تبیین جامعه شناختی فرار مالیاتی و نقش آن بر سطح رفاه اجتماعی مودیان مالیاتی در کلان شهر تهران در سال های 1395 تا 1400

محورهای موضوعی : مطالعات توسعه اجتماعی ایران

رضا مخدومی جوان ¹ (دانشجوی دکتری تخصصی، گروه علوم اجتماعی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران.)
مهرداد محمدیان ² (استادیار، گروه علوم اجتماعی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران)
محمد علی پور ³ (استادیار، گروه حسابداری، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران.)

تاریخ دریافت : 1402/08/23 تاریخ پذیرش : 1402/09/25 تاریخ انتشار : 1402/10/01

کلید واژه: فرار مالیاتی, مالیات دهندگان, رفاه اجتماعی,

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل جامعه شناختی فرار مالیاتی و نقش آن بر سطح رفاه اجتماعی مودیان مالیاتی انجام شده است. روش پژوهش حاضر از نوع ترکیبی (کیفی و کمی) است. جامعه آماری پژوهش در بخش کیفی تمامی نخبه‌گان و جامعه‌شناسان در حوزه جامعه شناسی و اقتصاد و توسعه در سطح کشور هستند که با روش نمونه گیری در دسترس و هدفمند انتخاب شدند (60 نفر تا اشباع نظری). جامعه آماری پژوهش در بخش کمی تمامی مودیان مالیاتی شهر تهران در منطقه 12 هستند که جمعیت آنها بیش از 100000 نفر می‌باشد و بر اساس فرمول کوکران 383 نفر انتخاب و بر اساس نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای انتخاب شدند. در بخش کیفی پژوهش از مصاحبه‌ی نیمه باز یا نیمه ساخت دار و در بخش کمی از پرسشنامه‌ی پژوهشگر ساخته که بر اساس مصاحبه‌های انجام شده و کدگذاری آنها ساخته شده است استفاده گردید. اعتبار پرسشنامه از طریق اعتبار محتوا (CVR)، اعتبار سازه ابزار پژوهش از طریق آزمون کیرز میر، اوکلین و پایایی ابزار از طریق روش آلفای کرونباخ مشخص شده است. در بخش کیفی با بررسی مطالعات مشابه و مصاحبه عمیق با نخبه گان و جامعه شناسان، در این مرحله ابتدا عوامل موثر شناسایی و تعیین و سپس دسته بندی و کدگذاری انجام شد تا مفاهیم اصلی پژوهش به دست آمد و بر اساس آن مدل نظری پژوهش ارائه و فرضیه ها تدوین شدند و در بخش کمی بعد از اطمینان از وجود شرایط پارامتری یعنی نرمال بودن توزیع، پیوسته بودن متغیرها و برابری واریانس‌‌ها از آماره‌های پارامتری نظیر رگرسیون استفاده شد. نتایج به دست آمده در بخش کیفی حاکی از آن است که عوامل جامعه شناختی فرار مالیاتی متشکل از فرهنگ سازی مالیاتی، شفاف سازی مالیاتی، عدالت مالیاتی، قوانین و مقررات مالیاتی، وضعیت جمعیت شناختی، فرهنگی و اجتماعی مودیان مالیاتی است و شاخص‌های رفاه اجتماعی، شرایط زندگی، عدالت و برابری و محیط زیست است. در بخش کمی مشخص گردید بین تمامی عوامل جامعه شناختی و رفاه اجتماعی و شاخص‌های آن رابطه معنی دار وجود دارد. بدین معنی که عوامل جامعه شناختی بر روی رفاه اجتماعی اثرگذار هستند.

چکیده انگلیسی:

 his study aimed to identify the sociological factors of tax evasion and its role in the social welfarelevels of taxpayers. The research had a mixed-method type (qualitative-quantitative). In the qualitative phase,the statistical population consisted of all elites and sociologists in the national economic, development, andsociological fields and they were selected using the convenience-purposive sampling method (60 samples untilsaturation). In the quantitative phase, the statistical population consisted of all taxpayers in District 12 ofTehran with a population of more than 100,000 people. A total of 383 samples were selected using Cochran'sformula based on random cluster sampling. The semi-open or semi-structured interviews were used in thequalitative phase, and the researcher-made questionnaire, which was designed based on interviews and theircoding, was utilized in the quantitative phase. The questionnaire validity was determined using the contentvalidity ratio (CVR), the construct validity of the research tool was obtained using the Kaiser-Meyer-Olkin test,and then the reliability of the tool was determined using the Cronbach's alpha method. In the qualitative phase,similar studies and in-depth interviews with elites and sociologists were conducted to identify the effectivefactors. Thereafter, the clustering and coding stages were performed to obtain the main concepts based on whichthe theoretical model was presented and the hypotheses were developed. In the quantitative phase, parametricstatistics such as regression were used after ensuring the existence of parametric conditions, i.e. the normality ofdistribution, continuity of variables, and equality of variances. 

منابع و مأخذ:

امیری سلوشی، نیکو (1401). تاثیر مسئولیت پذیری اجتماعی بر جلوگیری از فرار مالیاتی شرکت‌ها (مورد مطالعه: شرکت‌های فعال در بورس اوراق بهادار تهران)، پژوهش‌های جدید در مدیریت و حسابداری، شماره 54، ص 457-464.

امین رشتی، نارسیس، صیام، هدی، محرابیان، آزادی، سیفی‌پور، رویا (1402). بررسی عوامل موثر بر فرار مالیاتی در شرکت‌های سخت مالیات‌ده با استفاده از روش اثرگذاری غیرخطی، اقتصاد کاربردی، شماره 44، ص 19-35.

اوبراین، مارتین، پنا، سو (1397)، نظریه پردازی رفاه (روشنگری و جامعه مدرن). ترجمه رضا صفری شالی و فرهاد بزرافکن، تهران: خوارزمی.

اورشات، ویم فون، اُپلیکا، مایکل، فوافینگر، بریگیت (1396). فرهنگ و دولت رفاه، ترجمه ابوذر قاسمی نژاد، تهران: موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی.

بهادری، مالک (1386). ارزیابی تاثیرگذاری اعتماد عمومی از نحوه مصرف مالیات بر تمکین مالیاتی، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت دولتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.

زارع بهنمیری، محمدجواد، رحیمیان امیری، محمدحسین، تیرگان، محمد (1401). اولویت بندی عوامل موثر بر فرار مالیاتی، تحقیقات حسابداری و حسابرسی، شماره 54، ص 187-201.

سوئد برگ، ریچارد، گرانووتر، مارک (1395). جامعه شناسی اقتصادی (ساخت اجتماعی و کنش)، ترجمه علی اصغر سعیدی، تهران: تیسا

صادقی، حسین، شکیبایی، علیرضا (1380). فرار مالیاتی و اندازه اقتصادزیرزمینی ایران (با روش اقتصادسنجی فازی)، نامه مفیدف شماره22: 11-21

صید، محمد، ساعی ارسی، ایرج، و رحمانی خلیلی، احسان. (1401). تبیین جامعه‌شناختی فرار مالیاتی در ایران (مورد مطالعه شهر تهران). ماهنامه جامعه شناسی سیاسی ایران، 5(1)، 441-459.

عالی پور، نعمت اله، زنگنه، مهسا (1401). بررسی نظری عوامل موثر بر فرار مالیاتی از منظر عدالت مالیاتی، دانش مالیاتی، تعهدات اخلاقی، هنجارهای ذهنی و نگرش مودیان به رفتار، پژوهش در حسابداری و علوم اقتصادی، شماره 4، ص 47-60.

کالیز، جان، جونز، فیلیپ (1388). مالیه عمومی و انتخاب عمومی، ترجمه الیاس نادران، آرش اسلامی و علی چشمی، تهران: سمت.

مهرآذین، علیرضا، پایدارمنش، نوید، عباس زاده، محمدرضا، مسیح آبادی، ابوالقاسم (1401). کنش انگیزه و فرصت برنامه‌ریزی فرار مالیاتی و ارائه مدل جدید از فرار مالیاتی شرکت‌ها، دانش حسابداری مالی، دوره‌ 9، شماره 2، ص 128-167.

یونگ، الکه دی (1390). فرهنگ و اقتصاد، ترجمۀ: سهیل سمی و زهره حسین‌‌زادگان، تهران: ققنوس.

Allam, A., Moussa, T., Abdelhady, M., Yamen, A. (2023). National cultre and tax evasion: The role of the institutional environment quality, Journal of International Accounting, Auditing and Taxation, 52: 100-559.

Batrancea, L. M., Kudla, J., Blaszczak, B., Kopyt, M. (2022). Differences in tax evasion attitudes between students and entrepreneurs under the slippery slope framework, Journal of Economic Behavior & Organization, 200: 464-482.

Herranz, M. M., Turino, F. (2023). Tax evasion, fiscal policy and public debt: Evidence from Spain, Economic systems, 7: 101-121.

Khalil, S., Sidani, Y. (2023). Personality traits, religiosity, income, and tax evasion attitudes: An exploratory study in Lebanon, Journal of International Accounting, Auditing and Taxation, 47: 100-469.

Langenmary, D., Zyska, L. (2023). Escaping the exchange of information: Tax evasion via citizenship-by-investment, Journal of Public Economics, 221: 48-65.

Sainsbury, D. (2001). Welfare state challenges and responses: institutional and ideological resilience or restructuring? Acta Sociologica 44(3): 257–265.

Saxena, A. (2006). Ency clopaedia Of Social Welfare (v2). India: SBS Publishers – Distributors PVT, First Published.

PlanoClark, V., Creswell, J., O'Neil Green, D., & Shope, R. (2008). Mixing quantitative and qualitative approaches: An introduction to emergent mixed methods research. In: S. Hesse-Biber & P. Leavy (Eds.) Handbook of emergent methods, New York: The Guilford Press.