بررسی و تحلیل ظرفیت‌های تمثیلی عرفانی در حکایاتی چند از نزهة الارواح
محورهای موضوعی : اسطوره
فاطمه کوپا
1
(استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور)
کلید واژه: حکایات تمثیلی, حکایات عرفانی, نزهة الارواح, لایه‌های بیرونی و درونی,
چکیده مقاله :
اثر ادبی (روایت تمثیلی عرفانی) برانگیزنده تجربه‌ای عمیق و متفاوت است که در نهایت به خلاقیت هنری یعنی آفرینش راوی و بازآفرینی روایت‌گر اثر ادبی منجر می‌شود. لذت زیبایی این گونه آثار ناشی از آگاهی و درون یافتی است که مخاطب از بازیابی و دریافت چیزی که به اعلی درجه جز خود او است، حاصل می‌کند؛ به بیان دیگر در این گونه آثار، روایت نیروی محرکه اندیشه، تخیل، تداعی و برانگیزنده معانی از یاد رفته و آوردن آن از سطح لاشعور به اوج شعور و آگاهی است. در کتاب نزهة الارواح، تألیف حسین بن عالم الحسینی، عارف سده هفتم هـ..ق. نویسنده با بهره‌گیری از تمثیل و استفاده از ساختاری ویژه، در بیشتر موارد، میان راوی و مخاطب همسویی ایجاد می‌کند و از این راه مخاطب را به مفاهیم نهفته در بطن حکایات راه می‌نماید. پژوهش حاضر ضمن بهره‌گیری از روش تحلیل محتوا، در پی پاسخ گفتن به دو سؤال بنیادین است: نحوه بهره‌گیری مؤلف نزهة الارواح از ظرفیت‌های تمثیلی حکایات در چه مواردی خلاصه می‌شود؟ مفاهیم نهفته در بطن حکایات، مشخصات عمده داستان‌ها و تمثیل‌های موردنظر نویسنده کدامند؟ ملاک انتخاب حکایات نیز برجستگی تمثیل‌ها و مفاهیم عرفانی در این‌گونه حکایات بوده است.
Mystical allegory prepares the ground for a deep experience; it then leads to “artistic creativity”. In a mystical allegory, the narrator creates the literary work which in a way helps the reader to recreate it. The reader reconstructs the literary work and reaches to a new apprehension; as if; he creates a new work in his imagination and thoughts by himself. Hosein ibn Ali al-Hoseini, the mystic of 7th century AH, in his book Nuzhat al-Arwah, coextends narrator with reader by using allegory; helping the reader to recognize the hidden themes. The present article, by using content analysis method, tries to answer these basic questions: How has the writer of Nuzhat al-Arwah used allegory; and what are hidden themes and allegories in the book? Also, what characters are in the stories and allegories of the book?
آبوت، پورتر 1387. «بنیان‌های روایت»، ترجمه ابوالفضل حری، فصلنامه هنر، ش78.
اسلامی ندوشن، محمدعلی. 1349، جام جهان‌بین. تهران: ابن‌سینا.
الیاده، میرچا. 1372. رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستاری. تهران: سروش.
امیر حسینی هروی، حسین‌بن عالم. نزهة‌الارواح. نسخه دست نوشته کتابخانه مجلس، ش15567.
پورنامداریان، تقی. 1373. رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. تهران: علمی و فرهنگی.
ـــــــــــــــ. 1374. «نگاهی به داستان‌پردازی عطار»، در دیدار با سیمرغ. (هفت مقاله در عرفان، شعر و اندیشه عطار)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
تولستوی، لئون. 1372. هنر چیست؟. ترجمه کاوه دهگان. تهران: امیرکبیر.
جینکز، ویلیام. 1364. ادبیات فیلم. ترجمه محمد تقی احمدیان و شهلا حکیمیان. تهران: سروش.
چدویک، چارلز. 1375، سمبولیسم. ترجمه مهدی سحابی. تهران: مرکز.
حافظ شیرازی. شمس‌الدین محمد. 1382. دیوان حافظ. به اهتمام علامه محمد قزوینی و قاسم غنی. تهران: زوار.
خلیلی جهان تیغ، مریم. 1389. «مقایسه ساخت دو حکایت تمثیلی از مثنوی و الهی‌نامه»، پژوهش‌های ادبی، ش 7 (29 و 30).
خوارزمی، کمال‌الدین حسین. 1384. جواهر الاسرار و زواهر الانوار. مقدمه و تصحیح محمد جواد شریعت. تهران: اساطیر.
دولتشاه سمرقندی. 1365. تذکرة الشعراء. تهران: کلاله خاور.
ریکور، پل. 1368. رسالت هرمنوتیک. ترجمه سعید حنایی کاشانی. تهران: هرمس.
سعدی شیرازی، شیخ مصلح‌الدین. 1372. شعرهای عربی سعدی شیرازی. تصحیح انتقادی و ترجمه مؤید شیرازی. شیراز: دانشگاه شیراز.
سلدن، رامان. 1372. راهنمای نظریه ادبی. ترجمه عباس مخبر. تهران: طرح نو.
شیری، قهرمان 1389. «تمثیل و تصویری نو از کارکردها و انواع آن»، کاوش‌نامه دانشگاه یزد، ش11 (20).
صدر‌زاده، ماندانا. 1389. «نقش قصه‌های تمثیلی در تعلیم و تربیت»، پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، ش1(1).
عراقی، شیخ فخرالدین ابراهیم. 1367. کلیات عراقی. با مقدمه و تصحیح سعید نفیسی. تهران: سنایی.
فتوحی، محمود. 1386. بلاغت تصویر. تهران: سخن.
قائمی، فرزاد. 1386. حکایتی از مولانا و رمان کیمیاگر پائولوکوئیلو. تهران: خانه کتاب.
ـــــــــــ. 1386. «نقش فلسفه تمثیلی در داستان‌پردازی‌‌های مولانا در مثنوی»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، ش16. صص198-183.
کزازی، میرجلال‌الدین. 1384. آب و آیینه. تبریز: آیدین.
کشاورز، محمد. 1391. «بررسی تطبیقی دو داستان تمثیلی از صادق چوبک و بهرام صادقی»، تاریخ ادبیات شهید بهشتی، ش3 (70).
کوپا، فاطمه. 1386. تحلیل ظرفیت‌های تمثیلی حکایات مربوط به پیامبر اکرم (ص) در مثنوی مولانا»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش 4 (9).
کوپا، فاطمه. 1389. «حقیقت محمدی در آثار عرفانی با نگاهی بر انیس العارفین، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، ش20. صص172-147.
گرین، ویلفرد و همکاران. 1383. مبانی نقد ادبی. ترجمه فرزانه طاهری. تهران: نیلوفر.
محمدی، محمد‌هادی و علی عباسی. 1381. صمد: ساختار یک اسطوره. تهران: چیستا.
مولوی، جلال‌الدین محمد. 1380. مثنوی معنوی. تصحیح رینولد آلن نیکلسون. تهران: ققنوس.
نجم‌الدین رازی، عبدالله‌بن محمد. 1371. مرصادالعباد. تصحیح محمد‌امین ریاحی. تهران: علمی و فرهنگی.
نصر اصفهانی، محمدرضا و حافظ حاتمی. 1388. «رمز و رمزگرایی با تکیه بر ادبیات منظوم عرفانی»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، ش16. صص196-165.
ولک، رنه و اوستین وارن. 1373. نظریه ادبیات. ترجمه ضیاء موحد و پرویز مهاجر. تهران: علمی و فرهنگی.
هارلند، ریچارد. 1385. درآمدی تاریخی بر نظریه ادبی. ترجمه علی معصومی و شاپور جورکش. تهران: چشمه.
هجویری، ابوالحسن علی‌بن عثمان. 1384. کشف المحجوب. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی. تهران: سروش.
یونگ، کارل گوستاو. 1386. انسان و سمبول‌هایش. ترجمه محمود سلطانیه. تهران: جامی.
یوسف‌پور، محمدکاظم. 1390. «پیوندهای معنایی تمثیل‌های وحدت وجود در مثنوی»، مطالعات عرفانی، ش(13).
همایون، فاطمه و احمد امین. 1390. «شطح تمثیلی در سخن مولانا جلال‌الدین بلخی»، تاریخ ادبیات شهید بهشتی، ش 3 (69)
_||_
Refrerences
Abbot, Porter. (2008/1387SH). “Boniān-hā-ye revāyat” (The Companion Itroduction to Narrative), Tr. by Aboulfazl Horri, In Quarterly Journal of Honar, No. 78.
Amir Hosseini Heravi, Hossein ‘Ālem. (?). Nozhat-ol-Arwāh. Manuscript in Library of Majles. No. 15567.
Chadwick, Charles. (1996/1375SH). Sambolism (Symbolism). Tr. by Mehdi Sahābi. Tehran: Markaz.
Eliade, Mircea. (1993/1372SH). Resāleh dar tārikh-e adiān (Traite d'histoire des religions). Tr.By Jalāl Sattāri. Tehran: soroush.
‘Erāqi, Sheykh Fakhr-oddin Ebrāhim. (1983/1362SH). Kolliāt. Ed. by Saeed Nafisi. Tehran: Sanāei.
Eslāmi Nodoushan, Mohammad Ali. (1970/1349SH). Jām-e Jahānbin. Tehran: Ebne Sinā.
Fotouhi, Mahmoud. (2007/1386SH). Belaghat-e tasvir. Tehran: Sokhan.
Ghāemi, Farzad. (2007/1386SH). Hekayati az Moulānā o romān-e kimiyāgar-e pāolo kuilo. Tehran: Khāneh-ye Ketāb.
Guerin, Wilfred L. and Others. (2004/1383SH). Mabāni-e naqd-e adabi (A Handbook of critical Approaches to literature). Tr. by Farzāneh Tāheri. Tehran: Niloufar.
Hafez Shirazi, Shāms-oddin Mohammad. (2003/1382SH). Divān. Ed. by Mohammad Qazvini and Qasem Ghani. Tehran: Zavvar.
Harland, Richard, (2006/1385SH). Darāmadi tārikhi bar nazariye-ye adabi (Literary Theory from Plato to Barthes: an Introductory History). Tr. by Ali Ma’soumi and Shāpour Jowrkesh. Tehran: Cheshmeh.
Hojviri, Ali ibn ‘Osmān. (2005/1384SH). Kashf-ol-mahjoub. Ed. by Mahmoud ‘Ābedi. Tehran: Soroush.
Homāyoun, Fātemeh and Ahmad Amin. (2011/1390SH). “Shat’h-e tamsili dar sokhan-e Mowlānā Jalāl-oddin Balkhi”, History of Literature (Journal of Human Sciences). Shahid Behesti University. No. 69.
Jinks, William. (1985/1364SH), Adabiate Film (The celluloid literature: film in the humanities ). Tr. by Mohammad Taqi Ahmadiān & Shahlā Hakimiān. Tehran: Soroush.
Jung, Carl Gustav. (2007/1386SH). Ensān o Sambol-hā-yash (man and his symbols) Tr. by Mahmoud Soltāniyeh. 5th ed. Tehran: Jāmi.
Kazzāzi, Mirjalāl-oddin. (2005/1384SH). Āb o Āineh. Tabriz: Āydin.
Keshāvarz, Mohammad. (2012/1391SH). “Barresi-e tatbiqi-e do dāstān-e tamsili az Sādeq Choubak o Bahram Sadeqi”, History of Literature (Journal of Human Sciences). Shahid Behesti University. No. 70.
Khalili Jahān tigh, Maryam. (2010/1389SH). “Moqāyese-ye sākht-e do hekāyat-e tamsili az Masnavi o Elāhināmeh”, Jurnal of Pazhouhesh-hā-ye adabi. No. 29&30.
Khārazmi, Kamāl-oddin Hossien. (2005/1384SH). Jawāher-ol-asrār wa Zawāher-ol-anwār. Ed. by Mohammad Javād Shariat. Tehran: Asātir.
Koupa, Fatemeh. (2007/1386SH). “Tahlil-e zarfiyat-hā-ye tamsili-e hekāyāt-e marbout be payāmbar-e akram dar Masnavi-e Mowlānā”, Quarterly Journal of Pazhouhesh-e zabān o adabiāt-e Fārsi. No 9.
Koupa, Fatemeh. (2010/1389SH). “Haqiqat-e Mohammadi dar āsār-e ‘erfāni bā negāhi bar Anis-ol-ārefin”,Azad university quarterly journal of Mytho-mystic literature, No 20.
Mohammadi, M. Hādi and Ali Abbāsi. (2002/1381SH). Samad: sākhtār-e yek ostoureh. Tehran: Chistā.
Mowlavi, Jalāl-oddin Mohammad. (2001/1380SH). Masnavi-e Ma'navi. Ed. By R. N. Nicholson. Tehran: Qoqnous.
Najm-oddin Rāzi, Abd-ollāh ibn Mohammad. (1992/1371SH). Mersād-ol ‘ebād. Ed. by Mohammad Amin Riā’hi. Tehran: Elmi o farhangi.
Nsare Esfahāni and Hāfez Hātami. (2009/1388SH). “Ramz o ramzgheraei bā tekye bar adabiāt-e manzoum-e ‘erfāni”, Azad university quarterly journal of Mytho-mystic literature, No 16.
Peck, John. (1985/1364SH). Shive-ye tahlil-e roman (How to study a novel). Tr. by Ahmad Sedārati. Tehran: Markaz.
Pournamdāriān, Taqi (1994/1373SH). Ramz o dāstān-hā-ye ramzi dar adab-e Fārsi. Tehran: 'Elmi va farhangi.
Pournamdāriān, Taqi. (1995/1374SH). Didār bā Simorgh. Tehran: Pazhouheshgāh-e 'Oloum-e Ensāani.
Qāemi, Farzād. (2007/1386SH)a. “Naqsh-e falsafeh-ye tamsili dar dāstānpar dāzi-hā-ye Mowlānā dar Masnavi”, Quarterly Journal of Pazhuhesh-hā-ye adabi, No. 16.
Qāemi, Farzād. (2007/1386SH)b. “Hekāyati az Mowlānā o romān-e Kimiāgar-e Paulo Coelho”, Tehran: Khāne-ye ketāb.
Ricoeur, Paul. (1989/1368SH). Resālat-e Hermenotik (The Task of Hermeneutics). Tr. by M. Saeed Hanāei Kāshāni. Tehran: Hermes.
Sa’di Shirāzi, Sheikh Mosleh-oddin. (1993/1372SH). She’r-hā-ye Arabi-e Sa’di-e Shirāzi. Ed. by Mo’ayyed Shirāzi. Shiraz: University of Shiraz.
Sadrzādeh, Māndānā. (2010/1389SH). “Naqsh-e qesse-hā-ye tamsili dar ta’lim o tarbiat”, Comparative Literature Research. No. 1.
Samarqandi, Dowlatshāh. (1986/1365SH). Tazkerat-osho’arā. Tehran: Kolāleh Khāvar.
Selden, Raman. (1993/1372SH). Rāhnamā-ye nazariyeh-ye adabi (A eader،s guide to contemporary literary theory). Tr. by Abbās Mokhber. Tehran: Tarh-e no.
Shiri, Qahraman. (2010/1389SH). “Tamsil o tasviri now az kārkerd-hā o anvā’-e ān”, Journal of Kāvoshnāmeh, University of Yazd. No. 20.
Tolstoy, Leon. (1993/1372SH). Honar chist? ( What Is Art?). Tr. by Kāveh Dehgān. Tehran: Amirkabir.
Wellek, René. (1994/1373SH). Nazariyeh adabiyat (Theory of Literature). Tr. by Ziā Movahed and Parviz Mohājer. Tehran: Elmi o Farhangi.
Yousefpour, M. Kāzem. (2011/1390SH). “Peivand-hā-ye ma’nāei-e tamsil-hā-ye vahdat-e vojoud dar Masnavi”, Journal of Motāle’āt-e ‘erfāni. No. 13.