ارزیابی و تحلیل توزیع فضایی شاخص های توسعه آموزشی (مطالعه موردی: شهرستان های استان سیستان و بلوچستان)

محورهای موضوعی : مطالعات توسعه اجتماعی ایران

حمیدرضا رخشانی نسب ¹ , امیرحمزه شهبازی ² , حسین بخشانی ³

1 - عضو هیأت علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان
2 - دانشگاه سیستان و بلوچستان
3 - دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری،دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

تاریخ دریافت : 1401/08/24 تاریخ پذیرش : 1401/09/22 تاریخ انتشار : 1386/10/01

کلید واژه: توسعه, شاخص‌های آموزشی, عدالت آموزشی, توسعه آموزشی,

چکیده مقاله :

با توجه به ضرورت توسعه یکپارچه‌ی ناحیه‌ای مطالعه و تحلیل شاخص های آموزشی یکی از مؤثرترین ابزار‌ها جهت برنامه‌ریزی محسوب می‌شود. شاخص آموزشی بدون شک یکی از مهمترین مؤلفه‌ها جهت اختصاص امکانات برابر در سطح ناحیه‌ای است. خدمات آموزشی در سطح استان سیستان و بلوچستان به صورت یکسان توزیع نشده به طوری که اختلاف بسیاری بین شهرستان‌های استان از نظر شاخص‌های آموزشی وجود دارد، بدین منظور پژوهش حاضر با رویکرد عدالت آموزشی به بررسی توزیع شاخص‌های آموزشی در سطح استان پرداخته است، روش پژوهش توصیفی-تحلیلی است که ابتدا با توجه به سالنامه آماری سال 1395 شاخص‌های توسعه آموزشی محاسبه شده و سپس مطابق با روش آراس(ARAS)، ابتدا ماتریس اولیه تشکیل داده شد و در مرحله بعد داده‌ها نرمال شده و با روش آنتروپی شانون وزن دهی شده و در نهایت ایده‌آل هر ماتریس جداگانه محاسبه شده و شهرستان‌های استان با توجه به شاخص‌های بیست و دو‌گانه توسعه آموزشی رتبه‌بندی شدند. نتایج تحقیق نشان دادکه شهرستان‌های نیمروز با 0/82 و هامون با0/73 از نظر شاخص‌های آموزشی توسعه یافته و شهرستان‌های ایرانشهر، زابل، زهک، فنوج، کنارک، نیک شهر، هیرمند، میرجاوه نیمه توسعه یافته به بالا هستندو شهرستان‌های زاهدان، دلگان، مهرستان، خاش، سراوان، سیب وسوران و قصرقند نیمه توسعه یافته رو به پایین و شهرستان‌های سرباز و چابهار توسعه نیافته محسوب می‌شوند.

چکیده انگلیسی:

Considering the necessity of regional integrated development, the study and analysis of educational indicators is considered one of the most effective tools for planning. The educational index is undoubtedly one of the most important components for allocating equal facilities at the regional level. Educational services at the level of Sistan and Baluchistan province are not uniformly distributed, so that there are many differences between the cities of the province in terms of educational indicators, for this purpose, the present research has investigated the distribution of educational indicators at the level of the province with the approach of educational justice, descriptive research method - It is an analysis that first, according to the statistical yearbook of 2015, the indicators of educational development were calculated, and then according to the ARAS method, the initial matrix was first formed, and in the next step, the data were normalized and weighted with the Shannon entropy method, and in The ultimate ideal of each matrix was calculated separately and the cities of the province were ranked according to the twenty-two indicators of educational development. The results of the research showed that the cities of Nimroz with 0.82 and Hamon with 0.73 are developed in terms of educational indicators, and the cities of Iranshahr, Zabul, Zahak, Fanuj, Kanarak, Nikshahr, Hirmand, Mirjaveh are semi-developed and the cities of Zahedan, Delgan, Mehrestan , Khash, Saravan, Sib, Soran, and Qasrqand are semi-developed and the cities of Sarbaz and Chabahar are considered undeveloped.

متن کامل:



ارزیابی و تحلیل توزیع فضایی شاخص­های توسعه آموزشی

(مطالعه موردی: شهرستان­های استان سیستان و بلوچستان)

چکیده

با توجه به ضرورت توسعه یکپارچه‌ی ناحیه‌ای مطالعه و تحلیل شاخص های آموزشی یکی از مؤثرترین ابزار‌ها جهت برنامه‌ریزی محسوب می‌شود. شاخص آموزشی بدون شک یکی از مهمترین مؤلفه‌ها جهت اختصاص امکانات برابر در سطح ناحیه‌ای است. خدمات آموزشی در سطح استان سیستان و بلوچستان به صورت یکسان توزیع نشده به طوری که اختلاف بسیاری بین شهرستان‌های استان از نظر شاخص‌های آموزشی وجود دارد، بدین منظور پژوهش حاضر با رویکرد عدالت آموزشی به بررسی توزیع شاخص‌های آموزشی در سطح استان پرداخته است، روش پژوهش توصیفی-تحلیلی است که ابتدا با توجه به سالنامه آماری سال 1395 شاخص‌های توسعه آموزشی محاسبه شده و سپس مطابق با روش آراس(ARAS)، ابتدا ماتریس اولیه تشکیل داده شد و در مرحله بعد داده‌ها نرمال شده و با روش آنتروپی شانون وزن دهی شده و در نهایت ایده‌آل هر ماتریس جداگانه محاسبه و شهرستان‌های استان با توجه به شاخص‌های بیست و دو‌گانه توسعه آموزشی رتبه‌بندی شدند. نتایج تحقیق نشان دادکه شهرستان‌های نیمروز با 0/82 و هامون با0/73 از نظر شاخص‌های آموزشی در سطح توسعه­یافته، شهرستان‌های ایرانشهر، زابل، زهک، فنوج، کنارک، نیک شهر، هیرمند، میرجاوه در سطح نیمه توسعه یافته به بالا، شهرستان‌های زاهدان، دلگان، مهرستان، خاش، سراوان، سیب وسوران و قصرقند در سطح نیمه توسعه یافته به پایین و شهرستان‌های سرباز و چابهار توسعه نیافته یا محروم محسوب می‌شوند.

 

واژه‌های کلیدی: توسعه، توسعه آموزشی، عدالت آموزشی، شاخص‌های آموزشی.

 

Abstract

Considering the necessity of regional integrated development, the study and analysis of educational indicators is considered one of the most effective tools for planning. The educational index is undoubtedly one of the most important components for allocating equal facilities at the regional level. Educational services at the level of Sistan and Baluchistan province are not uniformly distributed, so that there are many differences between the cities of the province in terms of educational indicators, for this purpose, the present research has investigated the distribution of educational indicators at the level of the province with the approach of educational justice, descriptive research method - It is an analysis that first, according to the statistical yearbook of 2015, the indicators of educational development were calculated, and then according to the ARAS method, the initial matrix was first formed, and in the next step, the data were normalized and weighted with the Shannon entropy method, and in The ultimate ideal of each matrix was calculated separately and the cities of the province were ranked according to the twenty-two indicators of educational development. The results of the research showed that the cities of Nimroz with 0.82 and Hamon with 0.73 in terms of educational indicators are at the developed level, the cities of Iranshahr, Zabul, Zahak, Fanuj, Kanarak, Nikshahr, Hirmand, Mirjaveh are at the semi-developed level. The cities of Zahedan, Delgan, Mehrestan, Khash, Saravan, Sib, Soran and Qasrqand are considered to be semi-developed and the cities of Sarbaz and Chabahar are underdeveloped or deprived.

Key Words: Development, educational development, educationa justice,educational indicators

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

کلمه توسعه در لغت به معنی گسترش و بهبود است. توسعه اگر چه دارای بعد کمی است و درپاره‌ای از موارد حتی ممکن است مترادف باکلمه رشد تلقی شود اما در اصل دارای ابعاد کیفی است در واقع تمامی آن ابعاد کیفی است  (ملکی و همکاران12:1392) توسعه فرآيندي است که يک جامعه را از وضعيتي خاص به سمت شرايط بهتر مي­رساند(تقدیسی و همکاران،1391: 146 به نقل از اکبری و همکاران 1401: 113). هدف اصلی توسعه حذف نابرابری­هاست بهترین مفهوم توسعه رشد همراه با عدالت اجتماعی است(قرخلو وحبیبی 1385: 60) با این رهیافت، توسعه به مثابه سایر پدیده‌ها، متغیر وابسته‌ای است که علل وعوامل مختلفی درآن نقش آفرین‌اند؛ یکی از مهمترین این متغیر‌ها مسأله آموزش است. حالا باید پرسید چه رابطه‌ای بین آموزش و توسعه وجود دارد. پاسخ یا فرضیه اولیه این است که آموزش به عنوان یک متغیر مستقل، لازمه توسعه و مخرج مشترک تمامی جوامع توسعه یافته است(نوابخش ،ارجمند سیاه پوش 1388: 80) از این رو توسعه کلیه عوامل مؤثر در بهبود شرایط زیستی؛ یعنی عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی وسیاسی جامعه را در بر می‌گیرد. توسعه متعادل و متوازن مناطق پيش نيازي بسيار مهم براي دستيابي به پايداري اقتصادي و پيشرفت يکپارچة کشورها به شمار ميرود و ساماندهي فضايي رابطة تنگاتنگي با الگوهاي رشد و توسعة اقتصادي از يک سو و الگوهاي کالبدي-فضايي از سوي ديگر دارد(صیدایی و همکاران 1396: 22 به نقل از اکبری و همکاران 1401: 114).آموزش و شاخص‌های آن به همراه بخش فرهنگی به عنوان یکی از مهمترین مؤلفه‌های توسعه با ایفای نقش اساسی و سرنوشت ساز خود در روند توسعه همه جانبه نقش بسیار محوری داشته وشرط لازم برای رسیدن به توسعه جوامع را فراهم می‌آورند. از این رو توزیع عادلانه وبرابری فرصت‌های آموزشی و فرهنگی در بعد کلان نوعی نگاه انسان‌گرایانه را با خود به همراه داردکه غالبا به عنوان یک شاخص جامعه توسعه یافته در نظر گرفته می‌شود(نظم فر وهمکاران 1395: 1).

واقعیت این است که از لحاظ شاخص‌های اقتصادی اجتماعی و فرهنگی بین جوامع تفاوت آشکاری وجود دارد. قطعاً ظهور هر پدیده اجتماعی حاصل تقابل عوامل وزمینه‌های گوناگون داخلی و بیرونی جامعه از گذشته تا حال است که به نوبه خود این تقابل واحوال جدید جامعه را شکل می‌دهد(پارکر 1:2005). با این حال همان طور که روند توسعه یافتگی در استان‌های مختلف یک کشور دارای مراتب گوناگونی است در داخل یک استان نیز روند توسعه یافتگی در بین شهرستان‌ها و مناطق مختلف یکسان نیست (آذر و رجب زاده 1381: 167).توسعه یافتگی شهرستان‌های یک استان با توجه به توزیع فضایی ناهمگن منابع وهمچنین عوامل مختلف اقتصادی- اجتماعی و طبیعی مناطق بعضا ممکن است دارای روند متناسب نباشد (مولایی1387: 72).

استان سیستان و بلوچستان به عنوان یکی از پهناورترین استان‌های کشور از نظر شاخص‌های آموزشی دچار پراکندگی و آشفتگی می‌باشد چرا که در مرکز استان هنوز از کانکس برای آموزش استفاده می‌شود واین موضوع خود به روشنی ضرورت توجه به این مسأله را مشخص می‌کند. به این ترتیب هدف اصلی در این تحقیق بررسی توزیع شاخص­های توسعه آموزشی در شهرستان­های استان سیستان و بلوچستان می باشد و هدف فرعی این تحقیق رتبه­بندی شهرستان­های استان با توجه به توزیع شاخص­های توسعه آموزشی است.

به این منظور فرضیه و سوال تحقیق که بر محور موضوع مطرح شده عبارت­اند از:

سوال تحقیق: شهرستان های استان سیستان و بلوچستان از لحاظ توزیع شاخص­های توسعه آموزشی در چه وضعیتی قرار دارند؟

فرضیه تحقیق: به نظر می­رسد شاخص­های توسعه آموزشی در شهر زاهدان مرکز استان سیستان و بلوچستان نسبت به سایر شهرستان ها وضعیت بهتری داشته باشد.

 

 

 

چهارچوب نظری

توسعه

گونار میردال توسعه را عبارت از حرکت یک سیستم یک دست اجتماعی به سمت جلو می‌داند  (شکویی 1391: 499)آرپی میسرا در کتاب بینش‌های متغیر مسائل توسعه (1988)توسعه را رافت انسان به عنوان عضو جامعه بشری و ارتقای رفاه زندگی وی قلمداد می‌کند(پاپلی یزدی و سناجردی 1391: 23). توجه به نابرابری‌های فضایی در مطالعات جغرافی‌دانان در طول دهه 1970 نمایان شد(قنبری 1390: 138) دهه 1980 دوره فترت برنامه‌ریزی منطقه‌ای وبحث نابرابری فضایی محسوب می‌شود با این وجود دغدغه جهانی ناشی از افزایش نابرابری فضایی یا منطقه‌ای با دیگر توجه نظریه پردازان و سیاست‌گذاران منطقه‌ای را از اواخر این دوره به خودش جلب کرد (نل 2009: 142) هر فرآیند توسعه بایستی انتظارات زیر را داشته باشد:

1-توسعه باید تغییری برای بهبود شرایط زندگی اکثر مردم باشد.

2- توسعه باید در برگیرنده مقولاتی از قبیل بهبود سطح زندگی باشد از جمله درآمد‌های بالاتر تامین اشتغال بیشتر آموزش بهتر و توجه بیشتر به ارزش‌های فرهنگی و انسانی و غیره.

3-توسعه باید مردم را نسبت به تامین حداقل نیاز‌های زندگی‌شان یا نیاز‌های ضروری‌شان از قبیل غذا مسکن بهداشت و امنیت مطمئن سازد.

4- توسعه باید با نیاز‌های مردم هماهنگی داشته باشد.

5- مردمی که از توسعه سود می‌برند بایستی بیشتر از مردمی باشند که از آن متضرر می‌شوند. (عربشاهی کریزی، 1395: 116).

توسعه عبارت است از حرکت از وضعیت موجود به وضعیتی که در آن فرصت و امکانات بیشتری برای کاربرد مؤثر منابع فراهم آمده است(مومنی وغدیری 2013: 53).

آموزش

آموزش همواره از دغدغه‌های دولت‌ها در دستیابی به توزیع عادلانه امکانات وتخصصص‌ها بوده است و به همین دلیل در زمره مهمترین سیاست‌های عمومی قرار داشته است آموزش عمومی بهره وری افراد کم درآمد و بی‌بضاعت را ارتقا می‌دهد چرا که موقعیت آن‌ها را در بازار کار بهبود می‌بخشد ودر نتیجه از طریق آموزش می‌توان شکاف‌های درآمدی ورفاهی را را کاهش دادکه این خود به درجه توسعه یافتگی کشور اثر می‌گزارد (علیزاده 2014: 2 ). از دیرباز آموزش یکی از پایه‌های اصلی و عوامل تعین‌کننده‌ی توسعه اقتصادی و اجتماعی است اما طی سال‌های اخیر که پیشرفت‌های تکنولوژیکی وروش‌های نوین تولید نظام‌های اقتصادی جهان را دگرگون ساخته و روابط بین آن‌ها را تغییر داده آموزش در در فرآیند توسعه نقش مهم‌تری یافته است در حقیقت ابداع و به کارگیری تکنولوژی‌های نوین و روش‌های جدیدی تولید متکی به نیروی کاری است که به خوبی آموزش دیده و از نظر فکری انعطاف داشته باشد این امر ضرورت سرمایه‌گذاری بیشتر در امر آموزش را نشان می‌دهد (یزدانی و همکاران 1392: 39). بخش آموزش و شاخص‌های آن به عنوان یکی از مهمترین مؤلفه‌های بعد اجتماعی توسعه پایدار با ایفای نقش اساسی و سرنوشت ساز خود در روند توسعه همه جانبه نقش بسیار کلیدی و محوری داشته و شرط لازم برای رسیدن به توسعه جوامع است(امان پور وهمکاران 2012: 41).توزیع عادلانه وبرابری فرصت‌های آموزشی در بعد کلان نوعی نگاه انسان‌گرایانه و عدالت خواهانه را با خود به همراه دارد که غالبا به عنوان یک شاخص جامعه توسعه یافته در نظر گرفته می‌شود جامعه‌ای که در آن مردم در کنار رفاه وآزادی عدالت و برابری را هم تجربه خواهند کرد در بعد خرد برابری فرصت‌های آموزشی ابزار و سازو کاری است که موجب شکوفا شدن اندیشه اخلاق شده و امکان پرورش قابلیت رابرای همه به طور مساوی فراهم می‌سازد(سرخ 2007: 124) سواد و سرمایه انسانی در رشد و توسعه اقتصادی کشور‌ها اهمیت بالایی داشته و ارتباط مستقیمی میان سطوح بالاتر سواد و سطوح بالای توسعه اقتصادی کشور‌ها وجود دارد به طور کلی انتظار بر آن است که مناطق توسعه یافته‌تر از سطوح بالاتر سواد و آموزش برخوردار باشند(امانپور وهمکارن1391: 44). 

عدالت آموزشی

عدالت آموزشی را می توان از دو دیدگاه متفاوت بررسی کرد. آن را می توان به عنوان هدف یا به عنوان وسیله اي در جهت تحقق هدف بلند مدت برابري اجتماعی مورد توجه قرار داد. در مفهوم لیبرال کلاسیک، برابري یعنی همه ي افراد بدون توجه به نژاد، رنگ، منشأ اجتماعی و ملی، در حقوق برابر و آزادند. در این مفهوم، برابري در آموزش به این معنی است که افراد باید در شروع زندگی کاري و آموزش برابر باشند. در یک نگاه سوسیالیستی، آموزش به عنوان وسیله ي اصلی برابر سازي تفاوت هاي اجتماعی دیده می شود. برابري عدالت آموزشی زمانی محقق می گردد که همه ي افراد در دست یابی به آموزش برابر باشند(لینونین،2000 به نقل از انصاری1395: 726).

در بحث عدالت آموزشی دو نظریه وجود دارد: پارادایم کارکرد گرایی و پارادایم انتقادی. پارادایم کارکردگرایی مدرسه را سازو کاری مؤثر برای تمایز وتخصیص افراد مستعد وابزاری برای ایجاد مهارت‌های شناختی می‌داند(شارع پور 1386: 56). بر اساس این پارادایم برخی نظریه پردازان کارکرد آموزش وپرورش راموجب تحرک اجتماعی وتحقق بخش عدالت اجتماعی می‌دانند؛ آنان تأکید دارند که عدالت آموزشی از مهمترین مطالباتی است که ذیل عدالت اجتماعی شمرده می‌شود. از جمله هاینمن تأکید می‌کند که طبق یافته‌های بسیاری از تحقیقات، عدالت آموزشی متغیری بسیار مهم درموفقیت و پیشرفت دانش‌آموزان در کشور‌های در حال توسعه وفقیر است؛ هرچند زمینه اجتماعی – اقتصادی هم نقش درخوری دارد(حسینی1389 :20). کلمن نیز معتقد است که ایجاد امکان آموزش رایگان برای بچه‌ها بدون در نظر گرفتن سابقه خانوادگی، طبقه اجتماعی، قومی، نژادی و نیز جنس از ضروریات عدالت آموزشی است(سرخ جعفر1386 :107 ) از دیدگاه این دسته از نظریه پردازان، اموزش کالایی عمومی است؛ بنابراین آنان مخالف آموزش خصوصی و خواهان آموزش دولتی هستند. از دیدگاه آنان گسترش آموزش خصوصی موجب جذب امکانات آموزشی بهتر در مراکز خصوصی و اختلاف کیفیت خدمات آموزشی مراکز آموزشی خصوصی و دولتی و ایجاد تبعیض می‌شود(شارع پور 1386: 56).

 

عدالت و برابري در تعلیم و تربیت از نظر راولز

هر شخصی، داراي مصونیتی مبتنی بر عدالت است که حتی بهورزي و خیر جامعه به عنوان یک کل، نمی تواند آن را پایمال کند؛ به این دلیل، عدالت این است که فقدان آزادي براي برخی به جهت خیر بزرگتري که به لحاظ دیگران مطرح شده حق باشد را انکار می کند. عدالت اجازه نمی دهد جانفشانی هایی که به گردن تعداد کمی گذاشته می شود، به لحاظ اینکه منافع زیادتري را براي تعداد بیشتري به وجود می آورد، ارجح باشد. بنابراین در یک جامعه ي عادل، برابري آزادیهاي شهروندي امري ثابت تلقی می شوند؛ این حقوق که به وسیله عدالت به دست آمده، موضعی براي معادله ي سیاسی یا محاسبه ي گرایش هاي اجتماعی نیست(راولز1971: 4)

راولز عدالت آموزشی را از سه جنبه مطرح می کند¹:

1-برابری در منابع فیزیکی، 2- برابري هایی در روابط اساسی، 3-برابری برنامه درسی.

 

برابری در منابع فیزیکی

موضوع تجهیزات آموزشی و فناوریهاي نوین، و به ویژه کاربرد آن در فرایند آموزش یکی از مهمترین و حیاتی ترین دغدغه هاي هر مؤسسه یا واحد آموزشی است چرا که این تجهیزات نیاز به اعتبارات مالی دارند و باید بر اساس نیازهاي آموزشی پیش بینی و تهیه شوند. این تجهیزات باید کافی بوده و از استانداردهاي لازم برخوردار باشند، به علاوه چون نیاز به نگهداري و پشتیبانی دارند باید به شکل مناسب و بهینه مورد استفاده قرار گیرند این تجهیزات شامل تجهیزات آموزشی و کمک آموزشی، تجهیزات اداري و سیستم هاي مبتنی بر فناوري اطلاعات و ارتباطات است. اعم از میز و صندلی، تخته سیاه یا وایت برد، میز و صندلی معلم در کلاس درس، سیستم برودت و گرمایشدر کلاس هاي درس، ویدئو پروژکتور براي ارائه مطالب آموزشی، تخته هاي هوشمند، کمد نرم افزارهاي آموزشی مورد استفاده معلم و دانش آموزان، کتب مناسب، روزآمد و مورد نیاز دانش آموزان و وضعیت تجهیزات و امکانات اداري مدرسه و .... استفاده از این ابزارها فرایند یاددهی یادگیري را تسریع، تسهیل و تعمیق می بخشد. در این  مدرسه نه تنها همگی موارد یاد شده با برنامه ریزي قبلی رعایت می گردد، بلکه تجهیزات آموزشی و کمک آموزشی لازم شامل تجهیزات آزمایشگاهی، امکانات فناوري اطلاعات و ارتباطات به همراه سایر تجهیزات مورد نیاز هر درس، در فضاي کلاسی داراي چیدمان است و کلاس هاي موضوعی نیز با امکانات مربوط به هر درس که در ضمن کافی براي استفاده گروه هاي دانش آموزي هستند با مبلمان آموزشی ویپه اي طراحی و ارائه می شوند. به علاوه نیروي انسانی مجرب و ماهري نیز وظیفه ي برنامه ریزي براي استفاده از تجهیزات در کلاس هاي درس و رسیدگی به نحوه ي استفاده ي صحیح و نگهداري از تجهیزات و رفع عیوب احتمالی را به عهده خواهد داشت(نادینگز، 2004)

دیدگاه‌های نظری که در مورد عدالت آموزشی وجود دارند، متفاوت بوده و اغلب با یکدیگر در تضادند. برخی از آن‌ها مسائل مربوط به عدالت تحصیلی را بر حسب عدالت توزیعی (اینکه چه کسی باید به مدرسه برود و یا چه نوع مدرسه‌ای باید برود )مطرح می‌نماید(گرک 2013: 1034) برخی دیگر به این نکته اشاره می‌کنند که روش توزیعی برای عدالت کافی نمی‌باشد آن‌ها عدالت آموزشی را نه تنها جزوی از عدالت توزیعی، بلکه جزوی از عدالت تحصیلی نیز می‌پندارند(روبرتسون 2013: 426). توزیع عادلانه امکانات آموزشی در نهاد‌ها از گسترده‌ترین وبحث برانگیز‌ترین مباحث درحیطه علوم انسانی است. اهمیت بیشتر عدالت آموزشی نسبت به عدالت درسایر حوزه‌ها به دلیل تأثیر‌گذاری آن در طول زندگی می‌باشد. عدالت آموزشی نقش اساسی در افزایش اعتماد به نفس، آینده شغلی، پایگاه اجتماعی واجتماعی شدن افراد دارد(یاری قلی 2014: 265-272).

 

پیشینه تحقیق

ﻧﺪاي " آﻣﻮزش ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ" زﻣﺎﻧﻲ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ آﻣﺎرﻫﺎ و ارﻗﺎم ﺳﺎل  ﻫﺎي  1985 ﻳﻮﻧـﺴﻜﻮ ﻧﺸﺎن  ﻣﻲداد ﻛﻪ ﺑﻲ ﺳﻮادي ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن 889 ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﻛﻮدك واﺟﺐ اﻟﺘﻌﻠﻴﻢ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬـﺎن از اﻣﻜﺎﻧـﺎت آﻣـﻮزش رﺳـﻤﻲ و از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺪرﺳﻪ ﻣﺤﺮوم ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ. 98 درﺻـﺪ اﻳـﻦ ﺑـﻲ ﺳـﻮادان ﺟﻬـﺎن در ﻛـﺸﻮرﻫﺎيﺟﻬﺎن ﺳﻮم زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ، ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ آن ﻫﺎ  ﻧﻴـﺰ زﻧـﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ. در ﻗـﺎره آﺳـﻴﺎ 3.36درﺻﺪ ﺑﻲ ﺳﻮاد وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺎدل ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً 666 ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ(بیگی، 1386).

برنامه آموزش برای همه، یک برنامه ی همکاری منطقه ای است که در سال 1987 به وسیله یونسکو به تصویب رسید و بر همین اساس کنفرانس آموزش برای همه در سال 1990 در جامتین تایلند به همت پنج سازمان بین المللی یونسکو، یونیسف، صندوق جمعیت سازمان ملل متحد، بانک جهانی و برنامه عمران ملل متحد با هدف گسترش سواد در جهان افزایش فرصت های یادگیری برای همگان و بهبود کیفیت یادگیری برگزار شد(گلدستین،2004).

پیشینه کوشش برای برقراری عدالت آموزشی در ایران به دوره مشروطه باز می گردد. در ماده نوزدهم متمم قانون اساسی مصوب 1324ق، تاسیس مدارس به مخارج ملتی و دولتی و تحصیل اجباری پیش بینی و در قانون اساسی معارف، مصوب دهم ذی القعده 1329ق، برآن تاکید شد، ولی نبود منابع کافی مانع اجرایی شدن این اصل از قانون اساسی شد (مجموعه قوانین و مقررات عصر مشروطیت(1285-1299 هجری شمسی، 1388، ص94).

در اینجا به پیشینه تحقیقات علمی در مورد توسعه آموزشی در تحقیقات داخلی و خارجی اشاره می‌شود.

اخمت غلام²(2014)، در مقاله ای با عنوان ارتباط بین شاخص‌های تحصیلی و نتایج تحقیقات در یک پنل از بیست کشور برتر: پنجره فرصت به این نتیجه رسید که شاخص‌های آموزشی به عنوان یک محرک مهم برای افزایش بهره‌وری تحقیقات در بسیاری ازکشور‌های منتخب عمل می‌کنند عوامل آموزشی به عنوان مثال، ثبت‌نام در آموزش عالی، تولید ناخالص داخلی و تعداد نشریات به ترتیب ۰. ۸۹۸ درصد و ۱. ۴۲۵ درصد را افزایش می‌دهد. آموزش عالی به دانشجویان امکان می‌دهد تا در یک دنیای بسیار رقابتی و به‌هم‌پیوسته از طریق تحقیق و نوآوری رقابت کنند که محرک‌های ایده‌های جدید، کسب و کار‌ها و رشد اقتصادی هستند.

فوجیهارا، شو³ (2016) در مقاله ای با عنوان: ارزش‌های مطلق و نسبی آموزش و نابرابری فرصت آموزشی: روند دسترسی به آموزش در ژاپن پس از جنگ به این نتیجه رسید که وقتی ما سال‌ها مدرسه را به عنوان شاخص دستیابی به آموزش به صورت مطلق استفاده می‌کردیم، نابرابری فرصت تحصیلی با سوابق اجتماعی در دوره پس از جنگ کاهش می‌یافت و کمترین گروه مزیت از ارتقاء عمومی آموزش و پرورش بهره می‌برد. . اما وقتی ارزش نسبی آموزش را با بازده شغلی آن در بازار کار یا با رتبه افراد در توزیع آموزش ارزیابی کردیم، شکاف فزاینده‌ای بین افرادی که پدرانشان از دبیرستان فارغ التحصیل شده‌اند و کسانی که پدران دارای تحصیلات دانشگاهی دارند، مشاهده کردیم.

گوارینی⁴(2018) در مقاله با عنوان نابرابری آموزشی سرزمینی و فردی: تحلیل رویکرد ظرفیت برای ایتالیا، چنین می نویسد: این مقاله با هدف بررسی نابرابری سرزمینی و فردی در آموزش و پرورش مطابق رویکرد توانمندی سن است که بر چگونگی تبدیل منابع عمومی و خصوصی به دستاورد‌های آموزشی تمرکز دارد با توجه به نتایج، شکاف تحصیلی جنوبی عمدتاً تحت تأثیر ناکارآمدی نسبی مخارج عمومی در جنوب ایتالیا، جایی که ثروت اقتصادی خصوصی تأثیر تحصیلی قوی‌تری دارد می باشد.

اویوت⁵(2019) در مقاله ای با عنوان جدایی گزینی قومی، درگیری و توسعه تحصیلی در ترکیه چنین می نویسد: ما تأثیر تقسیم‌بندی قومی و درگیری در محدود کردن توسعه آموزشی در جنوب شرقی ترکیه را بررسی می‌کنیم. برآورد‌های ما نشان می‌دهد که اگرچه درگیری مسلحانه در منطقه مستقیماً مانع سرمایه‌گذاری در آموزش و پرورش نشده است، اما نرخ ثبت نام مدارس را در مقطع راهنمایی و دبیرستان کاهش می‌دهد، در حالی که ثبت نام در سطح دبستان را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، ما نشان می‌دهیم که استان‌هایی با درصد بالاتری از جمعیت کرد، سرمایه‌گذاری آموزشی کمتری دریافت کرده‌اند. این نتایج حاکی از آن است که بی‌توجهی به مناطق کردنشین عامل مهمی در توسعه نیافتگی تحصیلی جنوب شرقی ترکیه است، در حالی که نابرابری زمین و درگیری مسلحانه تأثیرات متفاوتی بر آموزش در منطقه داشته است.

ملکی وهمکاران (1392) در مقاله ای با عنوان: سطح‌بندی توسعه آموزشی در شهرستان‌های استان خوزستان به این نتیجه رسید که نتایج نشان می‌دهد که توزیع فضایی توسعه آموزشی در استان بسیار نابرابر بوده ودر تضاد کامل با عدالت فضایی است. این نابرابری در دو سطح جغرافیایی وجمعیتی دیده می‌شود و در بعد جغرافیایی اغلب شهرستان‌های توسعه یافته از نظر آموزشی در شرق استان واقع شده‌اند. درسطح جمعیتی نیز شهرستان‌هایی به توسعه آموزشی بیشتر رسیده‌اند که از جمعیت کمتر و میزان شهرنشینی پایین‌تری برخوردارند.

رخشانی نسب و همکاران(1395) در مقاله ای با عنوان تحلیل عوامل مؤثر بر شاخص‌های آموزشی و فرهنگی در ایران به این نتیجه رسید که استان یزد بیشترین و استان سیستان و بلوچستان کمترین میزان خدمات آموزشی و فرهنگی در سطح کشور را دارند.

عربشاهی کریزی(1396) در مقاله ای با عنوان تعیین درجه توسعه یافتگی شهرستان‌های استان هرمزگان بر اساس شاخص‌های آموزشی به این نتیجه رسید که بر اساس نتایج به دست آمده شهرستان بندرعباس در اولویت اول و شهرستان‌های میناب، رودان، بندرلنگه، حاجی آباد، قشم، بستک، جاسک، پارسیان و ابوموسی به ترتیب در رتبه‌های پایین‌تر قرار دارند.

معمری و همکاران(1398) در مقاله ای با عنوان بررسی پراکنش فضایی شاخص های توسعه پایدار شهری-روستایی با تاکید بر شاخص های آموزشی در پهنه استان گلستان به این نتیجه رسیدند که یافته های به دست آمده از تکنیک ویکور و ساو مشخص می کند که توزیع شاخص های آموزشی در استان گلستان بسیار ناهمگون و نابرابر است به گونه ای که شهرستان گرگان با امتیاز 0/725  و شهرستان مراوه تپه با امتیاز 0/016 به ترتیب به عنوان برخوردارترین و محروم ترین شهرستان های استان هستند.

فلاح حقیقی و همکاران(1400) در مقاله ای با عنوان ارزیابی سطح توسعه استان ها بر اساس شاخص های آموزشی، بهداشتی و مهاجرت به این نتیجه رسیدند که استان های چهار محال و بختیاری، خراسان جنوبی و سمنان در بهترین وضعیت و سیستان و بلوچستان، البرز و تهران پایین ترین رتبه را داشتند.

تفاوت این پژوهش در استفاده از روش نوین آراس (2010) است. همچنین پژوهشی با چنین رویکردی در استان سیستان وبلوچستان تاکنون انجام نشده و استان به دلیل محرومیت بسیار زیادی که دارد نیاز است تا این شاخص‌ها به دقت در سطح استان بررسی شود تا بتوان سطح توسعه آموزشی استان را افزایش داد.

 

قلمرو پژوهش

استان سیستان و بلوچستان از دو منطقه متمایز تشکیل گردیده است. منطقه بلوچستان دارای 172305 کیلومتر مربع وسعت و از شهرستان‌های زاهدان، ، میرجاوه، خاش، سراوان، ایرانشهر، نیکشهر، چابهار، سرباز، کنارک، دلگان، مهرستان، سیب وسوران، قصر قند، فنوج و بمپور تشکیل می‌گردد. منطقه سیستان نیز شامل شهرستان‌های زابل، زهک، نیمروز، هامون و هیرمند می‌باشد و 15917 کیلومترمربع مساحت دارد.

استان سیستان و بلوچستان با توجه به تحقیق رخشانی نسب وهمکاران(1395) از لحاظ شاخص‌های آموزشی در سطح فرو توسعه یعنی پایین‌ترین سطح (محروم) قرار دارد. این استان طبق الگو مرکز پیرامون در حاشیه مرزی قرار دارد و از نظر توزیع خدمات آموزشی کمتر مورد توجه قرار گرفته است و جزء استان‌های فرو توسعه می‌باشد با نگاهی به سالنامه آماری سال 1395 می‌توان یافت که 5 شهرستان فاقد آموزشگاه برای دانش‌آموزان استثنائی وهمچنین با توجه به تعداد بالای دانش‌آموزان مقطع ابتدائی و متوسطه دوم کلاس به اندازه کافی وجود ندارد و با کمبود‌های شدید روبرو هستند. و از دیگر نگاه امکانات آموزشی موجود از استاندار‌های کافی برخوردار نیستند طبق مشاهده نگارندگان در حاشیه شهر زاهدان به علت تعداد زیاد دانش‌آموزان از کانکس به عنوان کلاس درس در مقطع ابتدائی استفاده می‌شود، با توجه به سیل اخیر در منطقه بلوچستان بسیاری از زیرساخت‌های آموزشی که فاقد استاندار لازم بوده‌اند از بین رفته و این موضوع اثرات منفی بسیاری در نابرابری امکانات آموزشی در سطح استان گذاشته است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل1: موقعیت مورد مطالعه

ترسیم: نگارندگان

روش پژوهش

تحقیق حاضر ازنظر هدف کاربردی و ازنظر ماهیت و روش توصـیفی-تحلیلـی میباشـد. در این تحقیق با توجه به آمار نامه سال 1395 اطلاعات مورد نیاز برداشت شده است. در این تحقیق با توجه به آمار نامه سال 1395 اطلاعات مورد نیاز برداشت شده است. به منظور سنجش عدالت آموزشی با توجه به نظریه عدالت آموزشی راولز شاخص­هایی برای سنجش توسعه آموزشی تهیه شد، که در ادامه آورده می‌شود:

C1: نسبت معلم به دانش‌آموز ابتدایی، C2: نسبت کلاس به دانش اموز ابتدایی، C3: نسبت آموزشگاه به دانش آموزابتدایی

C4: نسبت معلم به دانش‌آموز متوسطه1 C5: نسبت کلاس به دانش اموز متوسطه1، C6: نسبت آموزشگاه به دانش‌آموز متوسطه 1، C7: نسبت معلم به دانش‌آموز متوسطه 2، C8: نسبت کلاس به دانش اموز متوسطه 2، C9: نسبت اموزشگاه به دانش‌آموز متوسطه2، C10: نسبت آموزشگاه به دانش اموز بزرگسالان متوسطه2، C11: نسبت آموزشگاه به دانش اموز پیش دبستانی، C12: نسبت کلاس به دانش اموز پیش دبستانی، C13: نسبت نیروی آموزشی به دانش‌آموزان در کل، C14: نسبت نیروی دفتری به دانش اموزان در کل، C15: نرخ باسوادی نقاط شهری مرد، C16: نرخ باسوادی نقاط شهری زن، C17: نرخ باسوادی نقاط روستایی مرد، C18: نرخ باسوادی نقاط روستایی زن، C19: نسبت نیروی دفتری به دانش‌آموزان ابتدایی، C20: نسبت نیروی دفتری به دانش‌آموزان متوسطه 1، C21: نسبت نیروی دفتری به دانش‌آموزان متوسطه 2

در تحقیق پیش رو برای تحلیل داده‌ها از روش آراس استفاده شده است. روش آراس توسط زاوادسکاس و ترسکیس در سال 2010 در مقالهای تحت عنوان " یك روش جدید ارزیابی نرخ افزایشی در تصمیمگیری چند معیاره"⁶ ارائه شده است.در مدل تکنیک تصمیم‌گیری چند معیاره گروهی از تکنیک‌ها، هدفشان رتبه‌بندی آلترناتیو‌های مساله می‌باشد. این دسته از تکنیک‌ها با داده‌هایی در قالب ماتریس تصمیم؛ تصمیم اجرا می‌شوند یکی از این روش‌ها تکنیک آراس می‌باشد.این روش از عبارت ارزیابی نسبت جمعی برگرفته شده است. در این روش میزان مطلوبیت هر گزینه را بر اساس میزان ایده‌آلی که به آن اختصاص می‌دهیم محاسبه می‌کنیم.

گام‌های روش تصمیم‌گیری آراس:

1-در اولین گام باید ماتریس تصمیم‌گیری را تشکیل داد. سطر‌های آن را گزینه و ستون‌های آن را شاخص‌ها جهت ارزیابی گزینه‌ها شکل می‌گیرد.

2-تعیین مقدار ایده‌آل فرضی برای شاخص‌های مثبت بیشترین و شاخص‌های منفی کمترین عدد در نظر گرفته می‌شود.

 

3-نرمال کردن ماتریس تصمیم: برای معیار‌های مثبت و منفی به صورت جداگانه با فرمول مربوطه صورت می‌گیرد. برای مثبت‌ها هر عدد معیار بر جمع اعداد ستون تقسیم می‌شود. و برای منفی‌ها معکوس عدد بر مجموع معکوس شده‌ها تقسیم می‌شود.

 

4- وزن دار کردن ماتریس که به صورت‌های مختلف مانند آنتروپی شانون و AHP قابل انجام می‌باشد. در این تحقیق از روش وزن دهی آنتروپی شانون استفاده شده است. مراحل آن به شرح ذیل آورده می‌شود.

1-از طریق روش حسابی نرمال‌سازی صورت می‌گیرد که طبق فرمول‌های بالا انجام شده است.

2-لگاریتم نیپری(LN) را محاسبه می‌کنیم. LN rxij

3-حاصل لگاریتم نیپری را در ماتریس نرمال شده ضرب می‌کنیم و سپس جمع هر ستون را محاسبه می‌کنیم. Sum(rij*Lnrij)

4- سپس طبق فرمول ذیل وزن هر شاخص را محاسبه می‌کنیم:

 

 

 

 

5- تشکیل ماتریس موزون، اعداد ماتریس نرمال شده را در اعداد ماتریس وزن دار ضرب کرده و ماتریس موزون را تشکیل می‌دهیم. جمع سطری برای مطلوبیت کل هر گزینه کاربرد دارد. که مقدار siرا مشخص می‌کند.

6-محاسبه مطلوبت نسبی هر گزینه و رتبه‌بندی آن‌ها: درجه و رتبه هر آلترناتیو با مقایسه ان با حالت ایده‌آل فرضی so مشخص می‌شود.

یافته های پژوهش

1-ماتریس اولیه: این ماتریس شامل 22شاخص و 19 گزینه که شهرستان‌های استان می‌باشد. توضیحات شاخص در قسمت بالا ذکر شده است.

جدول 1: ماتریس اولیه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ماخذ: (نگارندگان)

2-نرمال‌سازی داده‌ها به روش حسابی صورت گرفته است به این صورت که اعداد هر شاخص بر جمع ستون تقسیم شده است.

 

جدول2: ماتریس نرمال شده

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ماخذ: (نگارندگان)

3-ماتریس وزن دهی شده(موزون): برای تشکیل ماتریس موزون ابتدا وزن شاخص‌های با روش آنتروپی شانون محاسبه شده و بعد از به دست آوردن وزن هر شاخص، اوزان در ماتریس نرمال شده ضرب شده است.

جدول3: ماتریس موزون

ماخذ: (نگارندگان)

 

4- در این مرحله ایده‌آل هر ماتریس به صورت جداگانه محاسبه می‌شود، برای ماتریس اولیه بزرگترین عدد هر شاخص ایده‌آل محسوب می‌شود و برای ماتریس نرمال بزگرترین عدد هر ستون ماتریس اولیه بر مجموع اعداد ستون تقسیم می‌شود و در نهایت برای ماتریس موزون ایده‌آل نرمال در وزن محاسبه شده ضرب می‌شود. جمع سطری ایده‌آل موزون soرا به ما می‌دهد.

5- رتبه‌بندی گزینه‌ها: با جمع سطری ماتریس موزون si محاسبه می‌شود برای رتبه‌بندی si را بر so که در مرحله قبل محاسبه کرده‌ایم تقسیم می‌کنیم. رتبه هر شهرستان مشخص می‌شود. برای دسته‌بندی شهرستان‌ها در چهارگروه ابتدا میانگین رتبه‌ها را محاسبه کرده و سپس انحراف معیار آن را به دست می‌آوریم با توجه به انحراف معیار با کم و زیاد کردن آن به عدد میانگین دو دسته تشکیل می‌شود توسعه رو به بالا و توسعه رو به پایین اعداد بزرگتر از این بازه توسعه یافته و اعداد کوچکتر توسعه نیافته محسوب می‌شوند.

 

با توجه به نظریه عدالت آموزشی راولز یکی از شاخص­های سه گانه عدالت آموزشی نابرابری فیزیکی بود که شاخص های این پژوهش برآیند نابرابری فیزیکی نظریه مذکور می­باشد. لذا با توجه به اهمیت این بعد و نقش حیاتی آن در آموزش نتایج حاصل از این پژوهش بدین صورت ارایه می­گردد.

با توجه به نقشه شهرستان‌های هامون و نیمروز در سطح توسعه یافته قرار دارند و شهرستان‌های ایرانشهر، زابل، هیرمند، میرجاوه، زهک، فنوج، کنارک، نیکشهر، در سطح نیمه توسعه یافته به بالا هستند و شهرستان‌های خاش، زاهدان، دلگان، مهرستان، زاهدان، سراوان، سیب سوران، قصرقند در در سطح نیمه توسعه یافته پایین قرار دارند و شهرستان‌های چابهار و سرباز در سطح توسعه نیافته قرار دارند. با توجه به شاخص‌ها شهرستان‌های شمال استان در وضعیت بهتری نسبت به جنوب استان قرار دارند علت این امر این است که شاخص‌هایی همچون نرخ باسوادی نقاط شهری و روستایی بالاتر می‌باشد وهمچنین جمعیت دانش‌آموزی کمتر نسبت به جنوب استان، و تجهیزات آموزشی بیشتر در مناطق شمالی می‌باشد. لذا شهرستان نیمروز با رتبه82/0 و شهرستان هامون با73/0 در جایگاه توسعه یافته قرار گرفته‌اند و شهرستان‌های سرباز با 47/0 و چابهار با 50/0 در درجه توسعه نیافته قرار گرفته‌اند. به عنوان مثال نسبت معلم به دانش‌آموز متوسطه اول در شهرستان سرباز01/. و درشهرستان نیمروز05/0 می‌باشد و شاخص نسبت آموزشگاه به دانش‌آموز متوسطه اول در شهرستان نیمروز01/0 و در شهرستان سرباز 008/0 می‌باشد که اختلاف بسیار زیادی را نشان می‌دهد سایر شاخص‌ها نیز به صورت پراکنده در سطح استان توزیع شده‌اند با توجه به نظریه عدالت آموزشی راولز، در این شهرستان ها شاهد نابرابری فیزیکی هستیم و از نظر راولز منابع انسانی یکی از مصادیق نابرابری فیزیکی بود. همچنین با توجه به نرخ رشد بالای جمعیت در جنوب استان و کمبود تجهیزات آموزشی و نیروی انسانی و همچنین با توجه به وقوع سیل اخیر در این منطقه که خساراتی به تجهیزات آموزشی وارد آمده است با توجه به گفته سازمان نوسازی استان 441مدرسه با 1746کلاس درس در سیل اخیر سیستان و بلوچستان آسیب دیده‌اند و 346 کلاس درس نیاز به مرمت و بازسازی دارند. این خسارات نابرابری توسعه آموزشی را در سطح استان بیشتر کرده و همچنین در قیاس با کشور فاصله استان بسیار زیاد می‌شود.

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل2: رتبه‌بندی شهرستان‌های استان بر اساس شاخص‌های آموزشی

             

ترسیم: نگارندگان.

جدول 4: رتبه‌بندی شهرستان‌ها

 

si	رتبه	شهر	si	رتبه	شهر
0.05	0.60	زاهدان	0.07	0.82	نیمروز
0.05	0.60	خاش	0.06	0.73	هامون
0.05	0.57	سیب سوران	0.06	0.68	میرجاوه
0.05	0.53	قصرقند	0.06	0.67	زابل
0.05	0.53	دلگان	0.06	0.65	زهک
0.05	0.53	مهرستان	0.06	0.65	فنوج
0.05	0.53	سراوان	0.06	0.65	ایرانشهر
0.04	0.50	چابهار	0.05	0.62	کنارک
0.04	0.47	سرباز	0.05	0.62	نیکشهر
			0.05	0.61	هیرمند

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

محاسبه:نگارندگان.

نتیجه‌گیری

بررسی نیاز‌ها و امکانات موجود در شهرستان‌ها، از جمله مهمترین اقداماتی است که در راستای برنامه‌ریزی مطلوب و بهینه برای این مناطق کاملاً ضروری به نظر می‌رسد اولین مرحله تشخیص کمبود‌ها در این زمینه می‌باشد. سطح‌بندی امکانات نشان‌دهنده آن است که کدام شهرستان‌ها در وضعیت مطلوبی قرار دارند وکدام یک در وضعیت نامطلوب آموزشی هستند، تا برنامه ریزان جهت رفع کاستی‌ها اقدام نمایند. از آن جایی که آموزش، به عنوان یک مؤلفه مهم در راستای پرورش انسان می‌باشد، دراین تحقیق به بررسی امکانات آموزشی استان سیستان و بلوچستان به تفکیک شهرستان‌ها اقدام شد. بررسی‌های حاکم بر این مسأله است که 52/10 %شهرستان‌های استان توسعه یافته و 36/47 %شهرستان‌های استان نیمه توسعه یافته رو به پایین و توسعه نیافته هستند. ومابقی در نیز در سطح نیمه توسعه یافته رو به بالا هستند. شهرستان‌های نیمروز و هامون در سطح توسعه یافته هستند این دو شهرستان که در قسمت شمالی استان قرار دارند از نظر رتبه اختلاف زیادی با مرکز استان زاهدان دارند. لذا توجه به این نکته بسیار اهمیت دارد که چرا این چنین اختلافی بین این شهرستان‌ها وجود دارد و از طرفی تقریباً نیمی از شهرستان‌های استان  زیر سطح متوسط توسعه یافتگی قرار دارند. باتوجه به وزن دهی انجام شده برای شاخص‌ها نتایج بررسی نشان می‌دهد که شاخص‌های c3، c4، c10، c12، c13 بیشترین اوزان را به خود اختصاص داده‌اند. که به ترتیب نسبت آموزشگاه به دانش‌آموز ابتدایی، نسبت معلم به دانش‌آموز متوسطه اول، نسبت آموزشگاه به دانش‌آموز بزرگسال متوسطه دوم، نسبت آموزشگاه به دانش‌آموز پیش دبستانی، نسبت کلاس به دانش‌آموز پیش دبستانی می‌باشند. با نگاهی به این شاخص‌ها می‌بینیم که تفاوت این شاخص‌ها در شهرستان‌های نیمروز و هامون و زاهدان دارای تفاوت زیادی می‌باشد.

اما شهرستان زاهدان به دلیل اینکه بالاترین جمعیت دانش‌آموزان در استان را دارد(157875نفر) وبا مشکل کمبود آموزشگاه و امکانات آموزشی مواجه است شاخص c3 در این شهر005/. می‌باشد در حالی که در شهرستان هامون01/0 می‌باشد. و سایر شاخص‌ها هم چنین وضعیتی را دارند. لذا شهر زاهدان در دسته توسعه رو به پایین قرار دارد و فرضیه پژوهش مبنی بر اینکه شهر زاهدان از نظر شاخص های توسعه آموزشی در وضعیت مطلوبی قرار دارد رد می شود. به طور کلی شهرستان‌هایی که در دسته‌های مختلف قرار گرفته‌اند با توجه به شاخص‌های ذکر شده برخی دارای توانمندی‌ها و همچنین نواقصی نیز می‌باشند اما آنچه که مشهود است استان در وضعیت خوشآیندی قرار ندارد وتنها دو شهرستان از 19 شهرستان استان در وضعیت مطلوب قرار دارند و سایر شهرستان‌ها وضعیت چندان مطلوبی ندارند و امکانات آموزشی به صورت پراکنده در سطح استان پخش شده است.

یافته­های این تحقیق هم­راستا با یافته­های پژوهش مصری نژاد وترکی (1383) که استان سیستان و بلوچستان را توسعه­نیافته ترین استان در کشور معرفی کرده و همچنین با پژوهش رخشانی­نسب و همکاران (1395) که بیان می­دارند استان سیستان و بلوچستان کمترین میزان خدمات آموزشی و فرهنگی را در سطح کشور به خود اختصاص داده، و یافته های فلاح حقیقی (1400) که بیان می دارند استان سیسیتان و بلوچستان با توجه به شاخص های آموزشی، بهداشتی و مهاجرت در پایین ترین رتبه قرار دارد، همسو می­باشد.

پیشنهادات

1-با توجه به پایین بودن شاخص c1، نسبت معلم به تعداد دانش‌آموز ابتدایی(0.033) در شهرستان چابهار، جذب معلم در مقطع ابتدایی برای این شهرستان در اولویت برنامه‌ریزی سازمان آموزش و پرورش قرار بگیرد.

2-با توجه به پایین بودن شاخص c2، نسبت کلاس به دانش‌آموزان ابتدایی(0.040) در شهرستان زاهدان، و همچنین پایین بودن شاخص c3، نسبت آموزشگاه به دانش‌آموزان ابتدایی(0.029) در شهرستان‌های زاهدان و چابهار ساخت مدارس ابتدایی با کمک خیرین مدرسه ساز برای این شهرستان‌ها در اولویت اجرایی قرار دارد.

3-با توجه به پایین بودن شاخص c4، نسبت معلم به دانش‌آموزان متوسطه اول (0.025)، جذب معلم برای مقطع متوسطه اول در شهرستان های چابهار، خاش، دلگان، زاهدان، سراوان، سرباز، فنوج، قصرقند، کنارک اولویت دارد. 

4-برای شهرستان‌های گروه نیمه توسعه­یافته به پایین شامل شهرستان‌های خاش، زاهدان، دلگان، مهرستان، زاهدان، سراوان، سیب سوران، قصرقند و توسعه نیافته شامل شهرستان‌های چابهار و سرباز ساخت مدارس و کلاس برای دانش‌آموزان ابتدائی و جذب معلم برای این مقطع، ساخت مدارس دبیرستان متوسطه اول و جذب معلم برای این مقطع تحصیلی در اولویت قرار گیرد.

5-با توجه به نرخ رشد جمعیت در استان، تمهید امکانات آموزشی برای شهرستان­های نیمه توسعه به بالا شامل شهرستان‌های ایرانشهر، زابل، هیرمند، میرجاوه، زهک، فنوج، کنارک، نیکشهر حائز اهمیت است چرا که در آینده امکان به وجود آمدن چالش‌های توسعه آموزشی وجود دارد. 

6-باتوجه به مقایسه نرخ باسوادی مردان نقاط روستایی شهرستان‌های چابهار%67، سرباز44%، دلگان ومهرستان71 %ونیکشهر 70 % ونرخ باسوادی زنان روستایی در شهرستان‌های چابهار54 %، سرباز52 %قصر قند57 %و هیرمند66 %و کنارک و نیکشهر 59 % توجه به امکانات آموزشی به خصوص برای زنان در نقاط روستایی نام برده شده بسیار حائز اهمیت  و در اولویت می‌باشد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع و مآخذ

-       ازکیا،مصطفی(1384).جامعه شناسی توسعه تهران،تهران،انتشارات کیهان.

-       آذر، عادل و علی رجب‌زاده، (1389)،تصمیم‌گیری کاربردی رویکردMADM، چاپ چهارم، انتشارات نگاه دانش، تهران.

-       اکبری, محمود, اکبری, مهران, & پاشاپور, حجت اله. (1401). تحلیلی بر شاخص های توسعه در شهرستان های استان کهگیلویه و بویراحمد. مطالعات توسعه اجتماعی ایران, 14(54), 111-126. Doi: 10.30495/jisds.2022.53055.11230

-       امان پور سعید،لسماعیلی اعظم،جوکار سجاد(1391).تعیین درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان خوزستان از نظر شاخص آموزشی با استفاده از روش تاکسونومی عددی فصل نامه آمایش محیط شماره 17

-       انصاری مریم، رجبی معصومه(1395)، تحلیلی بر مولفه های عدالت آموزشی از نظر جان راولز، همایش ملی انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران،دانشگاه شیراز، www.sid.ir/fa/seminar/ViewPaper.aspx?ID=47815

-       بیگی طاهره، بررسی وضعیت موجود برنامه آموزش برای همه در ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته برنامه ریزی آموزشی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، 1386.

-       پاپلی یزدی،محمدحسین،رجبی سناجردی(1391)،نظریه های شهر و پیرامون،تهران:سمت.

-       تقدیسی، ا.، و پیری، س.، و بهاری، ع. (1391). تحلیل فضایی و سطح بندی شاخص های توسعه خدمات بهداشتی- درمانی با استفاده از تحلیل عاملی و تکنیک خوشه ای (مطالعه موردی: شهرستان های استان گیلان). آمایش محیط, 5(18), 145-176. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=189424

-       جمینی داوود،سجادی مسعود،شهبازی زینب ، امرایی ایمان (1394).بررسی سطح توسعه یافتگی شهرستان های استان اصفهان در زمینه شاخص های آموزشی با استفاده از تکنیک تاپسیس تحلیل خوشه ای وجی آی اس نشریه علمی پژوهشی فناوری آموزش ج9 ش 3 بهار1394

-       حسینی،سید حسن(1389)،مسئله برابری در آموزش و پرورش،آیین،ش32،33، صص17- 22.

-       خادم الحسینی احمد،قائدرحمتی صفر،محمدی فرد علی(1389).تحلیلی بر درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان سیستان وبلوچستان

-       رحیمی محمد،کاکادزفولی امین،کاکادزفولی انیس(1395).سنجش میزان توسعه یافتگی استان های کشور از نظر شاخص های آموزشی با استفاده از تکنیک های تصمیم گیری چند شاخصه مطالعات برنامه ریزی آموزشی پاییز وزمستان 1395 شماره 10

-       رهنمایی محمد تقی ،پور خداداد بهناز ، درجه توسعه یافتگی آموزشی شهرستان های استان گیلان،فصلنامه علمی پژوهشی و بین المللی انجمن جغرافیای ایران،سال 13 شماره 46 ،پاییز 1394

-       رمضان پور نرگسی، ق.، و فلاح حقیقی، ن.، و عبداله زاده، غ.، و شریفی، ز. (1400). ارزیابی سطح توسعه استان ها بر اساس شاخص های آموزشی, بهداشتی و مهاجرت. رفاه اجتماعی, 21(83 ), 9-46. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=595759

-       ساخاروپولوس،جرج؛وودهال،مورین.(1373).آموزش برای توسعه:تحلیلی از گزینش های سرمایه گذاری.(پریدخت وحیدی و حمید سهرابی،مترجمان).تهران:سازمان برنامه و بودجه.

-       سرخ جعفر،اسماعیل.(1386).نابرابری های آموزشی .نابرابری های فضایی در بعد قومی و منطقه ای(مطالعه موردی دوره ابتدایی استان آذربایجان غربی در سال80- 81.فصلنامه تعلیم و تربیت،د23،ش3(مسلسل91)،صص124-103.

-       سرور رحیم،خلیجی محمد(1394).سنجش درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان کهکیلویه وبویر احمد مجله پژوهش وبرنامه ریزی شهری شماره21 تابستان 1394

-       سرور،رحیم(1391).سنجش میزان توسعه یافتگی ساختار های اقتصادی و اجتماعی شهرهای استان آذربایجان شرقی،فصلنامه جغرافیا،سال10،شماره35، 57- 82 .

-       شارع پور،محمود.(1386).جامعه شناسی آموزش و پرورش،(چ3).تهران:سمت.

-       شکوئی، حسین، (1392)، فلسفه‌های محیطی و مکتب‌های جغرافیایی، چاپ هشتم، انتشارات گیتا‌شناسی، 

تهران.

-       شیخ الاسلامی علیرضا،بیرانوند زاده مریم(1388).مطالعه تطبیقی و سنجش توسعه یافتگی استان لرستان فصل نامه جغرافیایی چشم انداز زاگرس سال اول پاییز 1388

-       صافی، احمد(1390)،مسائل آموزش وپرورش ایران،نشر ویرایش،چاپ سوم،تهران.

-       صيدايي، سيداسکندر، الفتي علي آبادي، هادي، غلامي، عليرضا، کرمي، مهرداد (1396)، تحليل نابرابري فضايي توسعة روستايي در شهرستان صحنه استان کرمانشاه، مجله برنامه ريزي فضايي جغرافيا، شماره 20، دانشگاه اصفهان، اصفهان، 21-38.

-       عربشاهی کریزی، ا. (1396). تعیین درجه ی توسعه یافتگی شهرستان های استان هرمزگان براساس شاخص های آموزشی. پژوهش نامه فرهنگی هرمزگان, 8(13 ), 113-131. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=313663

-       قرخلو مهدی و حبیبی کیومرث،(1385)،تحلیل مهاجرت در ارتباط با سطح توسعه یافتگی استان های کشور با استفاده از تکنیک های برنامه ریزی،تحقیقات جغرافیایی،سال21،شماره 81، 59- 83.

-       قنبری، یوسف، حمید برقی و احمد حجاریان، (1390،)تحلیل سطوح برخورداری دهستان‌های شهرستان اصفهان، فصلنامه روستا و توسعه، شماره3، صص112-93.

-       کابینی مقدم سلیمان،سیاحی علی،خلخالی علی(1388).بررسی زمینه های توسعه آموزش فراگیر و موانع اجرای آن،فصلنامه روان شناسی تربیتی،دانشگاه آزادتنکابن،سال اول،شماره 1،پاییز 1388

-       مجموعه قوانین و مقررات عصر مشروطیت(1285-1299 هجری شمسی)، 1388، تهران: روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران.

-       مسعودی عصمت،جواهری منوچهر(1382).تحلیل دسترسی به فرصت های برابر در توسعه آموزش عالی دولتی در کشور،فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی درآموزش عالی،شماره27-28،سال 1382

-       مسعودی, محمدباقر, معمری, ابراهیم, & معمری, فرهاد. (1398). بررسی پراکنش فضایی شاخص‌های توسعۀ پایدار شهری-روستایی با تأکید بر شاخص‌های آموزشی در پهنۀ استان گلستان. مجله آمایش جغرافیایی فضا, 9(34), 245-260. doi: 10.30488/gps.2019.71485.2339

-       ملکی،سعید؛احمدی،رضا؛ترابی،ذبیح الله(1392)،تعیین درجه توسعه نیافتگی آموزشی استان های ایران(تکنیک تاکسونومی عددی)،مجله علوم اداری و اقتصادی دانشگاه اصفهان، سال شانزدهم، شماره 4و 3: 177- 196.

-       مولایی،محمد(1387).بررسی ومقایسه درجه توسعه یافتگی بخش کشاورزی استان های ایران،مجله اقتصاد کشاورزی و توسعه،سال16،شماره63.

-       مومنی،منصور؛جعفر نژاد،احمد؛صادقی،شکوفه(1390)،جایابی بهینه مراکز توزیع در فرآیند بازاریابی با استفاده از روش های ریاضی، نشریه مدیریت صنعتی، شماره 6، 129-148.

-       نایب پور, محمد, حسینی, معصومه, ویسیان, محمد, احسان زاده, ناهید. (1393). سطح بندی توسعه یافتگی خدمات آموزشی با مدل های تصمیم گیری چند معیاره (مطالعه موردی : شهرستان های استان مرزی خراسان شمالی). پژوهش نامه مطالعات مرزی, 2(3), 83-106.

-       نظم فر حسین،علوی سعیده ،عشقی چهاربرج علی،(1397).تحلیل نابرابری های فضایی-آموزشی وفرهنگی در کلان منطقه ی آذربایجان فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای سال 8 شماره 29 بهار 1397

-       نظم فرو همکاران ،سنجش نابرابری فضایی در برخورداری از شاخص های آموزشی با استفاده از روش تاپسیس (مطالعه موردی:استان خوزستان) مطالعات برنامه ریزی آموزشی پاییز و زمستان 1393- شماره 6  

-       نادینگز، نل(1390)، فلسفه تعلیم وتربیت، ترجمه علیرضا شواخی، مریم انصاري، شقایق نیک نشان، سیروس محمودي، اصفهان: انتشارات نوشته

-       نوابخش،مهرداد؛ارجمندسیاه پوش،اسحاق،مبانی توسعه پایدار شهری،انتشارات جامعه شناسان،چاپ اول تهران1388.

-       ویسی ناب, فتح الله, بابایی اقدم, فریدون, علی پور, خالد, نیازی, چیا. (1395). ارزیابی و رتبه بندی سطح توسعه یافتگی آموزشی استان های منطقه زاگرس با استفاده از مدل چند معیاره وایکور. دو فصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی, 5(9), 11-29.

-       یزدانی محمد حسن،غفاری گیلانده عطا،علیزاده یوسف(1392). بررسی و رتبه بندی توسعه آموزشی نواحی نوزده گانه آموزش و پرورش استان اردبیل دوفصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی سال 2 شماره4 پاییز وزمستان1392

-       Akhmat, Ghulam(2014) elationship between educational indicators and research outcomes in a panel of top twenty nations: Windows of opportunity Journal Title: Journal of Informetrics https://doi.org/10.1016/j.joi.2014.01.007

-       B.P.M.CreemersL.Kyriakides(2010) Validity of Educational Indicators International Encyclopedia of Education (Third Edition), Pages 193-199

https://doi.org/10.1016/B978-0-08-044894-7.00274-8

-        Fujihara, Sho ؛Ishida, Hiroshi(2016) The absolute and relative values of education and the inequality of educational opportunity: Trends in access to education in postwar Japan Journal Title: Research in Social Stratification and Mobility https://doi.org/10.1016/j.rssm.2016.03.001

-       Goldestein , Harvey. (2004). Education for all: the Globalization of learning Targets. Comparative Education,Vol.40,No.1.

-       Guarini, Giulio؛Laureti, Tiziana؛Garofalo, Giuseppe(2018) Territorial and individual educational inequality: A Capability Approach analysis for Italy.Journal Title: Economic Modelli https://doi.org/10.1016/j.econmod.2017.12.016

-       Leinonen,T.(2111). Equality of education:a comparative study of educational ideologies of the world bank and the government of Zambia in 1971-1996.University of Tampere.

-       Oyvat, Cem ،Tekgüç, Hasan(2019) Ethnic fractionalization, conflict and educational development in Turkey Journal Title: International Journal of Educational Development

https://doi.org/10.1016/j.ijedudev.2019.03.005 

-       Rawls, J. (1971). A Thory of Justice (Cambridge: Harvard University Press),p.4. 

-       Virdia, Simone ؛Schindler, Steffen(2019) Educational upgrading, career advancement, and social inequality development from a life-course perspective in Germany Journal Title: Research in Social Stratification and Mobility https://doi.org/10.1016/j.rssm.2019.02.002

 

-       Yarigholi B. Students’ Experience of Instructors’ Justice: A Phenomenological
Study. Educ Strategy Med Sci. 2014; 7(4): 265-272.

 

 

 

 

 

 

 

---

[1]  - در این پژوهش تأکبد بر برابری در منابع فیزیکی مورد توجه بوده، لذا از توضیح سایر شاخص­ها به دلیل افزایش حجم مقاله اجتناب شده است.

[2]  Akhmat، Ghulam

[3]  Fujihara، Sho؛ Ishida، Hiroshi

[4]  Guarini Giuseppe

[5]  Oyvat Hasan

[6]  A new additive ratio assessment (ARAS) method in multi criteria decision‐making

---