نقش بحران اقتصادی 1929 آمریکا بر توسعه اقتصاد دولتی در ایران عصر پهلوی اول

محورهای موضوعی : مطالعات توسعه اجتماعی ایران

سینا فروزش ¹ (استادیار گروه تاریخ ،واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران)

تاریخ دریافت : 1396/08/27 تاریخ پذیرش : 1396/08/27 تاریخ انتشار : 1396/03/01

کلید واژه: بحران 1929, اقتصاد سیاسی, اقتصاد دولتی, پهلوی اول, انحصار تجارت,

چکیده مقاله :

بحران فراگیر مالی 1929 امریکا از طریق کاهش یافتن تولیدات صنعتی در کشورهای پیشرفته به عنوان تولیدکنندگان اصلی و نتیجه آن کاهش تقاضای کشورهای سرمایه داری جهت مواد اولیه، به جوامع توسعه نیافته انتقال یافت و وقوع این بحران در ایران نیز دولت و مجلس را به سمت اجرای سیاستهایی برای مقابله با آن سوق داد. با این وصف، مسأله تحقیق حاضر این پرسش است که بحران مذکور چگونه باعث توسعه اقتصاد دولتی در ایران عصر پهلوی اول شد؟ روش تحقیق در این مقاله، مطالعه اسنادی با تأکید بر تحلیل کیفی داده های آماری و اسناد گردآوری شده از متغیرهای اقتصادی ایران در دوران بحران مورد نظر است. نتیجه حاصل از پژوهش حاضر، بیانگر آن است که حکومت پهلوی اول برای گذار از بحران مالی 1929میلادی، با تصویب قوانین انحصاری، در راستای نظارت کامل بر امور اقتصادی و درآمدزایی، باعث تقویت اقتصاد دولتی در ایران شد.

چکیده انگلیسی:

The decline in industrial manufacturing of advanced countries led to the U.S. Great Depression of 1929 that spilled over to many other countries as well. The capitalist countries, as the main manufacturers, saw a decline in their demand of raw materials purchased from underdeveloped countries. The Depression made the Iranian Government and parliament to adopt measures to grapple with it. At this point, the main Q.S of present research is how did the above-mentioned crisis lead to the development of the state economy in Iran during the first Pahlavi era? The research method in the current study is Documentary, based on the qualitative study of data analysis and gathered documents of Iranian economic variables during the Depression. The result of this research is indicating the measures adopted by the government led to a monopoly and state-controlled economy in Iran for cover financial crisis 1929. The measures increased the authority and control of the government over the economy, ultimately, the economy was totally at the disposal of the government.

منابع و مأخذ:

1. بانک ملی ایران (1338)، تاریخچه 30 ساله بانک ملی ایران 1337 – 1307، تهران، انتشارات بانک ملی.


2. بروک، پل (1355)، جهان سوم در بن بست، ترجمه امیرحسین جهانبگلو، تهران، خوارزمی.


3. پیرا، فاطمه (1379)، روابط سیاسی–  اقتصادی ایران و آلمان بین دو جنگ جهانی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.


4. تایپتون، فرانک و رابرت آلدریچ (1375)، تاریخ اقتصادی و اجتماعی اروپا، ج 1، ترجمه کریم پیرحیاتی، تهران، علمی و فرهنگی.


5. خاوری نژاد، ابولفضل (1381)، برآورد تولید ناخالص داخلی ایران برای سالهای 1337 – 1315، تهران، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و پژوهشکده‌ی پولی و بانکی.


6. خلیلی جو، محمدرضا (1373)، توسعه و راه سازی در دوره رضاشاه، تهران، انتشارات جهاد دانشگاهی شهید بهشتی.


7. دهقانی، علی (1387)، اقنصاد خرد، تهران، ترمه.


8. رحمانی، تیمور (1378)، اقتصاد کلان، ج 1، تهران، برادران.


9. رشیدی، علی (1386)، تحولات صد ساله اقتصاد ایران، تهران، انتشارات روزنه.


10. روزنامه اطلاعات. (شماره های 322، 1348، 1497 و 1641).


11. زرگر، علیرضا (1372)، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در دوره رضا شاه، ترجمه کاوه بیات، تهران، معین- پروین.


12. سازمان  اسناد ملی ایران. سند شماره 240001436.


13. طیب نیا، علی (1374)، فرایند تورم در ایران، تهران، جهاددانشگاهی دانشگاه تهران.


14. عیسوی، چارلز فیلیپ (1362)، تاریخ اقتصادی ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران، گسترش.


15. فاتح، مصطفی (1358)، پنجاه سال نفت ایران، تهران، پیام.


16. فوران، جان (1389)، مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سالهای پس از انقلاب اسلامی، ترجمه احمد تدین، تهران، رسا.


17. قوه قضاییه روزنامه رسمی کشور (1388)، مجموعه قوانین و مقررات سالهای 1320 – 1300 هجری شمسی، جلد 1 و 2، تهران، روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران.


18. کارشناس، مسعود (1382)، نفت: دولت و صنعتی شدن، تهران، گام نو.


19. مجله اطاق تجارت. سال سوم ( شماره های 29، 37، 38 و 45). سال چهارم (شماره های 52 و 53). سال نهم (شماره 182).


20. مختاری اصفهانی، رضا (1392)، پهلوی اول از کودتا تا سقوط، تهران، نشر پارسه.


21. مییر، جرالد (1378)، مباحث اساسی اقتصاد توسعه. جلد2. ترجمه غلامرضا آزاد. تهران: نشر نی.


22. هابز باوم، اریک (1382)، عصر نهایت ها، ترجمه حسن مرتضوی، تهران، آگه.


23. همایون کاتوزیان، محمدعلی (1392)، اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی. تهران: نشر مرکز. 


24. همایون کاتوزیان، محمدعلی (1394)، دولت و جامعه در ایران: انقراض قاجار و استقرار پهلوی. ترجمه محمدرضا نفیسی، تهران، نشر مرکز.