تحلیل استفاده اهل حدیث و اخباریون از تنقیح مناط در مسأله مستثنیات ربا
محورهای موضوعی : فقه النوادر(مستحدثات)محبوبه حسینی 1 * , عذرا انتخابیان 2 , محسن رزمی 3
1 - گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد ایران.
2 - استاد و عضو هیئت علمی گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد ایران.
3 - دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
کلید واژه: تنقیح مناط, الغای خصوصیت, اهل حدیث, اخباریون, استظهار, مستثنیات ربا.,
چکیده مقاله :
اهل حدیث و اخباریون هم بر ظواهر روایات تأکید دارند و هم بر نهی از عقل و قیاس و رأی در استنباط حکم شرعی. در عین حال در بعضی موارد به تنقیح مناط استناد کرده و از آن استفاده نموده‌اند. مسأله این است که آیا این استفاده خلاف مبانی آنان است یا خیر؟ این پژوهش با حل مسأله مستثنیات ربا می‌خواهد به این پاسخ برسد که آیا در مبنای ایشان اساسا آیا تنقیح مناط جایی دارد؟ این تحقیق به روش تصیفی-تحلیلی نشان می‌دهد که تنقیح مناط و اصطلاحات معادل آن در عبارات اخباریون و اصولیون به پنج معنا آمده است: 1. قیاس ظنی مستنبط العلة، 2. قیاس تام العلة یقینی منصوص العلة مصرَّح، 3. تنقیح علت یقینی غیر مصرَّح از شبه علت سپس تعمیم آن، 4. الغای خصوصیات زائد از موضوع حقیقی سپس توسعه آن، 5. معنای مبهم میان این معانی. تنقیح مناط حجت نزد دیدگاه اصولیون بر معنای سوم و چهارم تطبیق می‌شود. علما در معنای سوم علت و در معنای چهارم موضوع را استظهار می‌کنند. پس روش و دلیل در هر دو معنای تنقیح مناط به ظواهر روایات بازگشت دارد که مطابق با مبانی اخباریون است و در مسأله مستثنیات ربا استفاده کرده‌اند. اما در مواردی که تنقیح مناط را حجت نمی‌دانند قیاس ظنی را مد نظر داشته‌اند.
Ahl-e-hadith and Akhbariun both has emphasized on the appearances of the narrations and the prohibition of wisdom and comparison and opinion in deduction of the Sharia`s ruling. At the same time, in some cases, they have cited and used the trimming of criteria (tanqih-e-manat). Is this use against their principles? In this research, we have shown, by emphasizing on solving the problem of usury exceptions, that the trimming of criteria and it equivalent phrase in Akhbariun and Osouliun wording have five meanings: 1. The Inferred cause conjectural comparison, 2. The completely certainty said and Specified cause comparison, 3. Trimming of an unspecified certain cause from a pseudo-cause then generalizing it. 4. Separate of the redundant traits from the actual subject then develop it, 5. The ambiguous meaning between these meanings. The valid trimming of criteria (tanqih-e-manat) is matched to the third and fourth meanings, according to the Osouliun view. Scholars understand the cause from the appearance of the text (Estezhar) in the third meaning and understand the subject from the appearance of the text in the forth. Therefore, the method and the reason in both meanings of the trimming of criteria are related to the appearances of the narrations, which is in accordance to the principles of Akhbariun and have used in the issue of usury exceptions. The valid trimming of criteria in Akhbariun citations is carried on these two meanings. But in cases where they do not consider the trimming of criteria as a valid reason, they have considered the conjecture comparison.