مشروعیت خواهی مذهبی در دوران قاجار ، مؤلفه ها و پیامدهای آن در عصرناصرالدین شاه

محورهای موضوعی : فصلنامه تاریخ

فریدون جعفری ¹ , رضا شعبانی صمغ آبادی ² , غلامحسین زرگری نژاد ³

1 - دانشجوی دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استاد گروه تاریخ ، دانشگاه شهید بهشتی ، تهران، ایران
3 - استاد تاریخ ، دانشگاه تهران،تهران ، ایران

تاریخ دریافت : 1399/04/26 تاریخ پذیرش : 1399/06/17 تاریخ انتشار : 1399/09/01

کلید واژه: مشروعیت, دوران قاجار, عصر ناصری, مشروعیت مذهبی,

چکیده مقاله :

مطالعه تحولات دوره‌ی قاجار و حکومت ناصرالدین‌شاه قاجار، حاکی از تعامل، تضاد و تنش میان نهاد حکومت با علمای مذهبی است. علت این مسئله را باید در دغدغه مشروعیت‌خواهی مذهبی شاهان قاجار، اهمیت وجود نظام سیاسی در راستای تأمین امنیت جامعه و همراهی شاهان قاجار با فرهنگ مذهبی حاکم بر جامعه ایران جستجو کرد. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر اسناد آرشیوی و داده‌های کتابخانه‌ای در صدد پاسخ‌گویی به این مسئله است. فرضیه‌ای که در این راستا مطرح می‌گردد، حاکی از این است که یکی از اهرم‌های اصلی سازنده مشروعیت حکومت در ایرانِ دوره اسلامی، همراهی ساختار سیاسی با انگاره‌های مذهبی حاکم بر جامعه و حمایت از آن بوده است. شاهان قاجار کوشیدند تا با اتخاذ سیاست‌های خرد و کلان، همراهی خود را با فضای فرهنگی نشان داده و فقدان‌های موجود در منابع متعدد سازنده مشروعیت مذهبی را با توجه خود به این بُعد از مشروعیت پوشش دهند. بررسی رویکرد ناصرالدین شاه به مذهب و علمای مذهبی نشان‌دهنده این مسئله است که وی نه تنها برای کسب مشروعیت مذهبی همواره با فضای فرهنگی جامعه حرکت کرده است بلکه در برخی مواقع نیز در این راه افراط را در پیش گرفته است که خود پیامدهای باژگونه‌ای در فضای سیاسی و اجتماعی جامعه داشت. سیاست مذهبی او از اقداماتی چون اعطای القاب و عناوین و مشاغل دولتی تا برگزاری نمایش‌های مذهبی متغیّر بود.

چکیده انگلیسی:

Studying the developments of the Qajar period and the rule of Naser al-Din Shah Qajar indicates the interaction, conflict and tension between the government institution and the religious scholars. The reason for this problem should be found in the concern of religious legitimacy of the Qajar kings, the importance of the existence of a political system in order to ensure the security of the society, and the association of the Qajar kings with the religious culture that dominates the Iranian society. This research aims to answer this question with a descriptive and analytical method, relying on archival documents and library data. The hypothesis that is proposed in this direction indicates that one of the main levers of the legitimacy of the government in Iran during the Islamic period was the accompaniment of the political structure with the religious ideas ruling the society and its support. The Qajar kings tried to show their compatibility with the cultural environment by adopting micro and macro policies and cover the lacks in the numerous sources of religious legitimacy with their attention to this aspect of legitimacy. Examining Naseruddin Shah's approach to religion and religious scholars shows that he has not only moved with the cultural environment of the society to gain religious legitimacy, but at times he has also taken extremes in this way, which itself has consequences in the political environment. and had a social community. His religious policy varied from measures such as granting titles and government jobs to holding religious shows.