کارکردهای دلیل عقل در فقه ابن‌ادریس
محورهای موضوعی : جامع الفقهیه
داریوش بخردیان
1
(استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.)
کلید واژه: اصول عملیه, مخصّص, دلیل عقل, قطع, ابن ادریس,
چکیده مقاله :
با بررسی کتب و تصانیف علما، می توان با روش استدلالِ آنان در استنباطِ احکام را به دست آورد. ابن ادریس از فقهایی است که فقط به ادلّه ای تمسک می کرده است که مفید علم بوده و از راه قطع و یقین، حاصل گردد از قبیل؛ کتاب، سنت، اجماع و دلیل عقل. بنابراین، ایشان دلیل عقل را در مواردی که نص و اجماعی نباشد، به عنوان یک منبع مستقل، در طول سایر ادلّه مطرح کرده؛ و آن را دلیلی معرفی می کند، که موجب قطع به حکم شرعی می گردد. ایشان هر چند دلیل عقل را به عنوان دلیل مستقل معرفی می کند؛ ولی مراد خویش از دلیل عقل، حدود و شرایط و موارد کارآیی آن را به وضوح، معین و بیان نکرده و دامنه آن را بسیار توسعه داده است. با بررسی موارد استعمال دلیل عقل در آثار ایشان، می توان به این نتیجه رسید که وی، آن را به گونه ای تفسیر کرده است که حتی شامل ظواهر لفظی مانند لحن خطاب و اصول عملیه نیز می شود. از منظر ایشان، دلیل عقل گاهی مستقلاً و گاهی با استمداد از لفظ، حکمی را درک می کند و در هر دو حجت است.
A review of the works of religious scholars shows us their ways of argument to find religious rules. Ibn Edris is one of the jurists who only relies on the facts that are attainable through reasoning such as the book, the tradition, the consensus, and reason. Therefore, he accepts reason as an independent element and as one of the sources where the three other sources are not available. He introduces reason as a way to achieve religious laws and certainty. Although, he sees reason as an independent argument, he does not clarify his perception of reason, the limits, and applications, which widens the borders of reason. Through examining the instances of using reason in his works, we can conclude that reason from his viewpoint even encompasses verbal aspects such as tone and laws of practice. From his viewpoint, reason is attainable directly or sometimes through a statement, both of which are considered as a proof.
_||_