فرآیند فردیّت‌یابی همای در منظومه همای و همایون بر اساس نظریه تفرّد یونگ

محورهای موضوعی : اسطوره

مرتضی بالار ¹ , حمیدرضا فرضی ² , رستم امانی ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز
2 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز
3 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

تاریخ دریافت : 1397/06/05 تاریخ پذیرش : 1397/06/05 تاریخ انتشار : 1397/06/01

کلید واژه: یونگ, نقد اسطوره‌ای, همای و همایون, فرآیند فردیّت, تفرّد,

چکیده مقاله :

امروزه از مهم‌ترین و پرکاربرد‌ترین روش‌های نقد ادبی معاصر، نقد کهن‌الگویی یا نقد اسطوره‌ای است، که به بررسی ماهیّت و ویژگی و کهن‌الگوها و نقش آن‌ها در ادبیات می‌پردازد. نقد بر مبنای اسطوره از بحث‌های یونگ سرچشمه گرفته است و با استعانت از آرای او انجام می‌شود. در این مقاله سعی شده است منظومة همای و همایون خواجوی کرمانی بر اساس نظریة تفرّد یونگ مورد نقد و بررسی قرار گیرد، به این صورت که همای قهرمان داستان، برای رسیدن به همایون سفر خود را به سوی سرزمین چین آغاز می‌کند. سفر قهرمان داستان به سوی چین نمادی از جست‌وجوی وی در خودشناسی و روند فردیّت روانی است، که اساس داستان این منظومه را پی‌ریزی می‌کند؛ قهرمان داستان که در آغاز شاهزاده‌ای جوان و بی‌تجربه بود با فعال شدن کهن‌الگوی آنیما و ارسال فراخوان پیوستگی و یگانگی به قلمرو خودآگاه روان قهرمان، روند فردیّت‌یابی وی آغاز می‌شود و با هدایت پیرخردمند و گذر از مشکلات و سایه‌های درون و انعطاف‌پذیری پرسونا، بین خودآگاه و ناخودآگاه‌اش هماهنگی ایجاد شده و در نهایت فرآیند فردیّت و خودشناسی را با موفقیت به پایان می‌رساند.

چکیده انگلیسی:

Nowadays, “archetypal criticism” or “mythical criticism” is one of the most important and the most widely used methods of contemporary literary criticism which studies the nature and characteristics of archetypes and their roles in literature. Mythical criticism has originated in Jung's thoughts and generally, it is done by referring to his ideas. Based on the Jungian individuation theory, the present article tries to study the romance of Homāy o Homāyun by Khāju Kermāni. In this story, Homāy, the hero begins his journey to China to reach Homāyun (anima). The journey of the hero to China, as the base of the story, is a symbol of process of individuation and of his search for self-knowledge. By activation of anima and announcing the message of continuity and unity in the hero's conscious realm, the process of individuation of Homāy who is a young and inexperienced prince begins, and by guidance of the wise old man and eliminating difficulties and shadows and flexibility of persona, his conscious and unconscious are coordinated and finally, the process of individuation and self-knowledge achieves successfully.  

منابع و مأخذ:

کتابنامه

بساک، اکرم و فرزانه یوسف قنبری. 1393. «بررسی فرآیند فردیّت در داستان حماسی ادیسة هومر بر اساس روان‌شناسی تحلیلی و کیمیاگری یونگ». دو فصلنامة علمی ادبیات حماسی. س1. ش1.

بلمن نوئل، ژان. 1393. تحلیل روان‌کاوانة متون ادبی. ترجمة وحید نژاد‌محمد. چ1. تهران: افراز.

پورنامداریان. تقی. 1391. رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. چ8. تهران: علمی و فرهنگی.

جم‌زاد، الهام. 1393. آنیما در شعر شاملو. چ1. تهران: نگاه.

حرّی، ابوالفضل. 1388. «کارکرد کهن‌الگوها در شعر کلاسیک و معاصر فارسی در پرتو رویکرد ساختاری به اشعار شاملو». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س5. ش15. صص17- 1.

خواجوی کرمانی، ابوالعطا کمال‌الدین محمود‌بن علی‌بن محمود. 1370. همای و همایون. به تصحیح کمال عینی. چ1. تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

ستاری، جلال. 1392. عشق صوفیانه. چ7. تهران: نشر مرکز.

شایگان‌فر. حمیدرضا. 1391. نقد ادبی. چ5. تهران: حروفیه.

شریفی ولدانی، غلام‌حسین و محبوبه اظهری. 1391. «جمشید در گذر از فردانیت (نقد کهن‌الگویی داستان جمشید و خورشید اثر سلمان ساوجی)». مجلة بوستان ادب. س4. ش1.

شمسیا، سیروس. 1383. داستان یک روح. چ6. تهران: فردوس.

ـــــــــــــــ. 1394. نقد ادبی. چ3. تهران: میترا.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1388. فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه فضایلی. ج1. تهران: جیحون.

طاهری، محمد و حمید آقاجانی. 1392. «تبیین کهن‏الگوی «سفر قهرمان» بر اساس آرای یونگ و کمبل در هفت‌‏خوان رستم». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‏شناختیدانشگاه آزاد اسلامی واحد جنوب. س9. ش32. صص122-102.

علّامی، ذوالفقار و سیما رحیمی. 1394.«فرآیند فردیت در داستان رستم و سهراب بر پایة شخصیت سهراب». دوفصلنامة زبان و ادبیات فارسی. س23. ش78.

فرضی، حمیدرضا. 1391. «نقد کهن‌الگویی شعر «قصه شهر سنگستان» مهدی اخوان ثالث». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‏شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جنوب. س8. ش28. صص178-209.

کوپر، جین سی. 1386. فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمة ملیحه کرباسیان. چ2. تهران: نشر نو.

گورین، ویلفرد و دیگران. 1388. درآمدی بر شیوه‌های نقد ادبی. ترجمة علی‌رضا فرح‌بخش و زینب حیدری مقدم. چ1. تهران: رهنما.

محمدی، علی و مریم اسمعلی‌پور. 1391. »بررسی تطبیقی کهن‌الگوی نقاب در آراء یونگ و ردپای آن در غزل‌های مولانا (غزلیات شمس). فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س8. ش26. صص164-132.

مورنو، آنتونیو. 1393. یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمة داریوش مهرجویی. تهران: مرکز.

یاوری، حورا. 1387. روان‌کاوی و ادبیات. چ1. تهران: سخن.

یونگ، کارل گوستاو. 1368. چهار صورت مثالی. ترجمة پروین فرامرزی. چ1. مشهد: آستان قدس رضوی.

ــــــــــــــــــ . 1390. روان‌شناسی ضمیر ناخودآگاه. ترجمة محمدعلی امیری. چ6. تهران: علمی و فرهنگی.

ــــــــــــــــــ . 1391.جهان نگری. ترجمة جلال ستاری. چ2. تهران: توس.

ــــــــــــــــــ . 1392الف. انسان و سمبول‌هایش. ترجمة محمود سلطانیه. چ9. تهران: جامی.

ـــــــــــــــــ . 1392ب. روح و زندگی. ترجمة لطیف صدقیانی. چ5. تهران: جامی.

 

 

 

 

References

Allāmī, Zolfaqār & sīmā Rahīmī. (2015/1394 SH). “Farāyand-e fardīyat dar dāstān-e rostam va sohrāb bar pāye-ye šaxsīyat-e sohrāb”. Do-fasl-nāme-ye Zabān va Adabiyāt-e Fārsi. Year 23.  No 78.

Bellemin-Noel, Jean. (2014/1393SH). Tahlīl-e ravān-kāvān-e-ye motūn-e adabī (La psychanalyse du texte littéraire).  Tr.By Vahīd NeJād Mohammad. 1^th ed. Tehrān: Afrāz.

Bosāk, Akram & Farzāne yūsof qanbarī. (2014/1393SH). “Barasī-ye farāyand-e fardīyat dar dāstān-e hamāsī-ye odīse-ye homer bar asās-e ravān-šenāsī-ye tahlīlīvva kīmiyāgarī-ye jung”. Do-fasl-nāme-ye Adabiyāt-e Hamāsī-ye Dānešgāh-e Lorestān. Year 1.  No 1.

Chevalier, Jean & Alain Guerbrant. (2009/1388 SH). Farhang-e namād-hā (Dictionary of symbols). Tr. by Sūdābe Fazā'elī. Vol. 1. Tehrān: Jeyhūn.

Cooper. Jean. C. (2007/1386 SH).  Farhang-e mosavvar-e namād-hā-ye  sonnati(An illustrated encyclopaedia of traditional symbols).Tr. By Malīheh Karbāsiyān. 2^nd ed. Tehrān: Nāshr-e Now.

Farzī, Hamīd Rezā. (2012/1391SH). “Naqd-e kohan-olgūeī-ye še’r-e qese-ye šahr-e sangestān-e mahdī axavān sāles”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. Year 8.  No. 28.

Guerin, Wilfred L. and et al. (2009/1388SH). Darāmadī bar šīve-hā-ye naqd-e adabī (‎A handbook of critical approaches to literature). Tr. By Alī Rezā Farahbaxš & zeynab Heydarī Moqaddam. 1^st ed. Tehrān: Rahnamā.

Horrī, Abolfazl. (2009/1388SH). “Kārkard-e kohan-olgū-hā dar she’r-e kelāsīk va mo’āser-e fārsī”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch.  Year 5. No. 15.

Jamzād, Elhām. (2014/1393SH). Anīmā dar še’r-e šāmlū. 1^st ed. Tehrān: Negāh.

Jung, Carl Gustav. (1989/1368SH). Čahār sūrat-e mesālī(Four archetypes: mother, rebirth, spirit, Trickster).‏ Tr. By Parvīn Farāmarzī. 1^st ed. Mašhad: Āstān-e Qods-e Razavi.

_______________. (2011/1390 SH). Ravān-šenāsī-ye zamīr-e nāxodāgāh (Uber die psychologie des Unbewussten).  Tr. By Mohammad Alī Amīrī. 6^th ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

______________. (2012/1391 SH). Jahān negarī. Tr. By jalāl sattārī. 2^nd ed. Tehrān: Tūs.

________________. (2013/1392 SH).a  Ensān va sambol-hā-yaš (Man and his symbols).Tr. By Mahmūd Soltānīye. 9^th ed. Tehrān: Jāmī.

______________.(2013/ 1392 SH).b Rūh va zendegī  (L'ame et la vie).Tr. By Latīf Sedqiyānī. 5^th ed. Tehrān: Nāšr-e Jāmī.

Xājū-ye Kermānī, Abol atā Kamāl al-dīn Mahmūd ebn-e Alī ebn-e Mahmūd. (1991/ 1370 SH). Homāy va Homāyūn. Ed. by Kamāl Eynī. 1^st ed. Tehrān: Motāle’āt va Tahqīqāt-e Farhangī.

Mohammadī, Alī &  Maryam Esma’elīpūr. (2012/1391SH). “Barrasī-ye tatbīqī-ye kohan-olgū-ye neqāb dar ārā-ye jung va radd-e pā-ye ān dar qazaliyāt-e mowlānā”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. Year 8.  No 26. Pp. 132-164.

Moreno, Antonio. (2014/1393SH). Young, xodāyān va ensān-e modern (Jung, Gods and modern man).Tr. by Dariūš Mehrjūeī. 8^th ed. Tehrān: Markaz.

Pūrnāmdāriyān, Taqī. (2012/1391SH). Ramz va dāstān-hā-ye ramzī dar adab-e farsī. 8^th ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Sattārī, Jalāl. (2013/1392 SH). Ešq-e sūfiyān-e. 7^th ed. Tehrān: Markaz.

Šāyegānfar, Hamīd Rezā. (2012/1391SH). Naqd-e adabī. 5^th ed .Tehrān: Horūfī-ye.

Šamīsā, Sirūs. (2004/ 1383SH). Dāstan-e yek rūh. 6^th ed. Tehrān: Ferdows.

___________. (2015/ 1394 SH). Naqd-e adabī. 3^rd ed. Tehrān: Mitrā.

Šarīfī veldānī, Qolām hossein & Mahbūbe  Azharī, (2012/1391SH). “Jamšīd dar gozar az fardānīyat (naqd-e kohan-olgūeī-ye dāstān-e jamšīd va xoršīd)”. Majjale-ye Būstān-e Adab-e Dānešgāh-e Šīraz. Year 4. No 1.

Tāherī, Mohammad et. al. (2013/1392SH). “Tabyīn-e kohan-olgū-ye safar-e qahramān bar asās-e ārā-ye yong o campbel dar haft-xān-e rostam”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. Year 9.  No 32.

Yāvarī, Hūrā. (2008/1387SH). Ravān-kāvī va adabiyāt. 1^st ed. Tehrān: Soxan.