منابع الزام آور بودن قاعده منع تعارض منافع از منظر مکاتب حقوقی

محورهای موضوعی : حقوق عمومی

رقیه ماستری فراهانی ^{1 *} , علی قربانی ² , ایرج رضایی نژاد ³

1 -
2 - استاد یار حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه آزاد واحد چالوس، چالوس، ایران
3 - استادیار حقوق بین الملل، دانشگاه آزاد واحد چالوس، چالوس، ایران

تاریخ دریافت : 1404/03/22 تاریخ پذیرش : 1404/05/21 تاریخ انتشار : 1404/06/19

کلید واژه: منع تعارض منافع, مکتب فطری, مکتب تحققی, مکتب تاریخی, مکتب حقوقی اسلام,

چکیده مقاله :

شناخت منشأ الزام‌آوری قواعد حقوقی، یکی از چالش‌های مهم در فلسفه حقوق است. مکاتب مختلف حقوقی، تبیین‌های متفاوتی از چرایی تبعیت از قواعد حقوقی ارائه کرده‌اند. مکتب فطری، عدالت را مبنای الزام‌آور قواعد حقوقی می‌داند؛مکتب تحققی، قدرت دولت را منشأ الزام می‌داند؛ مکتب تاریخی، عرفی‌بودن قاعده را منشأ الزام می‌خواند‌و در مکتب حقوقی اسلام، اراده تشریعی خداوند، مبنای الزام‌آور قواعد حقوقی است. قاعده منع تعارض منافع یکی از قواعد نوپدید در نظام‌های حقوقی معاصر است که در حوزه‌های مختلف از جمله حقوق عمومی کاربرد دارد.این قاعده به موقعیتی اشاره دارد که در آن اشخاص، بین منافع عمومی و منافع شخصی خود،دچار تعارض می‌شوند.در این وضعیت، احتمال بی‌طرفی در تصمیم‌گیری کاهش یافته و زمینه بروز فساد تسهیل می‌شود.کشورهای مختلف برای پیشگیری از این وضعیت، نظام‌های حقوقی متفاوتی را تدوین کرده‌اند. اما در نظام حقوقی ایران هنوز ضوابط قانونی شفافی برای آن به تصویب نرسیده؛ این در حالی است که مبانی فقهی و حقوقی متعددی برای توجیه این قاعده وجود دارد. بخشی از این خلأ قانون‌گذاری، ناشی از عدم تبیین دقیق مبانی الزام‌آور بودن این قاعده‌است. مقاله حاضر به این پرسش پاسخ می‌دهد که از منظر مکاتب مختلف حقوقی، چه مبانی‌ای می‌توانند به قاعده منع تعارض منافع، قدرت الزام‌آور ببخشند؟ برای پاسخ به این پرسش، دیدگاه‌های مکاتب اصلی حقوقی (فطری، تحققی، تاریخی و اسلامی) تحلیل شده‌اند. این پژوهش از نوع مطالعات بنیادی است که با هدف تبیین مبانی الزام‌آوری  قاعده منع تعارض منافع انجام شده است. اطلاعات این مقاله به‌صورت کتابخانه‌ای گردآوری شده و روش تحقیق به‌کار رفته نیز تحلیل تماتیک است.

چکیده انگلیسی:

Identifying the source of the binding force of legal norms constitutes a fundamental challenge in legal philosophy. Diverse legal schools offer distinct explanations for adherence to legal rules. The Natural Law School posits justice as the foundation of legal obligation; the Positivist School attributes binding force to state power; the Historical School locates the source of obligation in a rule's customary acceptance; and within the Islamic Legal School, the divine legislative will establishes the binding nature of legal norms. The conflict-of-interest prohibition rule is an emergent norm within contemporary legal systems, finding significant application in public law. This rule addresses situations where individuals face a clash between public duties and private interests. Under such conditions, the potential for impartial decision-making diminishes, creating fertile ground for corruption. While various jurisdictions have developed distinct legal frameworks to prevent such conflicts, Iran's legal system still lacks comprehensive statutory regulations in this domain, despite the existence of robust jurisprudential (Fiqhi) and legal foundations justifying the rule. Part of this legislative gap stems from insufficient clarification regarding the theoretical bases for its binding force. This article addresses the central research question:What‌ theoretical foundations, according to major legal schools, can confer binding force upon the conflict-of-interest prohibition rule? To answer this, the perspectives of principal legal schools (Natural Law, Positivist, Historical, and Islamic) are analyzed. Employing a fundamental research methodology, the study aims to elucidate the theoretical bases for the binding nature of this rule. Data was collected through library research, and thematic analysis constitutes the primary research method.

منابع و مأخذ:

1. اسلامی پناه، علی،( 1389) مکتب تاریخی حقوق، فصلنامه دانشنامه های حقوقی، شماره 2.
2. برسفورد فاستر، مایکل،(1395) خداوندان اندیشه سیاسی، ترجمه جواد شیخ الاسلامی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ هشتم.
3. پترسن، دنیس،(1395) مکاتب معاصر فسلفه حقوق-کتاب راهنمای بلک ول برای فلسفه حقوق، ترجمه محمدمهدی ذوالقدری و یحیی شعبانی، تهران: انتشارات ترجمان علوم انسانی.
4. جعفری لنگرودی، محمدجعفر،(1335) تاریخ معتزله فلسفه فرهنگ اسلامی، تهران: گنج دانش، چاپ اول.
5. جعفری ندوشن، علی‌اکبر،(1397) هدف و مبنای حقوق در مکاتب حقوقی غرب و مکتب حقوقی اسلام، فصلنامه نامه صدوق، سال اول، شماره یک.
6. جنیدی، لعیا؛ نیازپور، امیرحسین،(1399) دانشنامه سیاستگذاری حقوقی، تهران: معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات معاونت حقوقی ریاست جمهوری، چاپ اول.
7. خاتمی، محمد، (1376) از دنیای شهر تا شهر دنیا، تهران: نشرنی،چاپ دوم.
8. خوئینی، غفور،(1394) فلسفه حقوق، تهران: مجد، چاپ اول.
9. دانش پژوه، مصطفی،(1390) حقوق شناسی عمومی با رویکرد به حقوق اسلام و ایران، جلد اول.
10. دانشنامه جهان اسلام، ذیل ماده "Tahsin wa،Takbih" توسط A K Reinhart)
11. ساکت، محمدحسین،(1370) نگرشی تاریخی به فلسفه حقوق، تهران: جهان معاصر، چاپ اول.
12. علومی رضا،(1348) کلیات حقوق، از انتشارات مؤسسه عالی حسابداری، تهران: چاپ مهین.
13. فلاح، محمود،(1385) نظریه عدالت رالز و منتقدانش، مجله دانش پژوهان، بهار و تابستان، شماره 8.
14. قنواتی، جلیل، (1377)نظام حقوقی اسلام، دفتر تحقیقات و تدوین کتب درسی مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول.
15. کاتوزیان، ناصر، (1388)فلسفه حقوق، جلد اول، تعریف و ماهیت حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ پنجم.
16. کاتوزیان، ناصر، (1390)فلسفه حقوق، جلد دوم، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ چهارم.
17. کاتوزیان، ناصر،(1390) مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ 79.
18. کاتوزیان، ناصر،(1387)کلیات حقوق، نظریه عمومی، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ سوم،
19. کاظمینی، سیدمحمدحسین،(1393) درآمدی تحلیلی بر مبانی معرفتی و مناشی فلسفی الزام‌آور بودن قواعد حقوقی، نشریه حقوق اسلامی، شماره 42.
20. محقق داماد،سیدمصطفی، درویش زاده،محمد،(1401)، آوار «تعارض منافع» بر سر مردم رنج دیده آبادان، فصلنامه تحقیق و توسعه در حقوق تطبیقی، دوره 5، شماره 14.
21. محمدی، حسین؛ نجارزاده،محمدرضا،(1394) بررسی مفهوم مکاتب حقوقی، پژوهشکده شورای نگهبان.
22. مدنی، سیدجلال الدین،(1389) حقوق مدنی، جلد اول، تهران: پایدار، چاپ سوم.
23. معاونت پژوهش‌های اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس،(۱۳۹۶)تعارض منافع دسته‌بندی و مفهوم شناسی، تیر ماه کد موضوع ۲۳۰ شماره مسلسل 15448.
24. موسی زاده، ابراهیم،(1395) مبانی،کلیات و تحولات تاریخ حقوق عمومی، تهران: میزان، چاپ اول.
25. نیازپور، امیرحسین، (1396)دانشنامه علوم جنایی اقتصادی، تهران: میزان، چاپ اول.
26. وکس، ریموند،(1397) فلسفه حقوق، مترجمان: باقر انصاری؛ مسلم آقایی طوق، تهران: جنگل، چاپ پنجم.
27. وکیلیان و درخشان، (1399)راهکارهای پیشگیری و مدیریت تعارض منافع در نظام قضایی با رویکرد تطبیقی، مجله حقوقی دادگستری، سال هشتاد و چهارم، شماره 109
28. Bryan A. Garner, St. Paul, MN :Thomson Reuters, Black's law dictionary ,tenth edition, 2014
29.
OECD,(2005) Managing Conflict Of Interest in the Public sector A TOOLKIT, OECD Publishing
30.
Michael Davis, Andrew Stark, conflict ا of interest in the professions OXFORD,2001