اسطورة فریدون، نمادها، بن‌مایه‌ها و تحولات آن
محورهای موضوعی : اسطوره
شهناز ولی‌پور هفشجانی
1
(استادیار دانشگاه زبان و ادبیات فارسی فرهنگیان شهرکرد)
کلید واژه: فریدون, اژدهاکشی, بن‌مایه‌های اسطوره‌ای, نمادهای باروری,
چکیده مقاله :
در این مقاله اسطورة فریدون و تغییر و تحولات آن در گذر زمان و زمینه‌های مختلف دینی با توجه به منابع قبل و بعد از اسلام بررسی شده استوضمن مقایسة فریدونو کارهای او با بعضی از شخصیت‌های اسطوره‌ای ودایی و آیین میترا و ارتباط آنها با نمادهای باروری، نشان داده می‌شود کهکار‌ویژة اینپهلوان اژدهاکش اوستا، کار‌ویژة خدایان باروری و بارندگی است.در متون بعد ازاسلام گرچه فریدون کار‌ویژه و چهرة خدایی خود را تا حد زیادی از دست داده است و به پادشاهی با قوای فوق طبیعی تنزل یافته است، همچنان بن‌مایه‌های اساطیریو قوای فوق طبیعی جایگاه خود را در این اسطورة تحریف شده، حفظ کرده‌اند و نشان‌دهندة ارتباط پنهانیآن با جهان پر رمز و راز اساطیری‌اند که از جملة آنها است: رازآموزی، گذر از آزمون‌های دشوار برای اثبات قابلیت‌ها، ارتباط رازآمیز اسم با ذات هر فرد، بهره داشتن از سحر و جادو و وضع جشن‌ها و آیین‌هایی که غالباً با دربرداشتن عناصر نمادینی چون گاو به زایندگی و حاصل‌خیزی مربوط می‌شوند.
In the present article with regards to pre-Islamic period resources and different religious backgrounds, the myth of Freidun and its development are examined in passage of time. After comparing him with some Vedic and Mithraic characters, it is shown that the unique task of this hero, who is the killer of dragon, is fertility and precipitation. In resources belonging to Islamic period, Freidun loses his divine image and transforms to a king with super natural powers, but has some mythical motifs such as: learning the secrets, passing the hard exams, mystique relationship of the person with his/her own name, magic and sorcery, relationship with fertility and establishing the feasts and rites that contain symbolic elements like cow.
ابن بلخی.1363. فارسنامه.به اهتمام گای لیسترنج و رینولد آلن نیکلسون.تهران:دنیای کتاب.
ابوحمزه اصفهانی.1346. تاریخ پیامبران و پادشاهان. ترجمة جعفر شعار. تهران: بنیاد فرهنگ ایران .
الیاده، میرچا.1375. اسطوره، رؤیا، راز. ترجمۀ رویا منجم. تهران: فکر روز.
ــــــــــ . 1365.اسطورۀ بازگشت جاودانه.ترجمۀ بهمن سرکاراتی. تبریز: نیما.
ـــــــــ . 1362. چشم اندازهای اسطوره. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.
ـــــــــ .1372. رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستاری. تهران:سروش .
ایونس،ورونیکا.1375. اساطیر هند.ترجمۀ باجلان فرخی.تهران:اساطیر.
اوستا.1375. گزارش و پژوهش. جلیل دوستخواه. چ دوم. تهران: مروارید.
بیرونی، ابوریحان.1352.آثار الباقیه.ترجمۀ اکبر دانا سرشت. تهران: ابن سینا .
پورداوود،ابراهیم.2536. گزارش یسنا.به کوشش بهرام فره‌وشی.تهران:دانشگاه تهران.
ثعالبی،عبدالملک بن محمد.1368. تاریخ ثعالبی(غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم). مقدمۀ زتنبرگترجمۀ محمد فضایلی. تهران: نقره.
جی،جاماسب.1371. متون پهلوی (گردآوری). گزارش سعید عریان. تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
خیام،عمربن ابراهیم.1330. نورزوزنامه.تصحیح مجتبی مینوی و به اهتمام سید عبدالرحیم خلخالی.تهران:کتابخانۀ کاوه.
دلاشو، لوفلر.1366. زبان رمزی قصه‌های پریوار.ترجمۀ جلال ستاری.تهران:توس.
شمیسا،سیروس.1374 الف.بیان.چاپ پنجم. تهران:فردوس.
ــــــــــــــ . 1374 ب. انواع ادبی. چاپ سوم. تهران: فردوس.
صفا،ذبیح الله.1338. «سرگذشت سه هزار و پانصد سالۀ ایران»،مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران،سال هفتم. شمارۀ2.
طبری،محمد ابن جریر. 1352. تاریخ طبری (تاریخ الرسل و الملوک).ترجمۀ ابوالقاسم پاینده.تهران:بنیاد فرهنگ ایران.
فردوسی،ابو القاسم.1374. شاهنامه. تحت نظر ا. ای. برتلس. جلد اول. تهران: داد.
فرنبغ دادگی. 1369. بندهشن. پژوهش و گزارش مهرداد بهار. تهران: توس.
قربانی زرین، باقر. 1392. «نگرش اسطوره‌ای به «گاو» در ادبیات کهن عربی»، فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، س 9. ش32، صص218-199.
گردیزی،عبدالحی بن ضحاک.1347. زین الاخبار.به اهتمام عبدالحی حبیبی.تهران:بنیاد فرهنگ ایران.
مسکوب،شاهرخ.1374.تن پهلوان و روان خردمند. (مجموعه مقالات). تهران: طرح نو.
المقدسی،مطهر بن طاهر.1374. آفرینش و تاریخ. ترجمۀ محمدرضا شفیعی کدکنی.تهران:آگه.
موسوی، کاظم و اشرف خسروی. 1388. «کاوه، آهنگری فرودست یا خدایی فرودآمده»، مجلۀ بوستان ادب دانشگاه شیراز، دورۀ اول، (1)، (پیاپی1/55)، صص 160-148.
مینوی خرد. 1354. ترجمۀ دکتر احمد تفضّلی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ورمازرن،مارتین.1375. آیین میترا.ترجمۀ بزرگ نادرزاد.چ دوم. تهران:چشمه.
ولی‌پور هفشجانی، شهناز. 1377. بررسی تاریخ اساطیری پیشدادیان با توجه به اوستا، متون پهلوی، شاهنامه و دیگر متون بعد از اسلام. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی.
هیلنز،جان.1375. شناخت اساطیر ایران.ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی.چ چهارم. تهران:آویشن.
References
Abou-hamzeh Esfahāni. (1967/1346SH). Tārikh-e pitāmbarān o pādeshāhān. Tr. by Ja'far Sho'ār. Tehrvn: Bonyād-e Farhang-e Irān.
Avestā. (1996/1375SH(. Report and research by Jalil Doustkhāh. 2nd ed. Tehrān: Morvārid.
Birouni, Abou-Rei'hān. (1973/1352SH). Āsār-ol-bāghiyah. Tr. by Akbar Dānā-seresht. Tehrān: Ebne-sinā.
Dādegi, Faranbaq. (1990/1369H). Bondaheshn. Research and report by Mehrdād Bahār. Tehrān: Tous.
Delachaux, M. Loeffer. (1987/1366SH). Zabān-e ramzi-e ghesse-hā-ye parivār (Le Symbolisme des Legendes). Tr. by Jalāl Sattāri. Tehrān: Tous.
Eliade, Mircea. (1983/1362SH). Chešmandāz-hā-ye ostoureh (Aspects du mythe). Tr. by Jalāl Sattāri. Tehrān: Tous.
Eliade, Mircea. (1986/1365SH). Ostoureh-ye bāzgasht-e jāvedāneh (The myth of the eternal return, or, cosmos and history). Tr. by Bahman Sarkārāti. Tabriz: Nimā.
Eliade, Mircea. (1993/1372SH).Resāleh dar tārikh-e adyān (Traite d'histoire des religions). Tr. by Jalāl Sattāri. Tehrān: Soroush.
Eliade, Mircea. (1996/1375SH). Ostoureh, ro'yā, rāz (Myths, Dreams, Mysteries). Tr. by Ro'yā Monajjem. Tehrān: Fekr-e Rouz.
Ferdowsi, Abolghāsem. (1995/1374SH). Shāhnāmeh. Under E. E. Berteles. Vol. 1. Tehrān: Dād.
Gardizi, Abd-ol-Hay ibn Zahhāk. (1968/1347SH). Zein-ol-akhbār. Ed. by Abd-ol-Hay Habibi. Tehrān: Bonyād-e Farhang-e Irān.
Ghorbāni Zarrin, Bāgher. (2013/1392SH). "negaresh-e ostoureh-i be gāv dar adabiyāt-e kohan-e 'arabi". Āzād University Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. Year 9. No. 32. Pp. 199-218.
Hinnells, John. (1996/1375SH). Shenākht-e Asātir-e Iran (Persian mythology). Tr. by Zhāleh Āmouzgār and Ahmad Tafazzoli. 4th ed. Tehrān: Āvishan.
Ibn Balkhi. (1984/1363SH). Fārs-nāmeh. With the effort of Guy le Strange &R. A Nicholson. Tehrān: Donyā-ye Ketāb.
Ions, Veronica. (1996/1375SH). Asātir-e Hend (Indian Mythology). Tr. by Bājelān Farrokhi. Tehrān: Asātir.
Jāmāsb-Āsānā, Jāmāsb Ji Dastour Manouchehr Ji. (1992/1371SH). Motoun-e pahlavi (collected). Reported by Sa'eid 'Oryān. Tehrān: National Library of Islamic Republic of Iran.
Khayām Neishābouri, 'Omar. (1951/1330SH). Nowrouz-nāmeh. Ed. by Mojtabā Minavi and with the effort of Seyyed 'Abdol-rahim Khalkhāli. Tehrān: Kāveh Library.
Meskoub, Shāhrokh. (1995/1374SH). Tan-e pahlevān o ravān-e kheradmand. Tehrān: Tarh-e Now.
Minou-ye Kherad. (1975/1354SH). Tr. by Ahmad Tafazzoli. Tehrān: Bonyād-e Farhang-e Irān.
Moghaddasi, Tāher ibn Motahhar. (1995/1374SH). Āfarinesh o tārikh. Tr. by Mohammad Rezā Shafi'ei Kadkani. Tehrān: Āgāh.
Mousavi, Kāzem and Ashraf Khosravi. (2009/1388SH). "Kāveh āhangari forou-dast yā khodāei foroud-āmadeh". Boustān-e Adab. Year 1. Cosecutive 55/1. Pp. 148-160.
Pour-dāvoud, Ebrāhim. (1977/1356SH). Gozāresh-e Yasnā. With the effort of Bahrām Farrah-vashi. 3rd. Tehrān: Tehrān University.
Sa'ālebi, 'Abd-ol-malek ben Mohammad. (1989/1368SH). Tārikh-e Sa'ālebi (qorar-ol-akhbār va molouk-el-fors va siyarehem). Tr. by Mohammad Fazāyeli. Tehrān: Noghreh.
Safā, Zabih-ollāh. (1959/1338SH). "sargozasht-e she hezār o pānsad sāleh-ye Irān". The Journal of Literature and Humanities Faculty of Tehrān University. Year 7. No. 2.
Shamisā, Sirous. (1995/1374SH) Alef. Bayān. 5th ed. Tehrān: Ferdows.
Shamisā, Sirous. (1995/1374SH) Beh. Anvā'-e adabi. 3rd ed. Tehrān: Mitrā.
Tabari, Mohammad ibn Jarir. (1973/1352SH). Tārikh-e Tabari. Tr. by Abolghāsem Pāyandeh. Tehrān: Boniād-e Farhang-e Iran.
Vali-pour Hafshjāni, Shahnāz. (1998/1377SH). "Barresi-ye tārikh-e asāriri-ye pishdādiyān ba tavajjoh be avestā, motoun-e Pahlavi, shāhnāmeh va digar motoun-e ba'd az Eslām". M.A thesis of Persian Language and Literature. Allāmeh Tabātabāei University.
Vermaseren, Maarten. (1996/1375SH). Āein-e Mitrā (Mithra, ce dieu mysterieux). Tr. by Bozorg Nāderzād. 2nd Tehrān: Cheshmeh.