اسطورۀ قربانی در آثار «بهرام بیضایی»

وهابی دریاکناری, رقیه; حسینی, مریم

کد مقاله : MMLQ-1511-1079 (R1) بازدید : 143 صفحه: 299 - 337

نوع مقاله: پژوهشی

اسطورۀ قربانی در آثار «بهرام بیضایی»

محورهای موضوعی : اسطوره

1 - دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشکده علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س)
2 - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشکده علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س)

تاریخ دریافت : 1396/11/30 تاریخ پذیرش : 1396/11/30 تاریخ انتشار : 1396/11/01

کلید واژه: بهرام بیضایی, نمایشنامه, اسطورۀ قربانی, مناسک, فیلم‌نامه,

چکیده مقاله :

آیین قربانی از کهن‌ترین آیین‌هایی‌ است که در میان ادیان و ملل مختلف مورد توجه بوده ‌است. انسان‌ها در تمامی اعصار تلاش کرده‌اند تا با دادن هدیه و قربانی به پیشگاه خدایان، خشنودی‌شان را جلب نموده، از خشم‌شان در امان باشند. هدف پژوهش حاضر، تحلیل اسطورۀ قربانی در فیلم‌نامه‌ها و نمایشنامه‌های بهرام بیضایی است. وی با شناخت گسترده‌ای که از اسطوره‌ها دارد، در نگارش آثار ادبی خود از انواع آن‌ها بهره می‌برد. او در نگاشته‌هایش، به دو شیوه از اسطورۀ قربانی استفاده می‌کند. نخست، در خلال داستان به شکل صریح به اجرای این آیین، آن هم به اشکال گوناگون و برای اهداف مختلف پرداخته ‌است. دوم، نمایشنامه‌ها یا فیلم‌نامه‌هایی آفریده که در دل روایت، قهرمان ـ قربانی را جای داده‌اند. البته این نویسندۀ خلاق گاهی از هر دو شیوه، استفاده می‌کند. در این بررسی، نمایشنامۀ فتح‌نامۀ کلات و فیلم‌نامه‌های قصه‌های میرکفن‌پوش، زمین، طلحک و دیگران و طومار شیخ شرزین تحلیل شده‌اند. نتیجة این بررسی نشان می‌دهد بیضایی از انواع قربانی، در بخشِ مناسک قربانی استفاده کرده ‌است: پیشکش‌های خونی ـ انسانی؛ پیشکش‌های خونی ـ حیوانی و پیشکش‌های غیرخونی، از نوع آشامیدنی‌ها. بیضایی از سه نوع هدف قربانی در روایت‌هایش بهره برده ‌است: کفاره‌ای، توسلی و شکرگزاری. شیوۀ دوم یعنی قهرمان ـ قربانی نیز در آثار او چشمگیر است.

چکیده انگلیسی:

Sacrificing is one of the oldest rites that has been noticed by religions and nations.Throughout the ages, human beings have tried to obtain the satisfaction of the gods and to protect from the anger of them by giving gifts and sacrificing. The aim of the present article is to analyze "the myth of sacrifice" in the screenplays and plays of Bahram Beyzai. Beyzai has an extensive knowledge about myths and has used a variety of them to write his literary works. In his writings, he has used "the myth of sacrifice" in two ways. First, throughout a story, he has explicitly spoken about the ritual of "myth of sacrifice" in various forms and for various purposes. Second, he has created screenplays or plays that "hero-sacrifice" is the main character of them. And sometimes, this creative writer uses both ways. In the present article, the play Kalat Claimed and screenplays The Tales of Mir-e Kafanpoush, The land, Talhak and the Others and The Scrolls of Sheikh Sharzin are analyzed. The results of the research show that Beyzai uses a variety of sacrifices, such as bloody-human, bloody-animal, and unbloody (drinks) sacrifices. In his narratives, he divides the purpose of sacrificing into three types: for atoning, for imploration and for thanksgiving. Also, "hero-sacrifice" has a significant presence in his works.

منابع و مأخذ:

کتابنامه

آزادی ده عباسی، نجیمه. 1394. «رمزگشایی آیین قربانی در اسطوره، عرفان و فرهنگ». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س 11. ش 38. صص 30-1.

آذری، غلامرضا و علی تاکی. 1390. «تحلیل جامعه‌شناختی هویت زن در سینمای بیضایی و مهرجویی». علوم رفتاری. دوره 3. ش 7. صص 26-9.

آقایی، احمد. 1391. «قربانی در آیین یهود». هفت آسمان. ش 53. صص 78-53.

الیاده، میرچا. 1387. متون مقدس بنیادین از سراسر جهان. ترجمة مانی صالحی علامی. ج 2. چ 2. تهران: فراروان.

بیضایی، بهرام. 1387. زمین. چ 4. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

ــــــــــــ . 1389الف. آهو، سلندر، طلحک و دیگران. چ 2. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

ــــــــــــ . 1389ب. طومار شیخ شرزین. چ 8. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

ــــــــــــ . 1389ج. فتح‌نامة کلات. چ 5. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

ـــــــــــ .1390. قصه‌های میرکفن‌پوش. چ 5. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

حسینی، مریم و وهابی دریاکناری، رقیه. 1396. «بازنمود موضوع و شگردهای ادبی در آثار بهرام بیضایی». دو فصلنامه ادب فارسی. دوره 7. شماره1. صص 38-19.

حسنلی، کاووس و شهین حقیقی. 1389. «بازخوانی نقش زن در اپیزودهای سه‌گانه نمایش‌نامه شب هزار و یکم بهرام بیضایی». مطالعات اجتماعی ـ روان‌شناختی زنان. دوره 8. ش 1 (پیاپی 23). صص 114-91.

سینا، خسرو. 1392. «جستاری بر اسطوره‌های باروری و قربانی در آیین‌های نمایشی کردستان». نمایش. س 11. ش 172. صص 32-28.

شامیان ساروکلایی، اکبر و مریم افشار. 1392. «نقش اسطوره و جنسیت (نقش زن) در سینمای بهرام بیضایی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. دورۀ 9. ش 33. صص 137-117.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1385. فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه فضایلی. ج 4. تهران: جیحون.

ــــــــــــــــــــــ . 1388. فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه فضایلی. ج 2. چ 3. تهران: جیحون.

عبدی، محمد. 1394. غریبة بزرگ (زندگی و آثار بهرام بیضایی). تهران: ثالث.

فریزر، جیمز جرج. 1386. شاخة زرین. ترجمة کاظم فیروزمند. چ 3. تهران: آگاه.

فقیهی محدّث، فریده. 1390. قربانی در ادیان الهی. تبریز: مولی علی.

کمبل، جوزف. 1386. قدرت اسطوره. ترجمة عباس مخبر. چ 4. تهران: مرکز.

ــــــــــــ . 1392. قهرمان هزار چهره. ترجمة شادی خسرو پناه. چ 5. مشهد: گل آفتاب.

محمودی بختیاری، بهروز و وحید آبرود. 1391. «بررسی عناصر انسجامی در متن نمایشی سه برخوانی نوشته بهرم بیضایی». سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی. دوره 5. ش 4 (پیاپی 18). صص 312-293.

مصاحب، غلامحسین. 1380. دائرةالمعارف فارسی. ج 2. بخش1. چ 2. تهران: امیرکبیر.

وهابی دریاکناری، رقیه و مریم حسینی. 1394. «جدال زنان عیار در برابر اسطورۀ مغول در روایت‌های داستانی بهرام بیضایی». زن در فرهنگ و هنر. دورۀ 7. ش 4. صص 506-489.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . 1395. «تصویر ایزدبانوان در روایت‌های داستانی بهرام بیضایی». زن در فرهنگ و هنر. دورۀ 8. ش 3. صص 332-317.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ .1396. «انواع بازنویسی و بازآفرینی‌های بهرام بیضایی از داستان‌های کهن». دو فصلنامة زبان و ادبیات فارسی. س 25. ش 82. صص 329-303.

English sources

Eliade. M. 1987. The Encyclopedia of Religion. NewYork: Macmillan.

Encyclopedia of Religion and Ethics. 1979. ed by J. Haistings. Edibburgh: T & T Clark.

“Sacrifice”. 1991. The New Encyclopedia Britannica. With the Effort of R. L. Faherty. NewYork.

References

Abdī, Mohammad. (2015/1394SH). Qarībe-ye bozorg (Zendegī va āsār-e bahrām-e beyzāeī). Tehrān: Sāles.

Āqāī, Ahmad. (2012/1391 SH). “Qorbānī dar āyīn-e yahūd”. Haft āsemān. No. 53. Pp. 53-78.

Āzādī-ye deh abbāsī, Najīme. (2015/1394SH). “Ramz-gošāī-ye āyīn-e qorbānī dar ostūre, erfān va farhang”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. Year 11. No. 38. Pp. 1-30.

Āzarī, Qolām Rezā & Alī Tākī. (2011/1390 SH). “Tahlīl-e Jāme’e-ŝenāxtī-ye hovīyyat-e zan dar sīnemā-ye beyzāeī va mehrjūyī”. Olūm-e raftārī. Year 3. No. 7. Pp. 9-26.

Beyzāeī, Bahrām. (2010/1389SHj). Fath-nāme-ye kalāt. 5^th ed. Tehrān: Rošangarān va motāle’āt-e zanān.

_____________. (2008/1387 SH). Zamīn. 4^th ed. Tehrān: Rošangarān va motāle’āt-e zanān.

_____________. (2010/1389SHa). Āhū, salandar, talhak va dīgarān. 2^nd ed. Tehrān: Rošangarān va motāle’āt-e zanān.

_____________. (2010/1389SHb). Tūmār-e ŝyx-e ŝarzīn. 8^th ed. Tehrān: Rošangarān va motāle’āt-e zanān.

_____________. (2011/1390 SH). Qesse-hā-ye mīr-e kafan pūš. 5^th ed. Tehrān: Rošangarān va motāle’āt-e zanān.

Campbell, Joseph. (2007/1386 SH). Qodrat-e ostūre. (The power of Myth). Tr. by Ābbās Moxber. 4^th ed. Tehrān: Markaz.

_____________. (2013/1392SH). Qahremān-e hezār čehre. (The hero with a thousand faces). Tr. by Šādī Xosrow panā. 5^th ed. Mašhad: Gol-e Āftāb.

Chevalier, Jean. (2006/1385SH). Fārhang-e namād-hā (Dictionnaire des symboles).Tr. by Sūdābe Fazāyelī. 4^th Vol. Tehrān: Jeyhūn.

_____________. (2009/1388SH). Fārháng-e námādhā (Dictionnaire des symboles‎). Tr. by Sūdābe Fazāyelī. 2^nd Vol. 3^rd ed. Tehrān: Jeyhūn.

Eliade, Mircea. (2008/1387 SH). Motūn-e moqqaddas-e bonyādīn az sarāsar-e. jahān. Tr. by Mānī Sālehī Moqqadam. 2^nd Vol. 2^nd ed. Tehrān: Frāravān.

Faqīhī Mohaddes, Farīde. (2011/1390 SH). Qorbānī dar adiyān-e elāhī. Tabrīz: Molā Alī.

Frazer, James George. (2007/1386 SH). Ŝāxe-ye zarrīn. (The Golden Bough). Tr. by Kāzem Fīrūzmand. 3^rd ed. Tehrān: Āgāh.

Hasanlī, Kāvūs & čahīn Haqīqī. (2010/1389SH). “Bāz-xānī-ye naqŝ-e zan dar epīzod-hā-ye segāne-ye namāyeš-nām-ye šab-e hezāro yekom-e bahrām-e beyzāeī”. Motāle’āt-e Ejtemā’ī-RAvān-šenāxtī-ye zanān. 8^th period. No. 1. Pp. 91-114.

Hosseinī. Maryam & Roqayyeh Vahābī Daryākenārī. (2017/1396SH). “Bāznemūd-e mozū’ va šegerd-hā-ye adabī da āsār-e bahram byzāeī”. Do fasl-nāme-ye Zabān va Adabiyāt-e Fārsī. 25^th period. No. 1. Pp. 19-38.

Mahmūdī-ye Baxtiyārī, behroz & Vahīd Ābrūd. (2012/1391 SH). “Barresī-ye anāser-e ensejāmī dar matn-e namāyešī-ye se bar xānī”. Sabk-šenāsī-ye Nazm va Nasre Fārsī. 5^thPeriod. No. 4 (Continue 18). Pp. 293-312.

Mosāhab, Qolām-Hossein. (2001/1380 SH). Dāyeratolma’āref-e fārsī. 2^nd Vol. 2^nd ed. Tehrān: Amīrkabīr.

Šāmīyān-e sārūkelāī, Akbar & Maryam Afšār. (2013/1392SH). “Naqš-e ostūre va jensīyat dar sīnemā-ye bahrām-e beyzāeī”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. Year. 9. No. 33. Pp. 117-137.

Sīnā, Xosrow. (2013/1392SH). “Jostārī bar ostūre-hā-ye bārvarī va qorbānī dar Āyīn-hā-ye namāyešī-ye kordestān”. Namāyeš. year 11. No. 172^.Pp. 28-32.

Vahābī Daryākenārī, Roqayyeh & Maryam Hosseinī. (2015/1394SH). “Jedāl-e zanān-e ayyār dar barābar-e ostūre-ye moqol dar revāyat-hā-ye dāstānī-ye bahrām beyzāeī”. Zan dar farhang va honar. 7^thPeriod.No. 4. Pp. 489-506.

___________________________________________. (2016/1395 SH). “Tasvīr-e īzad-bānovān dar revāyat-hā-ye dāstān-hā-ye bahram byzāeī”. Zan dar farhang va honar. 8^thPeriod.No. 3. Pp. 317-332.

___________________________________________. (2017/1396 SH). Anvā’-e bāznevīsī va bāz-āfarīnī-hā-ye bahrām Byzāeī az dāstān-hā-ye kohan”. Do fasl-nāme-ye Zabān va Adabiyāt-e Fārsī. 25^th year. No. 82. Pp. 303-329.

_||_