طراحی الگوی چارچوب تحلیلی در فراهم‌سازی شهر آینده‌نگر با رویکرد تبیینی؛ مبتنی‌بر محیط‌فرهنگی جامعه‌محور (گسترۀ واکاوی: کلان‌شهر تهران بزرگ)

محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری

محمد دبدبه ¹ , آرش ثقفی اصل ² , بیتا باقری صیقلانی ³ , محمد زینالی ⁴

1 - دانش آموخته دکتری ، گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
2 - استادیار گروه شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.
3 - استادیار گروه معماری، واحد میانه، دانشگاه آزاداسلامی، میانه، ایران.
4 - دانش آموخته دکتری، گروه عمران، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/04/05 تاریخ پذیرش : 1403/08/13 تاریخ انتشار : 1403/09/21

کلید واژه: محیط‌فرهنگی جامعه‌محور, عوامل‌ ساختاری, شهر آینده‌نگر, آینده‌پژوهی شهری, کلان‌شهر تهران بزرگ.,

چکیده مقاله :

به‌جهت آشنایی با رفتارهای شهری مبتنی‌بر محیط‌فرهنگی جامعه‌محور، فراهم‌سازی بن‌مایه‌های آموزشی-یادگیری، امری است ضروری، محیط‌های آموزشی می‌توانند منشأ اصلی یادگیری عنوان شوند، اما شناخت موجود از عوامل ساختاری به‌سبب تبیین شهرهای آینده‌نگر کافی نیست. درراستای گردآوری اهداف بادرنظرداشتن پارامترها، زیرپارمترها و مشخصه‌های موردواکاوی شهر آینده‌نگر باتمرکزبر محیط‌فرهنگی جامعه‌محور در فضاهای عام‌منظر بهینۀ کلان‌شهر تهران بزرگ صورت می‌پذیرد. پژوهش حاضر ترکیبی از رویکرد تحلیلی، با‌استفاده‌از روش‌تحقیق بنیادی و انوع‌ تحلیل محتوای و توصیفی-پیمایشی. بهره می‌برد، شیوۀ تدوین اطلاعات به‌صورت مطالعات از اسناد مکتوب کتابخانه‌ای و میدانی در کلان‌شهر تهران بزرگ انجام شد، جهت برداشت اطلاعات موردحسب. 388نفر از شهروندان به‌صورت کاملاً تصادفی انتخاب شدند و پرسش‌نامه‌ها به‌آن‌ها توزیع شد تا اطلاعات برداشت گردد. پارامترهای 5گانه مشتمل‌بر: تبیین هنر و فرهنگ‌های شهری: (آموزش-یادگری؛ افزایش انگیزۀ اجتماعی جامعه‌محور)، پتانسیل‌های رسانه‌های شهری: (آموزش-یادگری؛ اولویت‌بندی اهداف عمومی)، توسعۀ محوطه‌های تفریحی: (آموزش-یادگری؛ هم‌بستگی)، طراحی محیط راهنما: (آموزش-یادگری؛ قوانین و مقررات)، و ترویج هویت‌فرهنگی: (آموزش-یادگری؛ هماهنگی حقوق)، انتخاب گردید. یافته‌ها حاکی‌ازآن است‌که طراحی الگوی چارچوب تحلیلی در فراهم‌سازی شهرآینده‌نگر دربردارندۀ پارامترهای پژوهش براساس وزن‌دهی به‌ترتیب؛ (279/0)-ترویج هویت‌فرهنگی: (آموزش-یادگری؛ هماهنگی حقوق)-با زیرپارامتر مراکز فرهنگی: 4مشخصۀ تبیین هویت-دسترسی به منابع-آزادی بیان-برابری حقوق در چارچوب 15کُنش. (278/0)-تبیین هنر و فرهنگ‌های شهری: (آموزش-یادگری؛ افزایش انگیزۀ اجتماعی جامعه‌محور)-با زیرپارامتر عناصر هنری: 3مشخصۀ نوآوری- تعهد- نظم در چارچوب 13کُنش. (220/0)-توسعۀ محوطه‌های تفریحی: (آموزش-یادگری؛ هم‌بستگی)-با زیرپارامتر عناصر رویدادی: 4مشخصۀ کُنش‌های همکاری-شرکت‌پذیری-مشارکت-جاذبه‌های فراگیر درچارچوب 19کُنش. (134/0)-پتانسیل‌های رسانه‌های شهری: (آموزش-یادگری؛ اولویت‌بندی اهداف عمومی)-با زیرپارامترهای وضوح‌-خوانایی: 2مشخصۀ احترام-تعامل در چارچوب 7کُنش. و (088/0)-طراحی محیط راهنما: (آموزش-یادگری؛ قوانین و مقررات)-با زیرپارامتر اطلاع‌رسانی: 4مشخصۀ آرمان‌گرایی مثبت به قوانین- احترام به قوانین-رعایت قوانین-آگاهی از قوانین درچارچوب 18کُنش، می‌باشند. به‌طورخاص، پارامترهای مطرح‌شده از عوامل ساختاری در فراهم‌سازی آینده‌پژوهی شهری با رویکرد تبیینی؛ مبتنی‌بر محیط‌فرهنگی جامعه‌محور بوده و می‌توانند تأثیر سازگارتری بر کلان‌شهر تهران بزرگ به‌وجود می‌آورند.

چکیده انگلیسی:

To understand urban behaviors based on a community-centered cultural environment, establishing educational-learning foundations is essential. Educational environments can be the primary source of learning, but current knowledge of structural factors is insufficient to explain future-oriented cities. This research focuses on gathering objectives considering parameters, sub-parameters, and characteristics for a future-oriented city, centered on a community-centered cultural environment within the public spaces of the Greater Tehran Metropolis. The study combines an analytical approach using fundamental research methods, including content analysis and descriptive-survey techniques. Data collection was conducted through library-based and field studies in the Greater Tehran Metropolis. A total of 388 citizens were randomly selected and questionnaires distributed. The five key parameters include: Explanation of urban arts and cultures: (Education-Learning; enhancing community-centered social motivation), Potential of urban media: (Education-Learning; prioritizing public goals), Development of recreational areas: (Education-Learning; cohesion), Design of guiding environments: (Education-Learning; laws and regulations), and Promotion of cultural identity: (Education-Learning; legal coordination). The findings suggest designing an analytical framework for a future-oriented city involves prioritizing research parameters as follows: (0.279)-Promotion of cultural identity: (Education-Learning; legal coordination) - with sub-parameters of Cultural Centers: identity formation, resource access, freedom of expression, and equality within 15 actions. (0.278)-Explanation of urban arts and cultures: (Education-Learning; enhancing community-centered social motivation) - with sub-parameters of Artistic Elements: innovation, commitment, and order within 13 actions. (0.220)-Development of recreational areas: (Education-Learning; cohesion) - with sub-parameters of Event Elements: collaborative actions, participation, and inclusive attractions within 19 actions. (0.134)-Potential of urban media: (Education-Learning; prioritizing public goals) - with sub-parameters of Clarity And Readability: respect and interaction within 7 actions. (0.088)-Design of guiding environments: (Education-Learning; laws and regulations) - with sub-parameters of Information Dissemination: positive idealism towards laws, respect for laws, and legal awareness within 18 actions. These parameters can create a more adaptable impact on Greater Tehran Metropolis.

منابع و مأخذ:

استادغفاری، صدف. 1401. مقایسه‌ و سنجش مطلوبیت دو اثر معماری عمومی تئاتر شهر و پردیس سینمایی ملت، از دیدگاه شهر و حیات جمعی شهروندان، فصلنامۀ علمی‌تخصصی-رهپویۀ معماری و شهرسازی، دورۀ 1، شمارۀ 3، 53-35.
ایراندوست، کیومرث. غلامی‌زارچی، مصطفی. 1394. ارتقای فرصت حضور و مشارکت مردم بااستفاده‌از معرفی گونه‌های فضای عمومی شهر خلاق (نمونه‌موردی شهر یزد)، نشریۀ علمی‌پژوهشی-هنرهای‌زیبا-معماری و شهرسازی، دورۀ 20، شمارۀ 2، 58-47.
پوراحمد، احمد و [دیگران]. 1397. تبیین مفهوم و ویژگی‌های شهر هوشمند، نشریۀ علمی‌پژوهشی-باغ‌نظر، دورۀ 15، شمارۀ 58، 26-5.
پورذکریا، مریم. فدایی‌نژاد بهرامجردی، سمیه. 1398. بازخوانی رویکرد بازآفرینی فرهنگ-مبنا در ساخت شهر خلاق (تدوین چارچوب تحلیلی بازآفرینی قطب خلاق و فرهنگی)، نشریۀ علمی‌پژوهشی-باغ‌نظر، دورۀ 16، شمارۀ 77، 14-5.
حق‌پناه، یعقوب و [دیگران]. 1398. تبیین نقش الگوی مدیریت زمین شهری مبتنی‌بر توسعۀ کالبدی فضایی شهرها (موردپژوهی: منطقۀ 12 کلان‌شهر تهران)، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، دورۀ 10، شمارۀ 37، 82-67.
حیدری، امیرحسین. حکیمیان، پانته‌آ. گلکار، کوروش. 1401. تدوین مدلی برای ارزیابی عمومیت فضاهای شهری، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-دانش‌شهرسازی، 84-67.
دبدبه، محمد. 1400. طراحی براساس ادراک و رفتارانسانی، انتشارات طحان‌گستر، چاپ‌اول، تهران.
دبدبه، محمد. 1401. دست‌نوشته‌‌‌‌‌های از مجموعه آثار معمار دبدبه (گسترۀ آموزش-یادگیری در شهر آینده‌نگر)، تهران.
دبدبه، محمد. 1403الف. دست‌نوشته‌‌‌‌‌های از مجموعه آثار معمار دبدبه (نظریۀ آینده‌پژوهی شهری باتأکیدبر آموزش و یادگیری جامعه‌محور)، تهران.
دبدبه، محمد. 1403ب. دست‌نوشته‌‌‌‌‌های از مجموعه آثار معمار دبدبه (فضاهای عام‌منظر بهینه: کلان‌شهر تهران بزرگ)، تهران.
رفیعیان، مجتبی. شاه‌حسینی، گلاره. داداش‌پور، هاشم. 1401. فراتحلیل مطالعات حوزۀ مناطق کلان‌شهری در ایران، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، دورۀ 15، شمارۀ 38، 270-247.
رهنمایی، محمدتقی. شکروی، نگین. 1402. ارزشگذاری تفریحی و اقتصادی فعالیت‌های شهرداری در پارک آب‌وآتش تهران، فصنامۀ علمی‌پژوهشی-جغرافیایی فضای گردشگری، دورۀ 13، شمارۀ 49، 72-55.
سهراب‌زاده، مهران. نیازی، محسن. میری، سمیه. 1400. مطالعۀ فراترکیب فرهنگ شهروندی در جامعۀ ایران، دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، دورۀ 10، شمارۀ 1، 51-25.
کاظمی، عظیمه. حسنی‌باقری، مهدی. 1401. بررسی رابطۀ بین آگاهی از حقوق شهروندی و فرهنگ شهروندی (موردمطالعه: دانشجویان دانشگاه آزاداسلامی سیرجان)، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی- دستاوردهای نوین در حقوق عمومی، دورۀ 1، شمارۀ 1، 72-55.
کنگرانی‌فراهانی، مریم. بصیرت، میثم. شرفی، مرجان. 1400. تبیین چارچوب بهینۀ تحقق‌پذیری بازآفرینی خلاق در بافت‌تاریخی تهران، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، دورۀ 9، شمارۀ 3، 635-615.
گنجی، محمد. اسلامی‌برزکی، زهرا. نیازی، محسن. 1394. نقش سرمایۀ اجتماعی و فرهنگی در میزان احساس شهروندی، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات جامعه شناختی شهری، دورۀ 5، شمارۀ 17، 56-29.
ملکی، سعید. سعیدی، جعفر. 1394. بررسی و تحلیل نقش طبیعت در ساختار معماری و شهرسازی اسلامی، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، دورۀ 7، شمارۀ 25، 49-23.
مهاجرانی، علی‌اصغر. 1398. جمعیت‌شناسی ایران، چاپ‌اول، تهران: انتشارات سمت.
موسوی‌حسنی، سیدمصطفی. 1401. نظریه‌های شهرهوشمند، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-جغرافیا و روابط‌ انسانی، دورۀ 5، شمارۀ 2 (پیاپی 18)، 20-1.
نژادابراهیمی، احد. نژداغی، نسترن. 1397. تدوین چارچوب مفهومی بازآفرینی شهری اجتماع‌محور مبتنی‌‌بر آموزش در بافت‌های تاریخی، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-دانش‌شهرسازی، دورۀ 2، شمارۀ 3 (پیاپی 4)، 34-21.
نظم‌فر، حسین. علوی، سعیده. عشقی چهاربرج، علی. 1397. ارزیابی امنیت در فضاهای عمومی شهری (نمونه‌موردی: پارک‌های شهر تهران)، فصنامۀ علمی‌پژوهشی-برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دورۀ 22، شمارۀ 2 (پیاپی 100)، 165-133.
هنرور، حسین. و [دیگران]. 1400. رابطه فردگرایی با تأثیرات زیست‌محیطی مصرف در بین شهروندان ارومیه‌ای، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهش‌های روان‌شناسی اجتماعی، دورۀ 11، شمارۀ 41، 78-59.
Arnstein, Sherry R. 2019. A Ladder of Citizen Participation, Journal Of The American Planning Association, 85(1): 24-34.
Batty, Michael. 2018. Inventing Future Cities, Cambridge MA: MIT Press Publications, First Edition.
Beck, Helen. 2009. Linking The Quality Of Public Spaces To Quality Of Life, Journal Of Place Management And Development 2(3): 240-248.
Campbell, Scott. 1996. Green Cities, Growing Cities, Just Cities? Urban Planning And The Contradictions Of Sustainable Development, Journal Of The American Planning Association, 62(3): 296-312.
Carletti, Cristiana. 2019. Educational And Intercultural Dialogue Among Younger Generations For The Full Enjoyment Of Their Rights As A New Challenge within City Spaces, Peace Human Rights Governance, 3(1): 69-95.
Carmona, Matthew. 2018. Place Value: Place Quality And Its Impact On Health, Social, Economic And Environmental Outcomes, Journal Of Urban Design, 24(6):1-48.
Fung, Archon. 2015. Putting The Public Back Into Governance: The Challenges Of Citizen Participation And Its Future, Journal Of Public Administration Review, 74(4): 513-522.
Garau, Chiara. Pavan, Valentina Maria. 2018. Evaluating Urban Quality: Indicators And Assessment Tools For Smart Sustainable Cities, Sustainability, 10(3):1-18.
Gomez, John. et al. 2022. Kendra Schroc Social And Cultural Factors in Learning And Development: Morality, Race, And The Variety Of Learning Experiences, Social And Cultural Factors In Learning, 89-106.
Hidayat, Tita Nurmalinasari. Supriya, Supriya. 2020. Study Of Ketuhanan Yang Maha Esa Value In Civic Education Through The Culture Of Banceuy Indigenous Peoples, Asia Pacific Journal Of Management And Education, 3(3): 1-10.
Hmoud, Saad Mohsin. Basie, Dheah. Hameed Hussein, Shaimaa. 2024. Influence Of Urban Planning On Social Dynamics: Spatial Forms And People's Behavior In The Public Spaces Of Baghdad, International Society For The Study Of Vernacular Settlements, 11(2): 319-334.
Hollands, Robert. 2008. Will The Real Smart City Please Stand Up?, Journal Of City, 12(3): 303-320.
Hopwood, Bill. Mellor, Mary. O'Brien, Geoff. 2005. Sustainable Development: Mapping Different Approaches, Journal Of Sustainable Development, 13(1): 38-52.
Kitchin, Rob. 2021. The Data Revolution: A Critical Analysis Of Big Data, Open Data And Data Infrastructures, New York: SAGE Publications Ltd, Second Edition.
Kominarets, Tetyana. et al. 2022. Strategic Tasks Of Contemporary Education: Formal, Non Formal, Informal, Revista Românească Pentru Educaţie Multidimensională, 14(4): 394-407.
Latief, Suryawahyuni. Hendrayani, Santi. Lestari, Puji. 2020. Education For All: A Study Of Orang Rimba In Tanah Menang, Bungku's Village, Batanghari District, Jambi Province Indonesia, International Journal of Southeast Asia, 1(2): 13-22.
Lefebvre, Henri. 2009. Le Droit à la Ville, Paris: Anthropos Publications, Third Edition.
Mallick, Suraj Kumar. Rudra, Somnath. Samanta, Riya. 2020. Sustainable Ecotourism Development Using SWOT And QSPM Approach: A Study On Rameswaram, Tamil Nadu, International Journal of Geoheritage And Parks, 8(3): 185-193.
Marcuse, Peter. 2014. The Paradoxes Of Public Space, Journal Of Architecture And Urbanism, 38(1): 102-106.
Navaitiene, Julita. Stasiūnaitienė, Eglė. 2021. The Goal Of The Universal Design For Learning: Development Of All To Expert Learners, Improving Inclusive Education through Universal Design for Learning 5, 23-57.
Newman, Peter. Beatley, Timothy. Boyer, Heather. 2017. Resilient Cities: Overcoming Fossil Fuel Dependence, Washington, D.C.: Island Press,. Second Edition, Revised.
Pelekh, Yurii. 2020. Urgent Issues And Modern Challenges Of Higher Education, Problems of Education in the 21st Century, 78(5): 671-673.
Pouratashi, Mahtab. 2021. The Influence Of Formal And Informal Education On Students’ Sustainable Development Skills, A Study In Iran, Zagreb International Review of Economics And Business, 24(2): 25-35.
Radwan, Ahmed Hosney. Morsi, Ahmed Abdel Ghaney. 2020. Public Spaces in City Life As Socio-Cultural Hubs. Selected Public Spaces Of Cairo As Case Studies, Mansoura Engineering Journal (MEJ), 45(4): 96-108.
Saleem, Amna. Kausar, Huma. Deeba, Farah. 2021. Social Constructivism: A New Paradigm in Teaching And Learning Environment, Perennial Journal of History, 2(2): 403-421.
Tieghi, Giovanna. 2021. Cities, Law And Language. Going Beyond Through Educational Networks, DPCE Online, 48(3), 2951-2968.
Yusfiarto, Rizaldi. et al. 2022. Does Islamic Social Capital Enhance SMEs Sustainable Performance?, Journal Of Islamic Monetary Economics And Finance, 8(1): 1-20.
Zaenuddin, Dundin. 2020. Religion And Social Capital Of Citizenship: Bogor Islamic Community In A Globalizing World Development, Interreligious And Intercultural Studies, 3(2): 86-100.