ملاک ها وضوابط استنباط مفاهیم از بیان قانونگذار

محورهای موضوعی : جامع الفقهیه

رضا کریمی منفرد ¹ , قاسم محمدی ^{2 *} , منصور امینی ³ , سید ابوالقاسم نقیبی ⁴

1 - دانشجوی دکتری گروه حقوق خصوصی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.
3 - دانشیار گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
4 - دانشیار گروه فقه و حقوق مدرسه عالی شهید مطهری.تهران. میدان بهارستان. مدرسه عالی شهید مطهری. گروه فقه و حقوق.

تاریخ دریافت : 1401/03/05 تاریخ پذیرش : 1401/06/30 تاریخ انتشار : 1401/06/31

کلید واژه: منطوق , مفهوم, تفسیر, اعتبار مفهوم,

چکیده مقاله :

در نظام قانونگذاری شرعی و عرفی، قانونگذار با توجه به مقاصدعالیه خود، احکامی را اعم از تکلیفی و وضعی پایه گذاری و مقررمی‌نماید هر حکم صادره، الزاماً دارای یک منطوق خواهد بود وبعضی احکام علاوه بر منطوق دارای لایه‌های پنهان و بیان نشدهدیگری به نام مفهوم می‌باشند البته الزاماً هر کجا مفهومی باشدمنطوقی هم وجود دارد اما ممکن است یک حکم فقط دارای منطوقبوده و فاقد مفهوم اعم از موافق و مخالف باشد صرف نظر ازماهیت مفهوم موافق اولویت، و قرار گرفتن در کدام نوع دلالت؛ برحجیت آن اتفاق نظر وجود دارد اما در خصوص مفهوم مخالف یککلام، و استنباط صحیح مفهوم از منطوق، اختلاف نظرات بسیاریوجود دارد برخی مفاهیم مخالف را تقسیم بندی نموده و جداگانهبررسی نموده و حکم به حجیت بعضی و عدم حجیت بعضی دیگرداده و عده‌ای همه این مفاهیم را تحت عنوان مفهوم قید دانسته وپیرامون آن اظهار نظر کرده‌اند لازم است با بررسی همه جانبهموضوع؛ ملاکات و ضوابطی جهت استنباط صحیح و معتبرمفاهیم الفاظ ارائه گردیده تا دادرس و مفسر و حقوقدان به حکمیمعتبر رهنمون گردد.

چکیده انگلیسی:

 

In the system of Sharia and customary legislation, the legislator, in accordance with their higher objectives, establishes and enacts rulings, both obligatory and situational. Every issued ruling necessarily has an explicit meaning (manṭūq), and some rulings, in addition to the explicit meaning, possess hidden and unstated layers known as implicit meanings (mafhūm). However, it is not necessary that wherever there is an implicit meaning, there must also be an explicit one. It is possible for a ruling to have only an explicit meaning and lack any implicit meaning, whether congruent (muwāfiq) or opposing (mukhālif). Regardless of the nature of the congruent implicit meaning and its type of indication, there is consensus on its validity. However, regarding the opposing implicit meaning of a statement and the correct derivation of the implicit meaning from the explicit, there are many differing opinions. Some have categorized opposing implicit meanings, examining them separately and ruling on the validity of some while rejecting others. Others have considered all these meanings under the title of "qualified implicit meaning" (mafhūm al-qayd) and have expressed opinions on it. It is necessary to comprehensively examine the subject and provide criteria and standards for the correct and valid derivation of the implicit meanings of words, so that judges, interpreters, and jurists may be guided to valid rulings.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و ماخذ
الف- منابع فارسی
امامی، سید حسن، (1400)، حقوق مدنی، جلد 2، چاپ بیست و نهم، تهران، انتشارات اسلامیه
باهری، محمد، (1403) نگرشی بر حقوق جزای عمومی، چاپ ششم، تهران، مجد
بجنوردی، سید محمد، (1401 ه.ق) قواعد فقهیه، جلد 2، چاپ سوم، تهران، موسسه عروج
بکاریا، سزار، (1389) رساله جرایم و مجازات‌ها، ترجمه اردبیلی، محمد علی، چاپ ششم، تهران، نشر میزان
جمعی از محققین، (1389)، فرهنگ نامه اصول فقه، چاپ اول، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى
جعفری لنگرودی، محمد جعفر، (1400)، مجموعه محشی قانون مدنی، چاپ هشتم، تهران، گنج دانش
جعفری لنگرودی، محمد جعفر، (1401)، مقدمه عمومی علم حقوق، چاپ پانزدهم، تهران، گنج دانش
صانعی، پرویز، (1383)، حقوق جزای عمومی، جلد 1، چاپ اول، تهران، طرح نو
فرجی، حمید، (1389)، اصول فقه عمومی و قواعد آن، چاپ اول، تهران، بهنامی
قیاسی، جلال الدین، (1398)، روش تفسیر قوانین کیفری، چاپ دوم، تهران، موسسه بوستان کتاب
دهخدا، علی‌اکبر، (1372)، لغت نامه، جلد 2، چاپ دوم، تهران، موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران
کاتوزیان، ناصر، (1400)، فلسفه حقوق، جلد 2 و 3، چاپ دوم، تهران، گنج دانش
موذن زادگان, حسنعلی و رهدارپور, حامد . (1401). اصل شفافیت قانون و جایگاه آن در رویه قضایی دیوان اروپایی حقوق بشر و حقوق کیفری ایران. فصلنامه دیدگاه‌های حقوق قضائی, دوره 23 شماره 81
مکارم شیرازی، ناصر، (1424 ه.ق) کتاب النکاح، جلد 5، چاپ اول، قم، مدرسه الامام على بن ابى طالب( ع)
ب-منابع عربی
ابن قیم جوزیه، شمس الدّين محمّد بن أبي بكر ، (1408 ه.ق) الفوائد المشوّق إلى علوم القرآن وعلم البيان، چاپ دوم، دار الكتب العلميّة
اراکی، محسن، (1375)، اصول فقه، جلد 1، چاپ اول، قم، موسسه در راه حق
الکمرئی، محمد باقر، (1362) أصول الفوائد الغروية في مسائل علم أصول الفقه الإسلامي، جلد 1، چاپ اول، تهران، کتابفروشي اسلامیه
انصاری، مرتضی، (1419) فرائد الاصول، جلد 3، چاپ اول، قم، مجمع الفكر الإسلامي
انصاری، مرتضی، (بی‌تا) مطارح الأنظار، چاپ اول
بروجردی، حسین، (1421 ه.ق) لمحات الاصول، چاپ اول، قم، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى( س)
تقوی اشتهاردی، حسین، (1378) تنقيح الأصول‌، جلد 2، چاپ اول، تهران، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى (س)
حکیم، سید محسن، (بی‌تا) مستمسك العروة الوثقى، جلد 3، چاپ اول، دار إحياء التراث العربي
حلی، حسن بن یوسف، (1425 ه.ق) نهاية الوصول إلى علم الأصول، جلد 2، چاپ اول، قم، مؤسسة الإمام الصادق عليه السلام
خراسانی، محمد کاظم، (بی‌تا)، کفایه الأصول، جلد 3، چاپ اول، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
خوئی، سید ابوالقاسم، (بی‌تا)، مصباح الأصول، جلد 2، چاپ اول، قم، مكتبة الداوري
سبحانی، جعفر، (بی‌تا) تهذیب الاصول، جلد 1، چاپ اول، قم، موسسه نشر اسلامی
شهابی عاملی، محمد قانصو، (1418 ه.ق) المقدمات والتنبيهات في شرح أصول الفقه، جلد 2، چاپ اول، بیروت، دار المؤرخ العربي
صدر، سید محمد باقر، (1406 ه.ق) دروس في علم الأصول، جلد 1 و 3، چاپ دوم، بیروت، دار الكتاب اللبناني
عراقی، آقا ضیاء الدین، (بی‌تا) شرح تبصره المتعلمین، جلد 2، چاپ اول، قم، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم
قمی، میرزا ابوالقاسم، (1430 ه.ق) القوانين المحكمة في الأصول، جلد 1، چاپ اول، قم، احياء الکتب الاسلامية
کرباسی، محمد ابراهیم، (1386 ه.ق) منهاج الأصول، جلد 2، چاپ اول، نجف، مطبعه‌ النجف‌
مظفر، محمدرضا، (1370) اصول فقه، جلد 1، چاپ چهارم، قم، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم
نائینی، محمد حسین، (1376) فوائد الاصول، جلد 2، چاپ اول، قم، جامعه مدرسين حوزه علميه قم‌
ج-منابع خارجی
Habermas, J. (1996). Between Facts and Norms: Contributions to a Discourse Theory of Law and Democracy. MIT Press
Craig, P., & de Búrca, G. (2020). EU Law: Text, Cases, and Materials. Oxford University Press.