تطبیق منازل سلوک بودایی و برخی مفاهیم «دَهَمَّه پَده» با دیدگاه عارفان مسلمان

محورهای موضوعی : اسطوره

علی فتح اللهی ¹ , قاسم صحرایی ²

1 - استادیار ادیان و عرفان دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرمآباد
2 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان

تاریخ دریافت : 1394/03/03 تاریخ پذیرش : 1394/03/03 تاریخ انتشار : 1390/04/01

کلید واژه: آگاهی, تصوف, سلوک, بودا, دهمّه‌پَدَه,

چکیده مقاله :

دهمّه‌پَدَه از آثار مشهور فلسفی، اخلاقیِ گوتمه بودا، مصلح بزرگ قرن ششم پیش از میلاد مسیح، در کیش هندویی است. باتوجه به اینکه نواحی شرقی ایران، به ویژه بلخ، از خاستگاه‌های تصوف ایرانی و نزدیک‌ترین محل برخورد دو فرهنگ بودایی و اسلامی به شمار می‌آمده است، گمان می‌رود آیین بودایی با پیشینه‌ای هزار ساله بر ذهن و آداب سالکان مسلمان اثر گذاشته باشد.این نوشتار به بررسی آرا و بیان شباهت د‌یدگاه‌های بودایی با آراء عارفان مسلمان در بیان منازل سلوک و مقامات عرفانی یادشده در کتب متصوفه می‌پردازد. شایان ذکر است که در این مقاله مشابهت‌های لفظی و لغوی، و نیز مشابهت‌های مفهومی و معنایی بحث و بررسی شده‌اند. البته ضمن بیان مشابهت‌های منازل سلوک، مفاهیم برجستة عرفانی- اخلاقی را نیز در دو فرهنگ بررسی و مقایسه شده است

چکیده انگلیسی:

    Dhammapada is a versified philosophic and ethical Buddhist scripture traditionally ascribed to the Gautama Buddha himself. For a long time Buddhism preserved its strongholds in the east of ancient Iran, especially in Balkh. Balkh was also one of the origins of Islamic mysticism. It can be imagined that because of proximity, teachings of Buda have influenced Muslim mystics.  Based on Dhammapada and with regard to Islamic mystical texts, the present article tries to study esoteric abodes and stages of spiritual journey in Buddhism and Islamic mysticism.      

منابع و مأخذ:

کتابنامه

قرآن کریم.

نهج‌البلاغه. 1368. ترجمة جعفر شهیدی. چ 1. تهران: انقلاب اسلامی.

آریا. غلامعلی. 1365. طریقه چشتیه در هند و پاکستان. چ 1. تهران: زوار.

آملی، سیدحیدر. 1367. نص النصوص فی شرح الفصوص. به تصحیح هنری کربین و عثمان یحیی. چ 2. تهران: توس.

ابن‌سینا. 1363. الاشارات و التنبیهات. ترجمه و شرح حسن ملکشاهی. تهران: سروش.

ابن شعبه الحرانی. ابومحمد. 1996. تحف العقول عن آل الرسول(ص). چ 6. بیروت: مؤسسه الأعلمی.

ارسنجانی. حمیرا. 1383. «تصوف در بلخ». دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج 12. چ 1. تهران: دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.

افضل‌الدین محمد کاشانی. 1337. مصنفات افضل‌الدین کاشانی. به تصحیح مجتبی مینوی و یحیی مهدوی. تهران: دانشگاه تهران.

پاشایی. ع. 1368. بودا. چ 4. تهران: مروارید.

ــــــــ . 1357. راه آیین (ترجمة ذمّه پده یا سخنان بودا). چ 1. تهران: انجمن فلسفه ایران.

جان. بی. ناس. 1370. تاریخ جامع ادیان از آغاز تاکنون. ترجمة علی‌اصغر حکمت. چ 5. تهران: انقلاب اسلامی.

حافظ. 1368. دیوان. به تصحیح علامه قزوینی و دکتر غنی. چ 10. تهران: اقبال.

حامدی، گلناز. 1384. فرهنگ اصطلاحات ادیان جهان. چ 1. تهران: مدحت.

خرمشاهی. بهاءالدین. 1372. حافظ‌نامه. چ 5. تهران: علمی و فرهنگی.

زروانی، مجتبی. 1375. «نجات‌بخشی در دین بودا». مقالات و بررسی‌ها. نشریه گروه تحقیقاتی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران. س 29. دفتر 59ـ60.

سجادی. سیدجعفر. 1370. فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. چ 1. تهران: طهوری.

سراج‌طوسی. ابونصر. 1382. اللمع فی التصوف. تصحیح و تحشیه رینولد آلن نیکلسون. ترجمة مهدی محبتی. چ 1. تهران: اساطیر.

سعدی. 1371. کلیات. به تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: ققنوس.

سهروردی. شهاب‌الدین ابوحفص عمر. بی‌تا. عوارف‌المعارف. ملحق کتاب الأحیاء. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.

شایگان. داریوش. 1362. ادیان و مکتب‌های فلسفی هند. چ 3. تهران: امیرکبیر.

شیخ محمود شبستری. 1368. گلشن‌راز. به تصحیح صمد موحد. چ 1. تهران: طهوری.

شیمل. آنه ماری. 1373. ادبیات اسلامی هند. ترجمة یعقوب آژند. چ 1. تهران: امیرکبیر.

عراقی. بی‌تا. کلیات. تهران: کتابخانه سنایی.

عزالدین محمود کاشانی. 1372. مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه. به تصحیح جلال‌الدین همایی. چ 4. تهران: مؤسسه نشر هما.

عطار. 1366. الهی‌نامه. به تصحیح فوآد روحانی. تهران: زوار.

ــــ . 1368. منطق‌الطیر. به تصحیح سیدصادق گوهرین. چ 6. تهران: علمی و فرهنگی.

ــــ . 1368. تذکرةالاولیاء. به تصحیح محمد استعلامی. چ 6. تهران: زوّار.

ــــ . 1375. دیوان. به تصحیح تقی تفضلی. چ 9. تهران: علمی و فرهنگی.

غزالی، ابوحامد. بی‌تا. احیاء علوم‌الدین. بیروت: دار احیاء التراث العربی.

غنی، قاسم. 1340. تاریخ تصوف در اسلام. ج 2. چ 2. تهران: زوّار.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1361. احادیث مثنوی. چ 3. تهران: امیرکبیر.

فلاحتی موحد، مریم. 1383. «بودایی». دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج 12. چ 1. تهران: دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.

قشیری، ابوالقاسم. 1367. رساله قشیریه. با تصحیحات و استدراکات بدیع‌الزمان فروزانفر. چ 3. تهران: علمی و فرهنگی.

ک. م. سن. 1375. هندوئیسم. ترجمه ع. پاشایی. چ 2. تهران: فکر روز.

کاشفی. ملاحسین. 1362. لب لباب مثنوی. به تصحیح نصرالله تقوی. چ 2. تهران: افشاری.

کلاباذی، ابوبکر محمد. 1422. التعرف لمذهب التّصوف. به تصحیح یوحنا الحبیب. چ 1. بیروت: دار صادر.

کلینی‌الرازی. محمدبن یعقوب. 1388 ق. الاصول الکافی. به تصحیح علی‌اکبر غفاری. تهران: دارالکتب الاسلامیه.

مایل هروی، نجیب. 1380. "انسان کامل". دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج 10. چ 1. تهران: دایرةالمعارف.

مجتبائی. فتح الله. 1383. "بلوهر و بوداسف". دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج 12. چ 1. تهران: دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.

مجلسی. محمدباقر. 1983. بحارالأنوار الجامعه لدُرر أخبار الأئمه الأطهار. بیروت: مؤسسه الوفا.

محمد ابن‌منور. 1398 ق. اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی‌السعید. به اهتمام ذبیح‌الله صفا. چ 5. تهران: سپهر.

مستملی بخاری. ابوابراهیم. 1366. شرح التعرف لمذهب التصوف. چ 1. تهران: اساطیر.

مولوی. 1362. مثنوی‌معنوی. به تصحیح نیکلسن. چ 1. تهران: امیرکبیر.

عزیزالدین نسفی. 1371. الإنسان الکامل. به تصحیح موژیران موله. تهران: طهوری.

نیکلسن. رینولدآلن. 1366. عرفای اسلام. ترجمه دکتر ماهدخت بانوهمایی. چ 1. تهران: نشر هما.

هجویری الجلابی، ابوعلی‌بن عثمان. 1371. کشف‌المحجوب. به تصحیح ژوکوفسکی. تهران: طهوری.

منابع انگلیسی

Radhan krishnan, S. 1950. The Dhammapada. Oxford: oxford university press.

منابع انگلیسی

Radhan krishnan, S. 1950. The Dhammapada. Oxford: oxford university press.

 

 

References

 

Afzaloddin, Mohammad Kāshāni. (1958/1337H). Mosannafāt-e Afzaloddin Kāshāni. Ed. Mojtaba Minavi and Yahya Mahdavi. Tehran: University of Tehran. 

Arsanjani, Homeira. (2004/1383H). Tasavvof dar Balkh. Encyclopedia of Islam. Vol. 12. 1^st ed. Tehran: Encyclopedia of Islam. 

Ārya, Gholām Ali. (1986/1365H). Tariqat-e Chishtieh dar Hend va Pakestan.1^st ed. Tehran: Zavvār.

Attār. (1987/1366H). Elāhināmeh. Ed. by Foad Rohāni. Tehran: Zavvār.

--------. (1989/1368H). Manteqo Teir. Ed. by Seyyed Sādeq Gouharin. 6^th ed. Tehran: Elmi va Farhangi.

--------. (1989/1368H). Tazkerat ol Owlia. Ed. by Dr. Mohammad Este’lāmi. 6^th ed. Tehran: Zavvār.

--------. (1996/1375H). Divān. Ed. by Taqi Tafazzoli. 9^th ed. Tehran: Elmi va Farhangi.

Azizoddin Nasafi. (1992/1371H). Al Ensan ol Kamel. Ed. by Marijan Mole. Tehran: Tahuri.

Erāqi, Fakhroddin Ebrahim. (n.d.). Kolliyāt. Tehran: Sanā’ī Library.

Ezoddin Mahmood Kāshāni. (1993/1372H). Mesbāh ol Hedayat va Meftāh ol Kefāyat. Ed. by Jalāloddin Homāyi. 4^th ed. Tehran: Homā Publication Institute.

Falāhati Movahed, Maryam. (200/1383H). Budāyi. Encyclopedia of Islam.Vol. 12. 1^st ed. Tehran: Encyclopedia of Islam.

Foruzānfar, Badiozzamān. (1982/1361H). Ahādis-e Masnavi. 3^rd ed. Tehran: Amir Kabir.

 Ghani, Qāsem. (1961/1340H). Tārikh-e Tasavvof dar Eslam. Vol. 2. 2^nd ed. Tehran: Zavvār.

 Ghazāli, Abu Hāmed. (n.d.). Ehyā-e Olumeddin. Beirut: Darol Ehya al Taras al Arabi.

Hāfez Shirāzi. (1989/1368H). Divān. Ed. by Allame Qazvini and Dr. Ghani. 10^th ed. Tehran: Eqbāl.

Hāmedi, Golnāz. (2005/1384H). Farhang-e Estelāhāt-e Adiyān-e Jahān. 1^st ed. Tehran: Med’hat.

Hojviri al Jalābi, Abu Ali bin Osman. (1992/1371H). Kashf ol Mahjub. Ed. by Zhoukovskii. Tehran: Tahuri.

Ibn Sho’ba al Hirani, Abu Mohammad. (1996). Tohafol  O’qul  An  Aal-e Rasul. 6^th ed. Scientific Academy (Moassasatol A’lami).

Ibn Sina. (1984/1363H). Al Esharāt va Tanbihāt. Tr. and commentary by Hasan Malekshāh. Tehran: Shorush.

Kalabazi, Abu Bakr Mohammad. (1422 A.H.).  At Ta’rof  Lemaz’hab el Tasavvof. Ed. by Yuhanna al Habib. 1^st ed. Beirut: Dar ul Sader.

Kāshefi, Mullah Hossein. (1983/1362H). Lob-e Lobab-e Masnavi. Ed. by Nasrollah Taqavi. 2^nd ed. Tehran: Afshari.

Khorramshāhi, Bahā’oddin. (1993/1372H). Hāfeznāmeh. 5^th ed. Tehran: Elmi va Farhangi.

Koleini al Razi, Mohammad Bin Yaqub. (1388 A.H.).  Al Osul al Kafi. Ed. by Ali Akbar Ghaffari. Tehran: Dar ol Ketab al Eslamieh.

Majlesi, Mohammad Bāqer. (1983/1362H). Behār ol Anvār al Jāme’ata leldorare Akhbār al A’emmat al at’hār. Beirut. Moassasatol Vafa.

Mayel Heravi, Najib. (2001/1380H).  Ensān-e Kamel. Encyclopedia of Islam. Vol. 10. 1^st ed. Tehran: Encyclopedia.

Mohammad Ibn Monavvar. (1398 A.H.). Asrar ol Towhid fi Maqamat al Sheikh abel Sa’eid. With the effort of:  Zabihollah Safā. 5^th ed. Tehran: Sepehr.

Mojtabāyi, Fat’hollah. (2004/1383H). Blohar va Budasef. Encyclopedia of Islam. Vol. 12. 1^st ed. Tehran: Encyclopedia of Islam.

Mostamli Bohkari, Abu Ebrahim. (1987/1366H). Sharh al Ta’arof  Le mazhab el Tasavvof. Ed. by Yuhanna al Habib.1st ed. Tehran: Asātir.

Mowlavi. (1983/1362H). Masnavi-e Ma’navi. Ed. by R. A. Nicholson. 1^st ed. Tehran: Amir Kabir.

Nahjol Balaghe. (1989/1368H). Tr. by Ja’far Shahidi. 1^st ed. Tehran: Enqelāb-e Eslami.

Nicholson, R.A. (1987/1366H). Orafā-ye Eslam (The Mystics of Islam). Tr.  by Dr. Mahdokht Banoo Homāyi. 1^st ed. Tehran: Homā Publications.

Noss, J. B. (1991/1370H). Tarikh-e Jame-e Adiyan Az Aaghaaz ta Konun (A History of the World’s Religions). Tr. by Ali Asghar Hekmat. 5^th ed. Tehran: Enqelāb-e Eslami.

Pashāyee, A. (1989/1368H). Buddha. 4^th ed. Tehran: Morvārid.

Qashiri, Abol Qasim. (1988/1367H). Resale-ye Qashiriyeh. Ed. and prepared by Badiozzaman Foruzānfar. 3^rd ed. Tehran: Elmi va Farhangi.

Rāh-e Āyin. (1978/1357H). Tr. by Pashāyee. A. 1^st ed. Tehran: Philosophical Society of Iran.

Sa’di. (1992/1371H). Kolliyāt. Ed. by Mohammad Ali Forughi. Tehran: Qoqnus.

Sajjādi, Seyyed Ja’far. (1991/1370H). Farhang-e Estelāhāt va Ta’birāt-e Erfāni. 1^st ed. Tehran: Tahuri.

Sen, K. M. (1996/1375H). Hinduism. Tr. by A. Pāshāyi. 2^nd ed. Tehran: Fekr-e Rooz.

Schimmel, Annemarie. (1994/1373H). Adabiyāt-e Eslami-e Hend (Islamic Literatures of India). Tr. by Yaqub Āzhand. 1^st ed. Tehran: Amir Kabir.

Seraj Tusi, Abu Nasr. (2003/1382H).  Al lam’a fi Tasavvof. Ed. and annotation by Reynold Allen Nicholson. Tr. by Mehdi Mohabbati. 1^st ed. Tehran: Asatir.

Shabestari, Sheikh Mahmood. (1989/1368H). Golshan-e Rāz. Ed. by Samad Movahed. 1^st ed. Tehran: Tahuri.

Shayegān, Dariush. (1983/1362H). Adyān va Maktabhā-ye Falsafi-e Hend.3^rd ed. Tehran: Amir Kabir.

Sohrevardi, Shahāboddin Abu Hafs Omar. (n.d.). Avāref ol Ma’āref. Supplement to Ketab ol Ahya. Beirut: Dar ol Ahya al Taras al Arabi.

The Holy Qur’an.

Zarvāni, Mojtabā. (1996/1375H). Nejatbakhshi dar Din-e Buddha. Articles and Reviews. Journal of the Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tehran. Year 29. Vol. 59-60.

 

English References

Krishnan, S. Radhan. 1950 A.D. The Dhammapada.