نقد و تحلیلِ تمثیل‌های تصویری، در رسالۀ مقامات‌القلوبِ ابوالحسین نوری با تکیه بر نظریه‌های پژوهشی پُل نویا

محورهای موضوعی : ادبیات عرفانی

منیژه پولادی ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد،ایران)
امیرحسین همتی ² (دانشیارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران)
عطا محمد رادمنش ³ (استاد مدعو گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران.)

تاریخ دریافت : 1400/06/19 تاریخ پذیرش : 1400/12/17 تاریخ انتشار : 1401/04/01

کلید واژه: ابوالحسین نوری, رسالۀ مقامات‌القلوب, زبان تمثیلی, تمثیلِ تصویر معنا, تمثیلِ غیر روایی,

چکیده مقاله :

در عرفان، بیشتر از مسائلی بیان‌ناپذیر و غیرمحسوس سخن به میان می‌آید که اهل طریقت با آن در ارتباط هستند. در متون عرفانی، مؤّلف با به کارگیری زبان ارجاعی از امکانات ادبی زبان از جمله تمثیل استفاده می‌کند تا به تبیین مفاهیم انتزاعی بپردازد. عمده‌ترین هدف تمثیل‌ها تعلیم سالک برای طی مراحل سلوک و شوق رسیدن به کمال است. بازیابی تمثیل‌ها در متون عرفانی یکی از راه‌های دستیابی به آموزه‌ها و اصول مورد نظر عرفاست. کاربست زبان تمثیلی در عرفان، به ابوالحسین نوری منسوب است. در پژوهش حاضر ضمن اشاره‌ای کوتاه به مباحث مربوط به پیشینه و کارکرد تمثیل، با استفاده از شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی اطلاعات و منابع کتابخانه‌ا‌‌‌ی، محتوا و درونمایۀ رسالۀ مقامات‌القلوب و گونه‌های تمثیل از قبیل تمثیل‌های قرآنی، استعاره و تشبیهات تمثیلی، با تکیه بر نظریه‌های پژوهشی پُل نویا از منظر مبانی نظری، بازیابی و تحلیل شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که مقامات و اصول مورد نظر اهل طریقت، در انتزاعی‌ترین شکل خود، در این رساله جای گرفته‌اند. تمثیل غیر روایی تصویر معنا، به همراه استعاره، تشبیهات و اضافه‌های تمثیلی، از پربسامدترین نوع تمثیل در رسالۀ مقامات‌القلوب هستند.

چکیده انگلیسی:

In mystical texts, abstract concepts are explained by using the referential language and literary possibilities of language, such as allegory. The main purpose of allegory is to teach the holy traveler (sālek) to go through the stages of mystical journey (suluk) and to reach perfection. The use of allegorical language in mysticism is attributed to Abul-Hassan Nouri. After briefly referring to the background and function of allegory, in the present study, by using the method of analyzing of information and the library resources, the content and theme of Maghamat al-Gholoob (Authorities of Hearts), by Abul-Hassan Nouri, have been studied and types of allegory such as Quranic allegories, metaphors and allegorical similes have been analyzed based on the views of Paul Nwyia. The findings show that the mysticial stations and principles, in their most abstract form, are presented in this treatise. Non-narrative allegory, along with metaphor, allegories, and allegorical additions, are among the most frequent types of allegory in Maghamat al-Gholoob.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

اکبری، منوچهر و مریم علینژاد. 1396.«جلوه‌های تصویری اندیشه‌های عرفانی عزیزالدین نسفی در رسالۀ انسان کامل». فصلنامۀ تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). ش1. صص 184ـ169. 

بهبهانی، مرضیه. 1387. «تمثیل،آیینۀ اجتماع سیری در تمثیل‌های عرفانی در آثار عطار و مولانا». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش13. صص76ـ43.

تبریزی، شمس. 1377. مقالات شمس. تصحیح محمد علی موحد. چ2. تهران: خوارزمی.

جرجانی، عبدالقاهر. 1361. اسرار البلاغه. ترجمۀ جلیل تجلیل. چ1. تهران: دانشگاه

ـــــــــــــــــ . 1368. دلایل الاعجاز فی القرآن. ترجمۀ محمد رادمنش. تهران: آستان قدس رضوی.

جعفری، محمد تقی. 1357. مولوی و جهان‌بینی‌ها. چ1. تهران: بعثت.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1379. جستجو در تصوف ایران. تهران: امیر کبیر.

سکاکی، یوسف‌بن ابی بکر. 1973. مفتاح العلوم. بیروت: المکتبة العلمیه الجدیده.

سلمانی، یاسمن و قدرت الله خیاطیان. 1398. «بررسی عوامل زمینه‌ساز معنا در نگرش ابوالحسین نوری و ویکتورفرانکل». ادیان و عرفان. ش1. صص 89ـ69.  

ـشمیسا، سیروس. 1378. بیان. تهران: فردوسی.

طهماسبی فرهاد و شهین ایامی بدرلو. 1395. «بازتاب تمثیلی نفس اماره در مثنوی مولوی». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش42، صص 207ـ183)

عابدی، محمدرضا و همکاران. 1397. « بررسی تطبیقی منازلِ سلوک عرفانی در تصوّف اسلامی و عرفانِ یهود مرکاوا و قبالا». الهیات تطبیقی. ش 19. صص 66ـ49.

کلابادی، ابوبکر محمد. 1371.  التعرف لمذهب اهل تصوف. به کوشش دکتر محمد جواد شریعت. چ1. تهران: اساطیر.

لوقا، یوحنا. 1865م.  انجیل متی. الترجمات العربیة الحدثه الکتاب المقدس. ترجمۀ فان دایک. بیروت: الکنیسۀ القبطیة الاردو کسیة.

میبدی، محمد. 1357. کشف الاسرار و عدةالابرار. به اهتمام علی‌اصغر حکمت. چ9. تهران: امیرکبیر.

مجد، امید. 1389. «جایگاه و آثار ابوالحسین نوری در عرفان». نثر پژوهی ادب فارسی. ش27. صص 304ـ283. 

نوری، ابوالحسین. 1386. رسالۀ مقامات‌القلوب. تصیح پُل نویا. ترجمة علیرضا ذکاوتی قراگزلو. تهران: پژوهشگاه علوم.

نویا، پُل. 1373. تفسیر قرآنی و زبان عرفانی. ترجمۀ اسماعیل سعادت. چ1. تهران: دانشگاه تهران.

واعظ، سعید و همکاران. 1393. «نگاهی به کاربرد تمثیلِ شجرۀ طیبه در بازنمود اصطلاحات عرفان و تصوف با مصادیق کلمۀ طیبه». فصلنامة تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). ش2. صص 366ـ347.    

هجویری، ابوالحسن. 1384. کشف المحجوب. تصحیح محمود عابدی. چ2. تهران: سروش

هاشمی، احمد. 1383. جواهر البلاغه. چ2. تهران: موسسۀ صادق.

Ābedī, Mohammad-rezā and others. (2018/1397SH). “Barrasī-ye Tatbīqī-ye Manāzele Solūke Erfānī dar Tasavvofe Eslāmī va Erfāne Yahūd. Merkāvā va Qabālā” ("A Comparative Study of the Houses of Mystical Behavior in Islamic Sufism and the Mysticism of Merkava and Judaism"). Journal of Comparative Theology. No. 19. Pp. 49-66.

Akbarī, Manūčehrī and Maryam Alī-nežād. (2017/1396SH). “Jelvehā-ye Tasvīrī-ye Andīšehā-ye Erfānī-ye Azīzo al-ddīn Nasafī dar Resāle-ye Ensāne Kāmel” ("Visual effects of Aziz al-Din Nasafi's mystical thoughts in the treatise of the perfect man"). Persian Quarterly Journal of Stylistics, Poetry and Prose (Spring of Literature). No.1. Pp. 169.184.

Behbahānī, Marzīyeh. (2008/1387SH). “Tamsīl, Āyīne-ye Ejtemā’e Seyrī dar Tamsīlhā-ye Erfānī dar Āsāre Attār va Mowlānā” ("Allegory, the mirror of the Siri community in mystical allegories in the works of Attar and Rumi"). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No. 13. P. 51.

Hāšemī, Ahmad. (2004/1383SH). Jawāhero al-balāqeh.  2^nd ed. Tehrān: Sādeq.

Hojvīrī, Abo al-hasan. (2005/1384SH). Kašfo al-mahjūb (Discover the Unseen). Ed. by Mahmūd Ābedī. 2^nd ed. Tehrān: Sorūš.

Holy Qor’ān.

Ja’farī, Mohammad Taqī. (1978/1357SH). Mowlavī va Jahān-bīnīhā (Rumi and Worldviews). 1^st ed. Tehrān: Be’sat.

Jorjānī, Abdo al-qāher. (1982/1361SH). Asrāro al-balāqeh. Tr. by Jallīl Tajlīl. 1^st ed. Tehrān: University of Tehran.

Jorjānī, Abdo al-qāher. (1989/1368SH). Dalāyelo E’Jāz fī al-qorān (Reasons for Miracles in the Qur'an). Tr. by Mohammad Rād-maneš. Tehrān: Āstāne Qodse Razavī.

Kalābādī, Abu-bakr Mohammad. (1992/1371SH). al-ta’arrof  Lemazhabe Ahle Tasavvof  (Introduction to the Sufi religion). With the Effort of Dr. Mohammad Javād Šarī’at. 1^st ed. Tehrān: Asātīr.

Lūqā, Yūhanā (Luke, John). (1865/1244SH). Enjīle Matā (The Gospel of Matthew). al-tarjomāto al-‘arabīye al-hadso al-ketābe al-moqaddas. Tr. by Fān Dāyk (Cornelius Van Allen Van Dyck). Beyrūt: al-kanīse-ye al-qebti-ye al-ordū Kasīyat.

Majd, Omīd. (2010/1389SH). “Jāy-gāh va Āsāre Abo al-hoseyne Nūrī dar Erfān” ("The place and works of Abolhossein Nouri in mysticism"). Journal of Prose Studies of Persian Literature. No. 27. Pp. 283-304.

Meybodī, Mohammad. (1978/1357SH). Kašfo al-asrār va Oddato al-abrār. Tehrān: Asqar Hekmat.

  Nūrī, Abo al-hoseyn. (2007/1386SH). Resāle-ye Maqāmāto al-qolūb (The Handbook of the Authorities of the Hearts). Ed. by Paul Nwyia. Tr. by Alī-rezā Zekāvatī Qarāgazlū. Tehrān: Science Research Institute.

‎Nwyia, Paul. (1994/1373SH). Tafsīre Qorānī va Zabāne Erfānī (Quranic Interpretation and Mystical Language). Tr. by Esmā’īl Sa’ādat. 1^st ed. Tehrān: University of Tehran.

Sakākī, Yūsof Ebne Abī Bakr. (1973/1352SH). Meftāho al-‘olūm (The Key to Science). Beyrūt: al-maktabato al-‘elmīyato al-jadīdat.

Salmānī, Yāsaman and Qodrato al-llāh Xayātīyān. (2019/1398SH). “Barrasī-ye Avāmele Zamīne-sāze Ma’nā dar Negareše Abo al-hoseyne Nūrī va Viktor Emil Frankl” ("Study of the underlying factors of meaning in the attitude of Abolhossein Nouri and Victor Frankl"). Journal of Religions and Mysticism.  No .1. Pp. 69-89

Šamīsā, Sīrūs. (1999/1378SH). Bayān. Tehrān: Ferdowsī.

Tabrīzī, Šams. (1998/1377SH). Maqālāte Šams (Shams Articles). Ed. by Mohammad Alī Movahhed. 2^nd ed. Tehrān: Xārazmī.

Tahmāsebī and Badr-lū Ayyāmī. (2016/1395SH). “Bāz-tābe Tamsīlī-ye Nafse Ammāre dar Masnavī-ye Mowlavī” ("Allegorical Reflection of Nafs Amara in Rumi's Masnavi"). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No. 42. Pp. 183-207.

Vā’ez, Sa’īd and others. (2014/1393SH). “Negāhī be Kārborde Tamsīle Šajare-ye Tayyebe dar Bāz-nemūde Estelāhāte Erfān va Tasavvof bā Masādīqe Kalame-ye Tayyebe” ("A look at the use of allegory of Tayyeba tree in the representation of the terms of mysticism and Sufism with examples of the word Taybeh”). Persian Quarterly Journal of Poetry and Prose (Bahar Adab). No. 2. Pp. 347-366.

Zarrīn-kūb, Abdo al-hoseyn. (2000/1379SH). Jostejū dar Tasavvofe Īrān (Search in Iranian Sufism). Tehrān: Amīr-kabīr.‎