نقش «منِ نفسانی» در مقالات شمس؛ تجّلی «فرایند آینه» در «ساحت خیالیِ» مؤلف و خصایص «نارسیسیستیِ» آن
محورهای موضوعی : اسطورهشهاب کاظمیان 1 , شروین خمسه 2 *
1 - دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
2 - استادیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
کلید واژه: نارسیسیسم, مقالات شمس, منِ نفسانی, مرحلۀ آینه, ساحت خیال,
چکیده مقاله :
شمس تبریزی از مشایخ بزرگ تصوّف و از تأثیرگذارترین چهره‌ها بر مولانا به شمار می‌رود، در عین‌حال از قِبل روایات موجود، ابعاد مبهم بسیاری در مورد احوال و خصوصیّات وی به چشم می‌خورد. در متن مقالات شمس به منزلۀ اثری که بازتاب‌دهندۀ بخش‌هایی از زندگی و عقاید مؤلفِ خود است، با مجموعۀ عباراتی مواجهیم که متضمن مفاهیمی نظیر انانیّت و تفاخر بوده، نمایانگر جایگاه و اعتبار مفهوم من نزد مؤلف هستند. این عبارات عمدتاً به ایراد وجوه تحسین برانگیز خود اختصاص داشته، یا دیگر مشایخ را به باد نقد و تقبیح گرفته است. نظر به اینکه در مبانی تصوف، خودپسندی همواره به مثابة مانعی در راه وصول به مطلوب تلقی شده است، با مسئله‌‌ای متناقض‌نما روبه‌روایم که به حتم واجد ریشه‌های گسترده‌ای در شخصیت مؤلف است. بنابر رویکرد روان‌کاوانه، آثار ادبی به منزلۀ مفاهیمی برخاسته از دستگاه نفسانی و بازتابی از ناخودآگاه مؤلف بررسی می‌شوند. بدین‌ترتیب، با روش نقد روان‌شناسانۀ مؤلف از مجرای متن اثر ادبی، به تحلیل مسئلۀ مذکور مبادرت شده، با محوریت مفهوم من نفسانی به بررسی زوایای فکری مؤلف در بستر ساحت خیال وی و کارکردهای نمادین آن پرداخته شده است. این امر در قالب شکلی تحقق یافته از کارگزاری فرایند استعاری مرحلۀ آینه ترسیم شده و در نهایت به صورت بروز مفهوم نارسیسیسم و نمودهای رفتاری آن تبیین شده است.
Shams-e Tabrizi is an eminent figure in Sufism and also is one of the most influential characters on Jalāl al-Din Rūmi, however based on existing sources some aspects of his character is ambiguous. In Maqalat, written by Shams-e Tabrizi and reflecting its author’s life and beliefs, we encounter some phrases referring to concepts of self-assertion and boastfulness which represent the position of the concept of "ego" in the author’s mind. These phrases mainly refer to admirable aspects of "self" or criticize and denounce some Sufis. But on the other hand, in Islamic mysticism and Sufism, self-assertion and boastfulness are obstacles to attain the Truth. So, we are faced with a paradox in Maqalat that is mainly rooted in the author's personality. According to the psychoanalytical approach, literary works are examined as the mentality of the author and reflections of his/her unconscious. In the present article, based on method of psychological criticism, we attempt to study Maqalat, and to examine the "realm of imagination" of the author regarding to the concept of ego. This is done by mapping the metaphorical process of "the mirror stage" and showing the emergence of narcissism and its behavioral appearances.