؛ و هیچ بخشی از عالم هستی، خالی از نشانه‌ی آن نیست. هر دو متفکر، مانند سایر اندیشمندان شرقی، ابزارهای حسی و عقلی را برای شناخت حق، ناکافی می دانند و راه وصول به معرفت حق را از طریق کشف و شهود، اصیل‌ترین شیوه می دانند. در این مقاله، دیدگاه سهروردی و عطار به صورت سنجشی مورد بررسی قرار گرفته است.
Sheikh Shahab Al-Din Yahya Sohravardi is the mystic philosopher possessing a wisdom composed of both theoretical knowledge and practical conduct. In his thoughts, one can trace elements of thinking in ancient Iran, ancient Greece, and the Islamic culture. His main concern was to resuscitate the apocalyptic thinking through employing the advantages of the three above-mentioned cultures. Sohravardi shares his thinking based on Khosravani (Royal) School and Islamic thoughts with that of Sheikh Farid Al-Din Attar. The ways to understand and the nature of God for both thinkers is a crucial issue. In their thinking, other theories of knowledge are overshadowed by the mentioned fundamental knowledge. The key to understand Sohravardi’s apocalyptic wisdom is self-knowledge, which is, in turn, dependent on knowing God and the knowledge of the universe. Thus, he believes that his knowledge of the universe depends on the recognition of “lights”. In his thinking, God id the true and absolute light. Attar also believes that the light is the source and spirit of life and living. Without this light there is no stability, and no part of the universe is deprived of its sign. Both thinkers, like other Eastern ones, maintain that sensory and intellectual ways are not sufficient to understand God. The most genuine way, they argue, to understand God is through apocalypse and revelation. This paper is an attempt to analyze and evaluate Sohravardi’s and Attar’s thoughts.
ابراهیمی دینانی،دکتر غلامحسین (1381) دفتر عقل و آیات عشق، ج دوم، چ اوّل، تهران : طرح نو.
------------ (1383) دفتر عقل و آیات عشق، ج سوم، چ اوّل، تهران : طرحنو.
------------(1366) شعاع اندیشه و شهود در فلسفۀ سهروردی، چ دوم، تهران:حکمت.
پورنامداریان، دکترتقی (1375)، دیدار با سیمرغ، هفت مقاله در عرفان و شعر و اندیشۀ عطّار، تهران: پژوهش گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
تمیمی آمدی، دکتر عبد الواحد بن محمّد (1366 ش)غررالحکم و دررالکلم،چ اوّل،قم:دفتر تبلیغات اسلامی، حوزۀ علمیّه قم
رازی، نجم الدّین (1365) مرصاد العباد من المبدأ الی المعاد، تصحیح دکتر محمّد امین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.
رضی، هاشم (1379) حکمت خسروانی، سیر تطبیقی فلسفه و حکمت و عرفان در ایران باستان، تهران : انتشارات بهجت.
سهروردی، شهاب الدّین یحیی (1361) حکمة الاشراق ، ترجمه و شرح دکتر سیّد جعفر سجّادی، تهران: دانشگاه تهران.
------------ (1373) مجموعۀ مصنّفات شیخ اشراق، به کوشش هانری کربن، ج 2 و3، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شایگان، داریوش، هانری کربن (1371) آفاق تفکّر معنوی در اسلام ایرانی، ترجمه دکتر باقر پرهام، تهران : آگاه.
شهرزوری ، شمس الدّین محمّد (1372) شرح ﺣﮑﻤﺔ الاشراق، تصحیح و مقدّمه دکتر حسین ضیائی تربتی، تهران: مؤسّسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
عطّار، محمّد بن ابراهیم (1386) مصیبت نامه، مقدّمه و تصحیح دکتر محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
----------(1387) منطق الطّیر، مقدّمه و تصحیح دکتر محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
عین القضاه، عبدالله بن محمّد (1370) تمهیدات، مقدّمه و تصحیح عفیف عسیران، تهران: منوچهری.
فروغی، محمّد علی (1379 ش) سیر حکمت در اروپا، چ سوم، تهران: نشر البرز.
کاشانی، عبدالرّزاق (1370) اصطلاحات الصوفیّه، تصحیح ابراهیم جعفر، قم: بیدار.
کربن، هانری (1369) فلسفۀ ایران و فلسفۀ تطبیقی، ترجمه سیّد جواد طباطبایی، چ اوّل، تهران: توس.
گوهرین، سیّد صادق (1367) شرح اصطلاحات تصوّف، چ اوّل ، تهران: زوّار