بررسی تطبیقی وضعیت کرمانشاهان درسفرنامه های زائران ایرانی عتبات و سیاحان خارجی عصرقاجار

محورهای موضوعی : فصلنامه تاریخ

قباد رده ¹ , محمدقربان کیانی ^{2 *} , سیدمحمد شیخ احمدی ³ , سجاد دادفر ⁴

1 - دانشجوی دکتری ایران بعدازاسلام گروه تاریخ، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران
2 - استادیار گروه تاریخ، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران
3 - استادیار گروه تاریخ، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران
4 - استادیار دانشگاه رازی کرمانشاه

تاریخ دریافت : 1403/07/29 تاریخ پذیرش : 1403/10/03 تاریخ انتشار : 1404/07/27

کلید واژه: دوره قاجار, تحولات کرمانشاه, زائران, سیاحان, سفرنامه ها,

چکیده مقاله :

دوخصوصیت مهم وبارزدوره قاجاردرقیاس با سایر ادوارتاریخی ایران، از یک طرف افزایش روابط خارجی وحضورگسترده افراد خارجی در ایران و از سویی دیگر  افزایش زائران عتبات عالیات می باشد. درچنین فضا وبستری جغرافیای کرمانشاهان با تکیه برکرمانشاه که مرکز آن بود ازمناطقی است که به دلیل قرارگرفتن در مسیر شاهراه ارتباطی اصلی و همچنین سرحدی بودن و نیز واقع شدن در جوارعتبات عالیات و تعاملات گسترده حاصل از آن، با حضورجمعیت کثیری از زائران و سیاحان ایرانی وخارجی مواجه بود. زائران از شهرهای مختلف ایران و حتی خارج از ایران از اقشار مختلف جامعه در راه عتبات از جغرافیای کرمانشاهان عبور می‌کردند. نظر به اینکه سیاحان خارجی و زائران مشاهدات خویش را در قالب سفرنامه به رشته تحریر درآورده‌اند،  این سوال مطرح می‌شود که وضعیت و تحولات اجتماعی، اقتصادی و دینی کرمانشاه دوره قاجاریه از منظرآنها به چه صورت توصیف شده است و چه مولفه هایی بیشتر مورد توجه این افراد واقع گردیده است؟ همچنین این مسئله نیز مطرح می شود که آیا مشاهدات سیاحان خارجی  با زائران تفاوت داشته است و مهمترین تمایزات این مشاهدات شامل چه موارد مهمی بوده است؟ این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی وبا استفاده از منابع تاریخی کتابخانه‌ای انجام شده و نشان می‌دهدکه وجود مساجد،کاروانسراها و تکایا، اوضاع مذهبی، قومیتها،گمرک و میزان مالیات اخذشده و در نهایت امنیت و افواج نظامی از مهمترین مولفه های مورد توجه زائران بوده  است، در حالی که سیاحان بیشتر به اوضاع اجتماعی، اقتصادی و باستان شناسی و تعاملات و حکومت داری حاکمان توجه داشته اند

چکیده انگلیسی:

Two important features of the Qajar period in comparison with other historical periods are, on the one hand, the increase of foreign relations and the large presence of foreigners in Iran, and on the other hand, the increase of pilgrims to the holy shrines. In such a space and geographical context, Kermanshah was one of the regions that faced with the presence of a large number of Iranian and foreign pilgrims and tourists due to its border and being located near the shrines of the Highnesses. Pilgrims from different cities of Iran and even outside of Iran from different strata of society passed through the geography of Kermanshah on the way to Atbat. Considering that foreign travelers and pilgrims have written their observations in the form of travelogues, the question arises as to how the social, economic and religious developments of Kermanshah during the Qajar period were described from their perspective and what components are more important to these people. located? Also, this issue is raised whether the observations of foreign tourists differed from those of pilgrims and what were the most important differences of these observations? Mosques, caravanserais and takayas, religious conditions, ethnicities, customs and the amount of taxes collected, and finally, security and military forces have been the most important components of the pilgrims' attention, while tourists are more interested in the social, economic and archeological conditions, interactions and governance. Rulers have noticed

 

منابع و مأخذ:

اعتمادالسلطنه، محمد حسن خان(1373) روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه(مربوط به سالهای 1292 تا 1313.ق)، با مقدمه و فهارس از ایرج افشار، تهران: انتشارات امیرکبیر.
اعلائی، لطفعلی خان(1389) سفرنامه مکه سال 1348.ق، جلد8: سفرنامه‌ های حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، ، تهران: نشر علم، 10جلد.
افشار، میرزا عبدالحسین خان(1389) سفرنامه مکه سال 1299.ق، جلد4: سفرنامه‌ های حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، ، تهران،: نشر علم، 10جلد.
اوبن، ژان، ایران امروز(1362) ترجمه علی اصغر سعیدی، تهران: کتابفروشی زوار.
بانو علویه کرمانی(1389) روزنامه سفر حج سال1309، جلد5: سفرنامه‌ های حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، ، تهران: نشر علم، 10جلد.
بایندر، هانری(1370)کردستان بین النهرین و ایران، ترجمه کرامت الله افسر، تهران: انتشارات فرهنگسرا.
بخارایی، رحمت الله بن ملاعاشور(1389) سفرنامه مکه سال 1303.ق، جلد4: سفرنامه‌ های حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، ، تهران: نشر علم، 10جلد.
بیشوپ، ایزابلا، از بیستون تا زردکوه بختیاری(1375) ترجمه مهراب امیری، تهران: نشر سهد و نشر آنزان.
دروویل، سرهنگ گاسپار(1348)سفرنامه دروویل، ترجمه جواد محیی، تهران: انتشارات کتابخانه گوتمبرگ.
رابینو، یاسنت لوئی(1391) گزارشی از بازرگانی و جامعه شهر و ایالت کرمانشاه در سده نوزدهم میلادی، ترجمه محمدرضا(فریبرز) همزه ای، کرمانشاه،: انتشارات دانشگاه رازی.
سفرنامه اولیویه(1371) ترجمه محمد طاهر میرزا، تهران: انتشارات اطلاعات.
سیاحتنامه مسیو چریکف(1358) ترجمه آبکار مسیحی، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی.
سیف الدوله، سفرنامه مکه سال 1279.ق(1389) جلد2: سفرنامه‌ های حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، ، تهران،: نشر علم، 10جلد.
عصمت الدوله (1389) سفرنامه مکه سال 1297.ق، جلد4: سفرنامه‌ های حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، ، تهران،: نشر علم، 10جلد.
عضد الملك‏، عليرضا(1370) سفرنامه عضد الملك به عتبات،مصحح حسن مرسلوند، تهران: مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگى.
عیسوی، چارلزفیلیپ(1362)تاریخ اقتصادی ایران(عصر قاجار 1215-1332.ق)، ترجمه یعقوب آژند، تهران: انتشارات گستره.
فاطمی، حاج سید محمد، سفرنامه مکه سال 1319.ق(1389)جلد 9: سفرنامه‌ های حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، ، تهران:نشر علم، 10جلد.
فخرالملک، ابوالحسن خان،(1372)از حریم تا حرم سفرنامه ابوالحسن خان فخرالملک(اردلان) به عتبات، به کوشش محمد رضا عباسی، تهران: انتشارات سازمان اسناد ملی ایران.
فلاندن، اوژن،(2536) سفرنامه اوژن فلاندن به ایران، ترجمه حسین نور صادقی، تهران: انتشارات اشراقی.
قزوینی، محمد حسین(1389) سفرنامه عتبات، هند و حج سال 1340.ق، جلد10: سفرنامه‌ های حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، ، تهران،: نشر علم، 10جلد.
کرانی، زهرا و دیگران(1397) «تحلیل سفرنامه های ایرانیان دوره قاجار از کرمانشاه0با رویکرد استعماری»، دو فصلنامه تاریخ نگری و تاریخ نگاری دانشگاه الزهرا(س)، سال بیست و هشتم، شماره22، پیاپی107، صص 145-123.
کشاورز، اردشیر(1383) کرمانشاهان در سفرنامه سیاحان، کرمانشاه،: انتشارات طاق بستان،.
گروته، هوگو(1369) سفرنامه گروته، ترجمه مجید جلیلوند، تهران، : نشر مرکز.
محمد ولی میرزا، سفرنامه مکه(1389) جلد1: سفرنامه‌ های حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، ، تهران: نشر علم، 10جلد.
موسوی اصفهانی، میرزا حسن(1389) روزنامه سفر مشهد، مکه و عتبات سالهای 1316-1315.ق، جلد9: سفرنامه‌ های حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، ، تهران: نشر علم، 10جلد.
مولف ناشناس(1389) سفرنامه عتبات و حج سال 1317.ق، ،جلد6: سفرنامه‌ های حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، تهران: نشر علم، 10جلد.
میرزا داود، سفرنامه مکه سال 1322.ق(1389) جلد7: سفرنامه‌ های حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، ، تهران: نشر علم، 10جلد.
ناصرالدین شاه(1372)شهریار جاده‌ها سفرنامه ناصرالدین شاه به عتبات، به کوشش محمد رضا عباسی و پرویز بدیعی، تهران: اسناد ملی ایران، .
نجم الملک، سفرنامه مکه سال 1296.ق،(1389) جلد3: سفرنامه‌ های حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، ، تهران،: نشر علم، 10جلد،.
ویلز، چارلزجیمز،(1368) ایران در یک قرن پیش، ترجمه غلامحسین قراگوزلو، تهران،: انتشارات اقبال.
هدایتی، سید احمد، سفرنامه حج سال 1338.ق(1389) جلد8: سفرنامه‌ های حج قاجاری، به کوشش رسول جعفریان، ، تهران،: نشر علم، 10جلد