نقد و تحلیل حکایت شیخ صنعان براساس نظریه «فرآیند فردیت» یونگ

محورهای موضوعی : اسطوره

سعید بزرگ بیگدلی ¹ , احسان پورابریشم ²

1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس

تاریخ دریافت : 1394/03/03 تاریخ پذیرش : 1394/03/03 تاریخ انتشار : 1390/04/01

کلید واژه: آنیما, کهن‌الگو, حکایت شیخ صنعان, فرآیند فردیت, ولادت مجدد,

چکیده مقاله :

از منظر نقد کهن‌الگویی، حکایت شیخ صنعان، داستان برخورد خودآگاه پیری زاهد و عناصر فراموش‌شده‌ای از ضمیر ناخودآگاه اوست، که با نمادهایی از تابوشکنی آشکار می‌شود. چالشِ پیش‌آمده، با ایجاد دگرگونی در نگرش و زندگی پیر صنعان، سبب می‌شود که او به بازشناسی و پذیرش این جنبه‌های واپس‌زده بپردازد. جلوة کهن‌الگوهای آنیما، پیر دانا، قهرمان، و نیز مفاهیم مرتبط با آن همچون سایه، سفر و ولادت مجدد، حکایت شیخ صنعان را از ظرفیت بالای تأویل بر مبنای نظریات روان‌کاوانة یونگ برخوردار نموده است.در پژوهشِ پیش‌رو براساس نظریة فرآیند فردیت ـ فرآیندی که به توصیف سیر تکامل شخصیت می‌پردازد ـ حوادث داستان بررسی و نشان داده می‌شود که چگونه پیر صنعان از این رهگذر، به بازشناسی بخشی از غرایز فراموش‌شده و تمایلات پنهان در ضمیر ناخودآگاه می‌پردازد. گذشته از طرح این نظریه، تأویل‌های متناسب با منظومه فکری عطار، بیان و به موارد تمایز و هماهنگی توجه می‌شود.

چکیده انگلیسی:

  According to Jungian Archetypes, the story of Sheikh San’ān is the story of confronting conscious and unconscious. Sheikh San’ān was a well-known man of religion, who, after having spent fifty years of his life worshiping God almighty, fell in love with a young beautiful Christian girl. The archetypes of anima, wise old man (pir-e dānā) and hero, and other concepts such as shadow, rebirthing and journey can be explored from Jungian point of view. Considering the Jungian concept of individuation, the present article strives to analyze the story of Sheikh San’ān.  .

منابع و مأخذ:

کتابنامه

احمدی، ویدا. 1385. رویابینان بیدار. مشهد: سنبله.

استعلامی، محمد. 1387. نقد و شرح قصاید خاقانی بر اساس تقریرات بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: زوار.

افلاکی، شمس‌الدین احمد. 1362. مناقب‌العارفین. به تصحیح تحسین یازیجی. تهران: دنیای کتاب.

ال‌گورین، ویلفرد و همکاران. 1370. راهنمای رویکردهای نقدادبی. ترجمة زهرا میهن‌خواه. تهران: اطلاعات.

امامی، نصرالله. 1385. مبانی و روش‌های نقد ادبی. چ3. تهران: جامی.

باستید، روژ. 1370. دانش اساطیر. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.

بوکور، مونیک دو. 1373. رمزهای زنده جان. ترجمة جلال ستاری. تهران: مرکز.

پورنامداریان، تقی.1382. دیدار با سیمرغ. چ3. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

جامی. 1382. نفحات الانس. به تصحیح محمود عابدی. چ4. تهران: اطلاعات.

دلاشو، م.لوفلر. 1364. زبان رمزی افسانه‌ها. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.

دمیری، محمد بن موسی. 1357ق. حیوة الحیوان الکبری. قاهره: شرکه مکتبه و مطبعة مصطفی‌البابی‌الجلسی.

زرقانی، مهدی. 1385. «تأویلی دیگر از حکایت شیخ صنعان». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد. س39. ش3.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1371. یادداشت‌ها و اندیشه‌ها. چ2. تهران: جاویدان.

زنگی بخاری، محمد بن محمود. 1372. زنگی‌نامه. به تصحیح ایرج افشار. تهران: توس.

ستاری، جلال. 1366. رمز و مثل در روان‌کاوی. تهران: توس.

ــــــــــــ . 1385. عشق صوفیانه. چ4. تهران: مرکز.

ــــــــــــ . 1378. پژوهشی در قصه شیخ صنعان و دختر ترسا. تهران: مرکز.

شوالیه، ژان و گاربران، آلن. 1385. فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه فضائلی. تهران: جیحون.

شولتز، دوان پی و سیدنی، آلن. 1370. تاریخ روان‌شناسی نوین. ترجمة علی‌اکبر سیف و همکاران. تهران: رشد.

عطار. 1385.منطق‌الطیر. به تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. چ3. تهران: سخن.

ـــ . 1388. اسرار نامه. به تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. چ4. تهران: سخن.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1370. احادیث مثنوی. چ5. تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــــ . 1352. شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدین عطار. چ2. تهران: دهخدا.

فوردهام، فریدا. 1346. مقدمه‌ای بر روان‌شناسی یونگ. ترجمة مسعود میربها. تهران: سازمان انتشارات شرقی.

کاشانی، عزالدین محمود بن علی. 1376. مصباح‌الهدایه ومفتاح‌الکفایه. به تصحیح جلال‌الدین همایی. چ5. تهران: هما.

کزازی، میرجلال‌الدین. 1376. پارسا و ترسا. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.

کوپر، جی، سی. 1379. فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمة ملیحه کرباسیان. تهران: فرشاد.

مرتضوی، منوچهر. 1370. مکتب حافظ یا مقدمه بر حافظ شناسی. چ3. تبریز: ستوده.

مورنو، آنتونیو. 1376. یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمة داریوش مهرجویی. تهران: مرکز.

ناصرخسرو. 1373. سفرنا‌مة ناصر خسرو. به تصحیح محمد دبیرسیاقی. چ5. تهران: زوار.

هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان. 1384. کشف المحجوب. به تصحیح محمود عابدی. چ2. تهران: سروش.

همایی، جلال‌الدین. 1368. غزالی نامه. چ3. تهران: هما.

هوف، گراهام. 1365. گفتاری درباره نقد. ترجمة نسرین پروینی. تهران: امیرکبیر.

یونگ، کارل گوستاو. 1368. چهار صورت مثالی. ترجمة پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.

ــــــــــــــــــ . 1352. انسان و سمبول‌هایش. ترجمة ابوطالب صارمی. تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــــ . 1382الف. انسان امروزی در جست‌وجوی روح خود. ترجمة فریدون فرامرزی و لیلا فرامرزی. مشهد: به نشر.

ــــــــــــــــــ . 1382ب. تحلیل رویا. ترجمة رضا رضایی. چ2. تهران: افکار.

ــــــــــــــــــ . 1370. خاطرات، رویا و اندیشه. ترجمة پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.

ــــــــــــــــــ . 1354. روان‌شناسی و دین. ترجمة فؤاد روحانی. چ 2. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.

ــــــــــــــــــ . 1377. پاسخ به ایوب. ترجمة فؤاد روحانی. تهران: جامی.

ــــــــــــــــــ . 1373. روان‌شناسی و کیمیاگری. ترجمة پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.

ــــــــــــــــــ . 1383. آیون. ترجمة پروین فرامرزی و فریدون فرامرزی. مشهد: به نشر.

References

Aflāki, Shamsoddin Ahmad. (1983/1362H). Munaqibul A’rfin. Ed. by Tahsin Yazichi. Tehran: Donia-ye Ketab.

Ahmadi, Vidā. (2006/1385H). Royābinaan- e Bidār, Mashhad: Sonboleh.

Attār. (2006/1385H). Manteq  O’Teir. Ed. by Mohammad Reza Shafi’ī Kadkani. 3^rd ed. Tehran: Sokhan.

--------. (2009/1388H).  Asrār nameh. Ed. by Mohammad Reza Shafi’ ī Kadkani. 4^th ed. Tehran: Sokhan.

 Bastide, Roger. (1991/1370H). Danesh-e Asātir (La Mythologie). Tr. by Jalāl Sattāri. Tehran: Tus.

De Beaucorps, Monique. (1994/1373H). Ramz-hāye Zendeh Jān (Les Symboles Vivant). Tr. by Jalāl Sattāri. Tehran: Markaz.

Cooper, J. C. (2000/1379H). Farhang-e Mosavar-e Namād-hāye Sonnati (An Illustrated Encyclopaedia of Traditional Symbols). Tr. by Malilheh Karbāsiān. Tehran: Farshād.

Damiri, Mohammad bin Musa. (1357A.H.). Hayat ol Haiavān ol Kobra,Cairo: Mustafā al Bābi al Jalsi Publications.

Delachaux, M. Loeffler. (1985/1364H). Zabān-e Ramzi-e Afsāneh-hā (Le Symbolisme des legends). Tr. by Jalāl Sattāri. Tehran: Tus.

Emāmi, Nasrollāh.(2006/1385H). Mabāni va Ravesh-hāye Naqd-e Adabi. 3^rd ed. Tehran: Jāmi.

Este’lāmi, Mohammad. (2008/1387H). Naqd va Sharh-e Qasāyed-e Khāqāni bar Asās-e Taqrirāt-e Badiuzzamān Foruzānfar. Tehran: Zavvār.

Foruzānfar, Badiuz Zamān. (1991/1370H). Ahādis-e Masnavi. 5^th ed. Tehran: Amir Kabir.

--------. (1973/1352H).  Sharh-e Ahvāl va Naqd va Tahlil-e Āsār-e Sheikh Faridoddin Attār. 2^nd ed. Tehran: Dehkhodā.

Fordham, Frieda. (1967/1346H). Moqaddameh- ī bar Ravān shenāsi-e Yung (An Introduction to Jung’s Psychology). Tr. by Masoud Mir Bahā. Tehran: The Oriental Publications.

Gheerbrant, Alain and Chevalier, Jean. (2006/1385H). Farhang- e Namād-hā (A Dictionary of Symbols). Tr. by Sudābeh Fazāeli. Tehran: Jeihun.

Guerin, Wilfred L. et al. (1991/1370H). Rahnamā-ye Ruykardhā-ye Naqd-e Adabi (A Handbook of Critical Approaches to Literature). Tr. by Zahra Mihan Khāh. Tehran: Ettelā’āt.

Hojviri, Abol Hasan Ali bin Osmān. (2005/1384H). Kashf ol Mahjub. Ed. by Mahmood Ābedi. 2^nd ed. Tehran: Sorush.

Homāyi, Jalāloddin. (1989/1368H). Ghazāli-nāmeh. 3^rd ed. Tehran: Homā.

Hough, Graham G. (1986/1365H). Goftāri Darbāre-ye Naqd (An Essay on Criticism). Tr. by Nasrin Parvīni. Tehran: Amir Kabir.

Jāmi. (2003/1382H). Nafahāt ol Ons. Ed. by Mahmood Ābedi. 3^rd ed. Tehran. Ettelā’āt.

Jung, Carl Gustav. (1989/1368H). Chahār Surat-e Mesāli (Four Archetypes). Tr. by Parvin Farāmarzi. Mashhad: Āstān-e Qods-e Razavi.

--------. (1973/1352H). Ensān va Sambolhāyash (Man and His Symbols). Tr. by Abu Taleb Sāremi. Tehran: Amir Kabir.

--------. (1975/1354H). Ravānshenāsi va dīn (Psychology and Religion). Tr. by Foād Rohāni. 2^nd ed.Tehran: Sherkat-e Sahāmi-e Ketāb-hāye Jibi.

--------. (1991/1370H). Khāterāt, Roya, va Andisheh (Memories, Dreams, Reflections). Tr. by Parvin Farāmarzi. Mashhad: Āstān-e Qods-e Razavi.

--------. (1994/1373H). Ravān-shenāsi va Kimiāgari (Psychology and Alchemy). Tr. by Parvin Farāmarzi. Mashhad: Āstān-e Qods-e Razavi.

--------. (1998/1377H). Pāsokh be Ayyub (Answer to Job). Tr. by Foād Rohāni. Tehran: Jāmi.

--------. (2003/1382H).A. Ensāne Emruzi dar Jostoju-ye Ruh-e Khod (Modern Man in Search of A Soul). Tr. by Fereidun Farāmarzi. Mashhad: Sherkat-e Sahāmi-e Ketāb-hāye Jibi.

--------. (2003/1382H).B. Tahlil-e Roya (Interpretation of Dreams). Tr. by Reza Rezayi. 2^nd ed. Tehran: Afkār.

--------. (2004/1383H). Aayun. Tr. by Parvin Farāmarzi and Fereidun Farāmarzi. Mashhad: Beh Publications.

Kāshāni, Ezzoddin Mahmood bin Ali. (1997/1376H). Mesbāh al Hedāya va Meftāh al Kefāyah. Ed.  by Jalāloddin Homāyī. 5^th ed. Tehran: Homā.

Kazzāzi, Mir Jalāloddin. (1997/1376H). Parsā va Tarsā. Tehran: University of Allāmeh Tabātabāyī.

Moreno, Antonio. (1997/1376H). Yung, Khodāyān va Ensān-e Modern (Jung, Gods, and Modern Man). Tr. by Dāryoush Mehrjuyi. Tehran: Markaz.

Mortazavi, Manuchehr. (1991/1370H). Maktab-e Hāfez yā Moqaddameh bar Hāfez Shenāsi. 3^rd ed. Tabriz: Sotudeh.

Nāser Khosrow. (1994/1373H).  Safarnāme-ye Nāser Khosrow. Ed. by Mohammad Dabir Siyāqi. 5^th ed. Tehran: Zavvār.

Pournāmdāriān, Taqi. (2003/1382H). Didār Bā Simorgh. 3^rd ed. Tehran: Institute for Humanities and Cultural Studies.

 

Sattāri, Jalāl. (1987/1366H). Ramz va Masal dar Ravānkāvi. Tehran: Tus.

--------. (2006/1385H). Eshq-e Sufiāneh. 4^th ed. Tehran: Markaz.

--------. (1999/1378H). Pazhuheshi dar Qesse-ye Sheikh-e San’ān va Dokhtar-e Tarsā. Tehran: Markaz.

Sydney, Ellen and Schultz, Duane P. (1991/1370H). Tarikh-e Ravanshenasi-e Novin (A History of Modern Psychology).Tr. by Ali Akbar Seif et al. Tehran: Roshd.  

Zarqāni, Mehdi. (2006/1385H). Ta’vili Digar az Hekāyat-e Sheikh-e San’ān. Journal of the Faculty of Literature and Humanities of Mashhad. 39. Vol. 3.

 Zarrinkoub, Abdol Hossein. (1992/1371H). Yaddāsht-hā va Andisheh-hā. 2^nd ed. Tehran: Jāvidān.

Zangi Bukhāri, Muhammad bin Mahmood. (1993/1372H). Zangi-nāmeh. Ed. by Iraj Afshār. Tehran: Tus. 

شولتز، دوان پی و سیدنی، آلن. 1370. تاریخ روان‌شناسی نوین. ترجمة علی‌اکبر سیف وهمکاران. تهران: رشد.

عطار. 1385.منطق‌الطیر.به تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. چ3. تهران: سخن.

ـــ . 1388. اسرار نامه. به تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. چ4. تهران: سخن.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1370. احادیث مثنوی. چ5. تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــــ . 1352. شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدین عطار. چ2. تهران: دهخدا.

فوردهام، فریدا. 1346. مقدمه‌ای بر روان‌شناسی یونگ. ترجمة مسعود میربها. تهران: سازمان انتشارات شرقی.

کاشانی، عزالدین محمود بن علی. 1376. مصباح‌الهدایه ومفتاح‌الکفایه. به تصحیح جلال‌الدین همایی. چ5. تهران: هما.

کزازی، میرجلال‌الدین. 1376. پارسا و ترسا. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.

کوپر، جی، سی. 1379. فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمة ملیحه کرباسیان. تهران: فرشاد.

مرتضوی، منوچهر. 1370. مکتب حافظ یا مقدمه بر حافظ شناسی. چ3. تبریز: ستوده.

مورنو، آنتونیو. 1376. یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمة داریوش مهرجویی. تهران: مرکز.

ناصرخسرو. 1373. سفرنا‌مة ناصر خسرو. به تصحیح محمد دبیرسیاقی. چ5. تهران: زوار.

هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان. 1384. کشف المحجوب. به تصحیح محمود عابدی. چ2. تهران: سروش.

همایی، جلال‌الدین. 1368. غزالی نامه. چ3. تهران: هما.

هوف، گراهام. 1365. گفتاری درباره نقد. ترجمة نسرین پروینی. تهران: امیرکبیر.

یونگ، کارل گوستاو. 1368.چهار صورت مثالی. ترجمة پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.

ــــــــــــــــــ . 1352. انسان و سمبول‌هایش. ترجمة ابوطالب صارمی. تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــــ . 1382الف. انسان امروزی در جست‌وجوی روح خود. ترجمة فریدون فرامرزی و لیلا فرامرزی. مشهد: به نشر.

ــــــــــــــــــ . 1382ب. تحلیل رویا. ترجمة رضا رضایی. چ2. تهران: افکار.

ــــــــــــــــــ . 1370. خاطرات، رویا و اندیشه. ترجمة پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.

ــــــــــــــــــ . 1354. روان‌شناسی و دین. ترجمة فؤاد روحانی. چ 2. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.

ــــــــــــــــــ . 1377. پاسخ به ایوب. ترجمة فؤاد روحانی. تهران: جامی.

ــــــــــــــــــ . 1373. روان‌شناسی و کیمیاگری. ترجمة پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.

ــــــــــــــــــ . 1383. آیون. ترجمة پروین فرامرزی و فریدون فرامرزی. مشهد: به نشر.