بن‌مایه‌های عرفان گنوسی در داستانی از هفت پیکر نظامی
محورهای موضوعی : اسطوره
1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان
کلید واژه: اندیشه‌های گنوسی, هفت‌پیکر, گنبد پیروزه, ماهان, بن‌مایه‌های عرفانی,
چکیده مقاله :
هفت‌پیکر نظامی اثری رمزی و نمادین است که تمام اجزای آن از ساختاری واحد و منسجم برخوردار است. این اثر علاوه بر نشان دادن قدرت داستان‌سرایی نظامی، نشانه‌های آشنایی نظامی با میراث غنی ادبی، فرهنگی و عرفانی بازمانده ازادوار پیشین را در بر دارد. بخشی از این میراث متعلق به اندیشه‌های گنوسی و مانوی و نیز حکمت هرمسی است. هدف این مقاله نشان دادن ردپای این اندیشه‌ها در یکی از داستان‌های هفت‌پیکر است. در این جستار پس از معرفی و تبیین اندیشه‌های گنوسی و ذکر پیشینه آشنایی تمدن اسلامی با این اندیشه‌ها، تأثیر مضامین گنوسی از جمله دوگانگی ماده و روح، هبوط، اسارت، فراموشی و غربت، بدبینی، شناخت، نوزایی و نجات، در داستان پنجم این منظومه باعنوان افسانه شاهدخت گنبد پیروزه یا داستان ماهان، نشان داده می‌شود. واکاوی داستان مذکور و ارائه تفسیری تازه از آن، هدف دیگر این جستار است.
Haft Paykar, composed by Nizami Ganjavi, is a symbolic work with well integrated structure. It shows not only Nizami’s power of storytelling but also his acquaintance with literary, cultural and mystical heritage of the past. Part of this heritage belongs to Gnostic mysticism, Manichaeism and hermetic philosophy. The aim of present article is to show the traces of these ideas in one of stories of Haft Paykar. After introducing Gnostic mysticism, it is indicated that how Muslims got acquainted with Gnostisim. Then, we look at the influence of Gnostic themes in the fifth story of Haft Paykar, the story of Princess of turquoise Dome or the story of Māhān. The Gnostic themes that are considered are as follows: duality of body and mind, the fall of Adam, captivity, oblivion and nostalgia, pessimism, knowledge, rebirth and salvation.