تمثیل شیخ صنعان (روایت حال پیر از مسجد تا می خانه)
محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی
سید علی جعفری صادقی
1
(استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز- ایران)
کلید واژه: داستان, تمثیل, مضمون, غزل, شیخ صنعان, story, theme, Sheikh Sanaan, parables, lyric,
چکیده مقاله :
حکایت شیخ صنعان پرداختۀ عطار نیشابوری در مثنوی منطق الطیر، از جمله ماندگارترین جلوه های ادبیات تمثیلی کهن فارسی و مایۀ آفرینش شماری از اساسی ترین بن مایه های غزل فارسی است. از این روی تا کنون بررسی های فراوانی دربارۀ ریشه ها و منشأهای تاریخی و ادبی این داستان و همچنین تأثیر آن در آثار سخنوران پس از عطار صورت گرفته است. بسیاری از پژوهشگران سیمای تاریخی شیخ صنعان را در شخصیتی به نام عبدالرزاق یمنی یا صنعانی بازجسته اند و تحفه الملوک منسوب به غزالی از آغازین آثاری دانسته شده که از این شخص سخن به میان آورده است. افزون بر این خاستگاه مضمون پرکاربرد از مسجد به می خانه رفتن پیر در غزلیات حافظ در همین حکایت دیده شده است. در این مقاله گذشته از شرح معانی متعدد مضمون یاد شده، چندین مضمون دیگر رایج در آثار غزل سرایان سدۀ ششم تا هشتم در پیوند با داستان شیخ صنعان بررسی شده است و البته نمونه هایی از کابرد مضامین برشمرده پیش از روایت عطار در غزلیات سنایی مورد بررسی قرار گرفته است.
Sheikh Sanaan tale addressed by Attar Neishaboori in Manteq Altair Masnavi, is one of the permanent allegorical ancient Persian literature and is the source for creating number of the most basic allegorical motifs of Persian lyric. Therefore, it has been a lot of studies about this story's historical roots and origins, as well as its influence on the works of poets after Attar. Many researchers has found Sheikh Sanan historical features in the man named Abdulrazzagh Yemeni or Sanaani. And Ghazzali's "Tohfat almolook" (Kings Gift) is known as one of the earliest works that mentioned this story. In addition, the origin of the popular theme of old man's going from mosque to pub tale in Hafez lyrics have been seen in this story. In this paper aside from describing the multiple meanings of the mentioned theme several other common themes in the works of lyric poets of the sixth to eighth century related to Sheikh Sanaan tale are studied. However, the examples of mentioned themes applied before Attar narration are studied in Sanai's lyrics.