بررسی تطبیقی قتل عمد توسط کودک در فقه و حقوق ایران
محورهای موضوعی :
کلید واژه: کودکی, بلوغ, رشد کیفری, مسئولیت کیفری, جنایت صغیر,
چکیده مقاله :
فرض مسئولیت کیفری کودک در صورت ارتکاب قتل عمد، با دو چالش رو به رو است: از یک سو، کودک یا طفل بزهکار نا بالغ، از مسئولیت کیفری، مبرا و از مجازات، معاف است و از سوی دیگر، تشتت آراء، در معیار بلوغ و ایجاد مسئولیت کیفری برای کودک وجود دارد که موجب دوگانگی در حقوق کیفری ایران شده است. نوشتار پیش روی، به چگونگی شرایط مسئولیت کیفری کودک در ارتکاب قتل عمد از منظر فقه و حقوق ایران می¬پردازد. بر همین اساس، لازم است تا مفاهیم: صغر و کودکی و بلوغ، معیار بلوغ، بلوغ اشد، تفاوت رشد و اشد، رویکردهای فقهای امامیه و اهل سنت قبال بلوغ قاتل و رویکردهای حقوق ایران قبال بلوغ قاتل تبیین گردد. این تحقیق، با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای به این نتایج دست یافته است که از دیدگاه فقهای امامیه و اهل سنت اجرای قصاص، منوط به عقل و بلوغ است و فقدان یکی از این دو شرط، رافع مسئولیت کیفری است. در حقوق کیفری ایران، قانونگذار، با پذیرش نظرات فقهای امامیه و تعیین مجازات از نوع اقدامات تأمینی، میان بلوغ و قابلیت إعمال مجازات، قائل به تفصیل است. اتخاذ این سیاست کیفری، یعنی: لزوم رشد و کمال عقلی و درک ماهیت جرم، در مواد ۹۱ و ۱۲۰ قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 ظاهر و بارز است.
1. آقایی‌نیا، حسین، (1399)، جرایم علیه تمامیت جسمانی اشخاص، تهران، میزان، هجدهم.
2. آل طاها، سید حسین، حسینی منش، محمدعلی، نیسی، مجید، (1388)، بلوغ و احکام آن از دیدگاه فقهای امامیه، اهواز، دانشگاه شهید چمران، اول.
3. ابن منظور، محمد بن مکرم، (1405 ق)، لسان العرب، قم، نشرادب حوزه، اول.
4. بادامی، حشمت، اسدی کوه باد، هرمز، حسینی، سید حسن، (1402)، مطالعه جامعه شناختی جرم قتل و پیامدهای حقوقی آن در شهرستان رامهرمز، آموزه‌های فقه و حقوق جزاء، شماره: 1، ص 1-22.
5. بهوتی، منصور بن یوسف، (1418 ق)، کشاف القناع، بیروت، دارالکتب العلمیه، اول.
6. توجهی، عبدالعلی، (1394)، آسیب شناسی قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، تهران، مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه، اول.
7. دسوقی، محمد، (بی‌تا)، حاشیه دسوقی علی الشرح الکبیر، بیروت، دارالاحیاء الکتب العربیه، اول.
8. جابری عربلو، محسن، (1362)، فرهنگ اصطلاحات فقه اسلامی، تهران، امیرکبیر، اول.
9. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، (1368)، ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، چهارم.
10. جلیلیان، فرهاد، (1396)، بررسی جرائم مجنون و کودک از منظر فقه امامیه و حقوق ایران، ایلام، دانشگاه ایلام، اول.
11. حلی، حسن بن یوسف، (1420 ق)، تحریرالاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، قم، موسسه امام صادق علیه السلام، اول.
12. حلی، حسن بن یوسف، (1414 ق)، تذکرۀالفقهاء، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام، اول.
13. حلی، جعفر بن حسن، (1408 ق)، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، موسسه اسماعیلیان، دوم.
14. حنفی، زین الدین بن نجیم، (1418 ق)، البحر الرائق شرح كنز الدقائق، بیروت، دارالکتب العلمیه، اول.
15. خمینی، سید روح الله، (1440 ق)، تحریرالوسیلۀ، قم، دفتر انتشارات اسلامی، اول.
16. خویی، سیدابوالقاسم، (1430 ق)، مبانی تکملۀ المنهاج، تهران، نینوا، اول.
17. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (بی‌تا)، المفردات فی غریب القران، قم، انتشارات محمدسیدکیلانی، اول.
18. رهامی، محسن، (1381)، رشدجزایی، فصلنامه دانشکده حقوق وعلوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره: 58، پیاپی 509، ص 167- 198.
19. شیخ صدوق، محمدبن علی، (1415ق)، المقنع، قم، موسسه امام‌هادی علیه السلام، اول.
20. صانعی، یوسف، (1382)، فقه الثقلین، کتاب القصاص، تهران، موسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی، اول.
21. صفایی، سیدحسین، قاسم زاده، سیدمرتضی، (1377)، حقوق مدنی اشخاص و محجورین، تهران، سمت، سوم.
22. طباطبایی، سید محمد حسین، (1381)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، قم، سوم.
23. طبرسی، فضل بن حسن، (1415 ق)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه اعلمی، اول.
24. طبری، محمد بن جریر، (1415 ق)، جامع البیان عن تاویل الآیات القرآن، بیروت، دارالفکر، بیروت، اول.
25. طوسی، محمدبن حسن، (1400 ق)، النهایه فی مجردالفقه و الفتاوی، بیروت، دارالکتاب العربی، دوم.
26. عمیم احسان، محمد، (1407 ق)، قواعدالفقه، کراچی، انتشارات عربی، اول.
27. فتحی، حجت الله، (1381)، مسئولیت کیفری اطفال با رویکردی به لایحه قانون مجازات اسلامی، حقوق اسلامی، شماره: 21، ص 81- 104.
28. کشاورز، بهمن، (1375)، آیین نگارش حقوق و کلیات علم حقوق، تهران، جهاد دانشگاهی، اول.
29. کلینی، محمد بن یعقوب، (1371)، الکافی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، دوم.
30. مالک بن انس، (1406 ق)، الموطا، بیروت، احیاءالتراث العربی، اول.
31. محمدی، ابوالحسن، (1387)، حقوق کیفری اسلام، تهران، مجد، دوم.
32. مرادی،عذرا، (1389)، بلوغ شرعی در مذاهب اسلامی، مشهد، موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، اول.
33. مرعشی شوشتری، سید محمد حسن، (1365)، شرح قانون حدود و قصاص، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اول.
34. مرعشی شوشتری، سید محمد حسن، (1376)، دیدگاههای نو در حقوق کیفری اسلام، تهران، میزان، اول.
35. مطهری، مرتضی، (1358)، انسان درقرآن، تهران، صدرا، اول.
36. مفید، محمدبن نعمان، (1413 ق)، المقنعه، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، اول.
37. ملکشاهی، اسحق، (1391)، بررسی احکام مربوط به قتل دیوانه و کودک در فقه امامیه و تطبیق آن با فقه شافعی و حنفی، ایلام، دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی دانشگاه ایلام، اول.
38. موسوی بجنوردی، سیدمحمد، (1382)، فقه تطبیقی، تهران، میعاد، اول.
39. موسوی بجنوردی، سیدمحمد، فیروزآبادی، نرجس، (1387)، مسئولیت کیفری کودک با رویکردی بر نظر امام خمینی، پژوهشنامه متین، شماره: 40، ص 49- 62.
40. نجفی، محمدجواد، (1364)، تفسیر آسان، تهران، کتابفروشی اسلامیه، اول.
41. نجفی توانا، علی، (1382)، بزهکاری و نابهنجاری اطفال، تهران، راه تربیت، اول.