ضابطه تشریع قسامه و کارایی آن در عصر حاضر

محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق اسلامی

فرید نجف نیا ¹ , محمدرضا شیرازی ² , عباس سماواتی ³

1 - دانشجوی دکتری گروه فقه و حقوق اسلامی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول).
3 - استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1400/07/13 تاریخ پذیرش : 1400/10/22 تاریخ انتشار : 1402/12/14

کلید واژه: قسامه, ادله اثبات, اماره مجرمیت, ضابطه تشریع,

چکیده مقاله :

در عصر حاضر که به دلیل پیشرفت فنّاوری و مهارت های علمی و عملی متخصصان و کارشناسان رشته جرم شناسی، امر کشف جرم و مجرم تسهیل یافته است، تشخیص مرتکب قتل از طریق قسامه انتقاد بسیاری از حقوقدانان را در برداشته است؛ لیکن دلیل اثباتی بودن قسامه و اجرای اماره مجرمیت یا برائت در مورد آن، بحثی است که از دیدگاه دین مبین اسلام به دلیل اهمیتی که به جان انسان ها و امنیت جامعه اسلامی قائل است، پذیرفته شده است. نتایج پژوهش پیش رو حاکی از این است که با وجود ارائه ادله هایی از سوی موافقان و مخالفان بکارگیری قسامه در عصر کنونی، در ایران ادله نوین جایگزین قسامه، هنوز اهمیت و جایگاه شایسته خود را نیافته است و از اینرو، ادله های نوین و جایگزین قسامه در قالب یـک دلیل مستقل در قانون مجازات اسلامی احصا نگردیده اند؛ بلکه در قالب کارشناسی های تخصصـی و به عنوان یک اماره قضایی می تواند در نهایت موجبات علم قاضـی را پیرامـون صـحت و سـقم موضوع مطروحه فراهم آورد و هنوز محاکم قضایی در شرایط لوث به قسامه توسل می جویند. نگارنده با روش توصیفی تحلیلی در پی شناخت ضابطه تشریع قسامه و همچنین کارایی یا عدم کارایی آن با وجود ادله های نوین در عصر حاضر می باشد.

چکیده انگلیسی:

Nowadays, due to the advancement of technology and scientific and practical skills of criminologists, the detection of crime and criminals has been facilitated. The implementation of oath for proving guilt or innocence is criticized by jurists but has been accepted from the perspective of the religion of Islam because of the importance it attaches to the lives of human beings and the security of Islamic society. The results of the present study indicate that despite the arguments presented by the proponents and opponents of the use of oath in the current era, in Iran, new arguments to replace oath have not yet found their proper importance and position, and therefore, new and alternative arguments are not included in the Islamic Penal Code for an independent reason; Rather, in the form of specialized expertise and as a judicial evidence, it can ultimately provide the judge with knowledge about the correctness and validity of the subject matter, and the judicial courts still resort to swearing in cases of presumption. The author uses a descriptive-analytical method to identify the rules of oath legislation and also its efficiency or inefficiency despite the new arguments in the present era.

منابع و مأخذ:

ابن بابویه، محمد بن علی. (1413 ق). من لایحضره الفقیه. ج ۱. قم: مرکز انتشارات دفتر انتشارات اسلامی.
اکبری، بهنام و انصاری مقدم، حامد. (1391). اماره قانونی در حقوق کیفری. نشریه دانش و پژوهش حقوقی، دوره اول، شماره 1، ص181-143.
اکبری، عباسعلی و مالمیر، محمود. ( 1396). جایگاه اماره مجرمیت در حقوق کیفری ایران و اسناد بین المللی. فصلنامه علمی پژوهشی فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بناب. سال دهم. شماره ۲. 36-11
آشوری، محمد. (1389). آیین دادرسی کیفری. تهران: انتشارات سمت.
بهرامی، بهرام. (1392). بایسته های ادله اثبات دعاوی حقوقی و کیفری تهران: انتشارات نگاه بینه.
تدین، عباس. (1388). گستره دلیل در دادرسی کیفری ایران و فرانسه. مجله حقوقی دادگستری، دوره 73، شماره 67، ص88-55
جدیدی سرای، سلیمان و انصاری، ولی الله و کلانتری درونکلا، کیومرث. (1401). تعارض قسامه با اصل برائت در ق.م.ا و امکان سنجی تعدیل ضمانت اجرای آن در پرتو ادله علمی و فقهی. فصلنامه علمی فقه و حقوق اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بناب. دوره 15. شماره4. 78-61.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1386). مبسوط در ترمینولوژی حقوق. تهران: انتشارات گنج دانش.
حر العاملي، محمد بن حسن. (1409 ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث.
حسنی، زهرا. (1388). تبیین منطقی لوث و نحوه استفاده از قسامه در فقه امامیه و قانون مجازات اسلامی، پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت معلم تبریز.
حقیقت¬پور، حسین، فخلعی، محمدتقی، ناصری مقدم، حسین و همکاران. (1394). نقدي بر نظریه فقهی کفایت پنجاه سوگند توسط مدعی در قسامه (مبانی فقهی ماده 377 لایحه قانون مجازات سال 1390). فصلنامه علمی فقه و اصول، دوره 47، شماره 100، ص 91-75.
حلّی، جعفربن حسن. (1402 ق). شرایع الاسلام. نجف: مطبعه الادب.
رازی زاده، محمدعلی. (1380). قسامه در نظام قضایی اسلام. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
زحيلي، وهبة بن مصطفى. (1409ق). الفقه الاسلامی و ادلته. دمشق: انتشارات دارالفكر.
طریحی، فخرالدین. (1416 ق). مجمع البحرین. تهران: چاپ مرتضوی.
گلدوزیان، ایرج. (1393). ادله اثبات دعوا. تهران: نشر میزان.
محقق داماد، مصطفی. (1406 ق). قواعد فقه(بخش جزایی). تهران: انتشارات علوم اسلامی.
مظفر، محمد رضا. (1387). أصول الفقه. قم: انتشارات بوستان کتاب.
مکارم شیرازی، ناصر. (1410 ق). القواعد الفقهیه. قم: انتشارات مؤسسه امام علی بن ابیطالب(ع).
موسوی بروجردی، سید محمود. (1372). القواعد فقهیه. تهران: نشر میعاد.
میرمحمد صادقی، حسین. (1394). جرائم علیه اشخاص. تهران: نشر میزان.
ناظریان، محمدقاسم و محمدی¬نیا، امید. (1399). مبانی فقهی قسامه و نحوه اجرای آن در حقوق موضوعه ایران، فصلنامه تحقیقات حقوقی تطبیقی ایران و بین¬الملل. دوره 13، شماره 48، ص 199-185
نجفي، محمد حسن. (1362 ق). جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام. بیروت: نشر دار إحياء التراث العربي.