روان‌اسطوره‌شناسی داستان کودکانۀ «بوقی که خروسک گرفته بود»: بر اساس نظریۀ فرایند تفرد

محورهای موضوعی : اسطوره

امیرحسین زنجانبر ¹ , ایوب مرادی ²

1 - دانش‌آموخته کارشناسی ارشد ادبیات کودک و نوجوان، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
2 - دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، ایران.

تاریخ دریافت : 1400/10/06 تاریخ پذیرش : 1401/02/12 تاریخ انتشار : 1401/10/01

کلید واژه: یونگ, کهن‌الگو, تفرّد, داستان کودک, روان‌اسطوره‌شناسی,

چکیده مقاله :

یونگ روان‌کاوی را باستان‌شناسی در بستر گونه‌های انسانی می‌داند. از همین‌رو اصطلاح کهن‌الگو (آرکی‌تایپ) که زیربنای نظریۀ فرایند تفرّد است، حاصل اشتقاق دو واژۀ باستان‌شناسی (آرکیولوژی) و گونه‌شناسی (تایپولوژی) است. تفرّد، کهن‌الگوی رشد روانی است که غیرارادی، تدریجی، منظم و نیرومند است. این کهن‌الگو متشکل از زنجیرۀ کهن‌الگوهایی همچون سایه، نقاب، پیر خردمند، آنیما و خویشتن است. غایت فرایند تفرّد چیزی جز یکپارچه‌سازی آگاهانۀ تمام حلقه‌های این زنجیرۀ کهن‌الگویی نیست. در همین راستا، پژوهش پیشِ‌رو با روش تحلیلی ـ ‌توصیفی در پی بازشناسی زنجیرۀ کهن‌الگوهای تفرّد و چگونگی فرایند یکپارچه شدن آنها است. از آنجا که در خوانش یونگیِ کتاب‌های کودک ایرانی، نشانه‌های تصویری همواره مغفول واقع شده‌اند؛ کتاب تصویری بوقی که خروسک گرفته بود برای موضوع پژوهش اختیار شده است. کتاب مذکور اثر حامد حبیبی و به تصویرگری علی‌رضا گلدوزیان است. نتیجۀ پژوهش نشان می‌دهد: شناخت شکاف‌های میان خودآگاه و ناخودآگاه و پذیرش بخش تاریکِ وجود، لازمۀ شکل‌گیری هویت یکپارچۀ انسان است.

چکیده انگلیسی:

Jung considers psychoanalysis as archeology of human consciousness. On this basis, the term "archetype", which underlies the theory of the process of individuation, is derived from a combination of the terms archeology and typology. Individuation is the archetype of psychological development which is involuntary, gradual, regular and strong. It consists of a chain of archetypes such as shadow, persona, wise old man, anima. The goal of the process of individuation is the conscious integration of the components of this archetypal chain in the form of a single archetype called "self". Jung's psycho-mythological analysis is based on the discovery and interpretation of archetypes, and in the present research, we use this method of analysis to recognize and interpret archetypes related to the process of individuation in the story The horn that got Croup, written by Hamed Habibi and illustrated by Alireza Goldooziyan. We are also looking for an answer to the question of how the archetypes of psychological development are represented in the text and images of the story. The innovation of the research is that it examines the theory of individuation in a text composed of text and image. In other words, it considers the interaction of archetypes related to individuation in the verbal and visual text. The results show that the pattern of identification in such stories is the reproduction of the archetype of individuality.

منابع و مأخذ:

اسنودن، روت. 1398. خودآموز یونگ. ترجمۀ نورالدین رحمانیان. تهران: آشیان

بالار، مرتضی، فرضی، حمیدرضا و رستم‌امانی استمال. 1399. «تحلیل فرایند فردیت‌یابی نوروز در منظومۀ گل‌و‌نوروز براساس نظریۀ تفرد یونگ». پژوهشنامه ادب غنایی. س18. 34. صص28ـ9.

بیلسکر، ریچارد. 1398. اندیشۀ یونگ. ترجمۀ حسین پاینده. تهران: مروارید.

پاینده، حسین. 1397. نظریه و نقد ادبی درسنامه‌ای میان‌رشته‌ای. ج1. تهران: سمت.

جابز، گرترود. 1397. فرهنگ سمبل‌ها، اساطیر و فولکلور. ترجمۀ محمدرضا بقاپور. تهران: اختران.

حبیبی، حامد. 1387. بوقی که خروسک گرفته بود. تصویرگر علیرضا گلدوزیان. تهران: علمی‌فرهنگی.

حدادیان، سمیه، علی حیدری و قاسم صحرایی. 1397. تحلیل کهن‌الگوی پیر خردمند در کلیله‌ودمنه. نثرپژوهی ادب فارسی. س21. ش43. صص62ـ45. 

حر، لیلا، احمد رضی و علی تسلیمی. 1396. خوانشی روان‌شناسانه از درون‎مایه داستان تابستان زاغچه بر اساس فرایند فردیت یونگ. پژوهش ادبیات معاصر جهان. س22. ش1. صص82ـ59. 

رابرتسون، رابین. 1399. یونگ‌شناسی کاربردی. ترجمۀ ساره سرگلزایی. تهران: بنیاد فرهنگ زندگی.

رابرتسون، رابین. 1398. کهن‌الگوهای یونگی. ترجمۀ بیژن کریمی. تهران: دف.

روحانی سراجی، سیدحسن؛ خسروی، حسین؛ همتی، امیرحسین. 1397. کهن‌الگوهای مادر مثالی در قصه‌های مشدی گلین‌خانم با تکیه بر نظریات یونگ. ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س14. ش52. صص247ـ211.

شایگان، داریوش. 1355. بت‌های ذهن و خاطرۀ ازلی. تهران: امیرکبیر.

شولتز، دوآن. 1359. «الگوی یونگ: انسان فردیت‌یافته». ترجمۀ گیتی خوش‍دل. مجله آرش. ش21. صص92ـ72.   

طغیانی، اسحاق و آزاده پوده. 1394. «تحلیل روان‌شناختی ویس‌ورامین براساس نظریۀ لیبیدوی فروید و فردیت یونگ». مطالعات زبان و ادبیات غنایی. س5. ش 16. صص99ـ77.  

عوض‌پور، بهروز و سینا و سهند محمدی خبازان. 1399. روان‌اسطوره‌شناسی‌های هنری. تهران: سخن.

فرانتس، ماری لوئیز فُن. 1397. «فرایند تفرّد» در انسان و سمبل‌هایش. ترجمۀ حسن اکبریان طبری. تهران: دایره. صص328ـ240.

فوردهام، فریدا. 1393. مقدمه‌ای بر روانشناسی یونگ. ترجمۀ مسعود میربها. تهران: جامی.

فیروزی‌مقدم، محمود، طاهره حمیدی و عباس خیرآبادی. 1399. «بازتاب نمادها و نشانه‌های ماندالا در داستان مصور کودک و نوجوان». مطالعات هنر اسلامی. س16. ش38. صص343ـ328. 

کوپر، جی. سی. 1398. فرهنگ نمادهای آیینی. ترجمۀ رقیه بهزادی. تهران: علمی.

گرین، ویلفرد، ارل لِیبِر، لی مورگان و جان ویلینگهم. 1395. مبانی نقد ادبی. ترجمۀ فرزانه طاهری. تهران: نیلوفر.

مورنو، آنتونیو. 1390. یونگ خدایان و انسان مدرن. ترجمۀ داریوش مهرجویی. تهران: مرکز.

هروی، حسنیه، محمدمنصور فلامکی و سیدعطاالله طاهایی. 1398. «بازتاب آرکی‌تایپ‌های مادینه در معماری تاریخی ایران بر اساس آرای یونگ». باغ نظر. س16. ش80. صص80ـ51.

یاوری، حورا. 1387. روانکاوی و ادبیات. تهران: سخن.

یونگ، کارل گوستاو. 1370. روانشناسی و دین. ترجمۀ فؤاد روحانی. تهران: کتاب‌های جیبی با همکاری انتشارات امیرکبیر.

یونگ، کارل گوستاو. 1377. روانشناسی ضمیر ناخودآگاه. ترجمۀ محمدعلی امیری. تهران: اندیشه‌های عصر نو.

یونگ، کارل گوستاو. 1390. چهار صورت مثالی. ترجمۀ پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.

ــــــــــــــــــ . 1394. انسان در جستجوی هویت خویشتن. ترجمۀ محمود بهفروزی. تهران: جامی

ــــــــــــــــــ . 1397. روانشناسی و کیمیاگری. ترجمۀ محمود بهفروزی. تهران: جامی.

ــــــــــــــــــ . 1399. ناخودآگاه جمعی و کهن‌الگو. ترجمۀ فرناز گنجی و محمدباقر اسمعیل‌پور. تهران: جامی.

 

English Sources

Jung, C. G. 1959. "The Archetypes and the Collective Unconscious" in Collected Works. (Vol, 9i). Princeton: Princeton University Press.

Avaz-pūr, Behrūz and Sīnā & Sahand Mohammadī Xabbāzān. (2020/1399SH). Ravān-ostūre-šenāsīhā-ye Honarī. Tehrān: Soxan.

Bālār, Mortezā and Hamīd-rezā Farzī & Rostam Amānī Estemāl. (2020/1399SH). “Tahlīle Far-āyande Fardīyat-yābī-ye Now-rūz dar Manzūme-ye Gol va Now-rūz bar-asāse Nazarīyeh-ye Taffarrode Jung”. Lyrical Literature Researches. 18^th Year. No. 34. Pp. 9-28.

Bilsker, Richard. (2019/1398SH). Andīše-ye Jung (On Jung). Tr. by Hoseyn Pāyandeh. Tehrān: Morvārīd.

Cooper, Jean C. (2010/1389SH). Farhange Namādhā-ye Āyīnī (An Illustrated encyclopaedia of Traditional Symbols). Tr. by Roqayyeh Behzādī. Tehrān: Elmī.

Franz, Marie - Luisevon. (2019/1398SH). "Farāyande Tafarrod" dar Ensān va  Sambolhā-yaš (Individuation in fairy tales). Tr. by Hasan Akbarīyān Tabarī. Tehrān: Dāyere. Pp. 240- 328.

Fīrūzī Moqaddam, Mahmūd and Tāhere Hamīdī & Abbās Xeyr-ābādī. (2020/1399SH). “Bāz-tābe Nemādhā va Nešānehā-ye Māndālā dar Dāstāne Mosavvare Kūdak va Nowvjavān”. Islamic Art Studies. 16^th Year. No. 38. Pp. 328-343.

‎Fordham, Farida. (2014/1393SH). Moqaddameh-ī bar Ravān-šenāsī-ye Jung (Frieda Fordham An Introdution: to jung's psychology). Tr. by Mas′ūd Mīr-bahā. Tehrān: Jāmī.

‏‫Guerin, Wilfred L and      Earl Leiber, Lee Morgan & John Willingham. (2017/1395SH). Mabānī-ye Naqde Adabī (A handbook of critical approaches to literature). Tr. by Farzāne Tāherī. Tehrān: Nīlūfar.

Habībī, Hāmed. (2088/1387SH). Būqī ke Xorūsak Gerefte Būd. Illustrated by Alī-rezā Gol-dūzīyān. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Hadadīyān, Somayye and Alī Heydarī & Qāsem Sahrāyī. (2018/1397SH). Tahlīle Kohan-olgū-ye Pīre Xerad-mand dar Kelīle va Demne. Persian Literature Prose Journal. 21^th Year. No. 43. Pp. 45-62.

Heravī, Hosnīyye and Mohammad-mansūr Falāmakī & Seyyed Atāo al-llāh Tāhānī. (2019/1398SH). Bāztābe Ārkī-tāyphā-ye Mādīne dar Me′mārī-ye Tārīxī-ye Īrān bar-asāse Ārā-ye Jung. Bagh Nazar magazine. 16^th Year. No. 80. Pp. 51-80.

Hor, Leylā and Ahmad Razī & Alī Taslīmī. (2017/1396SH). Xānešī Ravān-šenāsāne az Darūn-māye-ye Dāstāne Tābestāne Zāqčeh bar-asāse Farāyande Fardīyate Jung. Research in Contemporary World Literary. 22^th Year. No. 1. Pp. 59-82.

Jobes, Gertrude. (2018/1397SH). Farhange Sambolhā, Asātīr va Folklor (Dictionary of mythology, folklore and symbols). Tr. by Mohammad-rezā Baqā-pūr. Tehrān: Axtarān.

Jung, Carl. Gustav. (2015/1394SH). Ensān dar Josto-jū-ye Hovīyyate Xīštan (Modern Man in Search of a Soul) ( le'homme a la d'ecouverte de son ame; structure et fonctionnement). Tr. by Mahmūd Beh-forūzī. Tehrān: Jāmī.

Jung, Carl. Gustav. (2011/1390SH). Čahār Sūrate Mesālī (Four archetypes : mother, rebirth, spirit, trickste). Tr. by Parvīn Farāmarzī. Mašhad: Āstāne Qods Razavī.

Jung, Carl. Gustav. (2020/1399SH). Nā-xod-āgāhe Jam′ī va Kohan-olgū (The Archetypes and the Collective Unconscious). Tr. by Farnāz Ganjī and Mohammad-bāqer Eama′īl-pūr. Tehrān: Jāmī.  ‎

Jung, Carl. Gustav. (1998/1377SH). Ravān-šenāsī-ye Zamīre Nā-xod-āgāh (Psychology of Unconscious). Tr. by Mohammad-alī Amīrī. Tehrān: Andīšehā-ye Asre Now.

Jung, Carl. Gustav. (1991/1370SH). Ravān-šenāsī va Dīn (Psychology and Religion). Tr. by Fo′ād Rowhānī. Tehrān: Ketābhā-ye Jībī bā Hamkārī-ye Amīr-kabīr.

Jung, Carl. Gustav. (2018/1397SH). Ravān-šenāsī va Kīmīyā-garī (Psychology and Alchemy). Tr. by Mahmūd Beh-forūzī. Tehrān: Jāmī.

Jung, Carl. Gustav. (1959/1337SH). Nā-xod-āgāhe Jam’ī va Kohan Olgū (The Archetypes and the Collective Unconscious). in Collected Works. 9^th Vol. Prinston: Princeton University.

Moreno, Antonio. (2011/1390SH). Jung, Xodā-yān va Ensāne Modern (Jung, God and Modern Man). Tr. by Dāryūš Mehr-jūyī. Tehrān: Markaz.

Pāyandeh, Hoseyn. (2018/1397SH). Nazarīye va Naqde Adabī Dars-nāme-ī Mīyān-rešteh-ī. 1^st Vol. Tehrān: Samt.

Robertson, Robin. (2019/1398SH). Kohan-olgūhā-ye Yūngī (Jungian archetypes : Jung, Gödel, and the history of archetypes). Tr. by Bīžan Karīmī. Tehrān: Daf.

Robertson, Robin. (2020/1399SH). Yūng-šenāsī-ye Kārbordī (Beginner's guide to Jungian psychology). Tr. by Sāre Sar-gol-zārī. Tehrān: Bonyāde Farhange Zendegī.

Rowhānī Serājī, Seyyed Hasan and Hoseyn Xosravī & Amīr-hoseyn Hemmatī. (2018/1397SH). Kohan-olgūhā-ye Mādare Mesālī dar Qessehā-ye Mašdī Gelīn Xānom bā Tekye bar Nazarīyāte Jung. Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 14^th Year. No. 52. Pp. 211-247.

Šāygān, Dāryūš. (1976/1355SH). Bothā-ye Zehn va Xātere-ye Azalī. Tehrān: Amīr-Kabīr.

Schmidt, Joel. (2018/1397SH). Farhange Asātīre Yūnān va Rom (Dictionnaire de la mythologie grecque et romaine). Tr. by Xosrow-šāhī. Tehrān: Farhange Mo’āser. 

Schultz, Duane P. (1980/1359SH). “Olgū-ye Jung: Ensāne Fardīyat-yāfteh”. Tr. by Gīty Xoš-del. Arash magazine. No. 21. Pp. 72-92.

Snowden, Ruth. (2019/1398SH). Xod-āmūze Jung (Teach Yourself Jung). Tr. by Nūro al-ddīn Rahmānīyān. Tehrān: Āšīyān.

Toqyānī, Eshaq and Āzāde Pūde. (2015/1394SH). “Tahlīle Ravān-šenāxtī-ye Veyso Rāmīn bar-asāse Nazarīye-ye Lībīdo-ye Freud va Fardīyate Jung. Studies of Lyrical Language and Literature. 5^th Year. No. 16. Pp. 77-99.

‎Yāvarī, Hūrā. (2008/1387SH). Ravān-kāvī va Adabīyāt. Tehrān: Soxan.