ساختار اداری و نحوة ادارة آستان قدس رضوی در عصر پهلوی

محورهای موضوعی : فصلنامه تاریخ

شهناز شعبانی پور ¹ , عباس احمدوند ² , سینا فروزش ³

1 - گروه تاریخ.دانشکده ادبیات و علوم انسانی و اجتماعی ،واحد علوم و تحقیقات ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران، ایران.
2 - دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی ،دانشگاه شهید بهشتی تهرانٰ، ایران.
3 - استادیار گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی و اجتماعی، واحد علوم و تحقیقات ، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/07/20 تاریخ پذیرش : 1399/09/11 تاریخ انتشار : 1399/09/01

کلید واژه: پهلوی, روحانیت, آستان قدس رضوی, تولیت, ساختار اداری,

چکیده مقاله :

آستان قدس رضوی، در تمام ادوار تاریخ خود، همواره کانون توجه واقفانی بوده است که بخشی یا تمام دارایی خود را وقف آن کرده‌اند. از دورة صفوی به بعد برای اداره امور موقوفات آستان قدس، فردی به نام متولی، از سوی حکومت مرکزی، انتخاب و به مشهد اعزام می‌شد. در دورة پهلوی، حکومت برای نظارت بیشتر بر این نهاد ثروتمند، خود تولیت آنجا را برعهده گرفت و نایب‌التولیه‌هایی را منصوب کرد. موقوفات در بیشتر سلسله‌ها تابع سیاست‌های حکومت مرکزی بود و در رژیم پهلوی نیز این روند ادامه داشت. وضعیت تولیت و نظام اداری آستان قدس در دورة پهلوی تحولات فراوانی یافت و با توجه به برخی اقدامات مغایر با مذهب، از سوی حکومت پهلوی، تغییراتی در روند موقوفات اتفاق افتاد. بعد از آنکه رابطة دو نهاد دین و دولت به تیرگی گرائید، ملاک‌هایی چون سیادت و روحانی بودن که پیش از این در انتخاب متولی مدّنظر قرار می‌گرفت، ارزش خود را از دست داد و ملاحظات سیاسی جایگزین آن شد. روش تحقیق در این مقاله، روش تاریخی(استقرائی) و شیوة نگارش و تدوین آن به‌صورت توصیفی- تحلیلی می‌باشد. استخراج اطلاعات و داده‌ها نیز به‌صورت کتابخانه‌ای و اسنادی صورت گرفته است. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از رویکرد زمینه‌شناسی تاریخی و نیز با تکیه ‌بر برخی اسناد نویافته، به واکاوی ساختار اداری و نحوة ادارة آستان قدس رضوی، در عصر پهلوی، می‌پردازد.

چکیده انگلیسی:

The Astan Quds Razavi in all periods of history has always been the focus of attention of waqifs who have dedicated a part or all of their property to it. From the Safavid era onwards, a person named Motavalli (Trustee) was selected and sent to Mashhad to manage the endowment affairs of Astan Quds. During the Pahlavi period, the government took over the oversight of this wealthy institution and appointed agents. Endowments in most dynasties were subject to the policies of the central government, and this trend continued in the Pahlavi regime. The status of trusteeship and the administrative system of Astan Quds underwent many changes during the Pahlavi period, and due to some actions contrary to the religion of the Pahlavi government, changes took place in the endowment process. After the relationship between religion and the state became strained, criteria such as lordship and spirituality, which had previously been considered in the selection of a trustee, lost their value and were replaced by political considerations. The research method in this article is historical (inductive) method and its writing and compilation method is descriptive-analytical. Extraction of information and data has been done in the form of libraries and documents. The present study, using the approach of historical contextology and also relying on some new documents, investigates the administrative structure and management of Astan Quds Razavi in the Pahlavi era.