بررسی تطبیقی قتل عمد توسط کودک در فقه و حقوق ایران

محورهای موضوعی :

محمد رضا دشتبان ¹ , سید محمود مجیدی ^{2 *} , مهدی ذوالفقاری ³

1 - گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد دامغان، دانشگاه آزاد اسلامی، دامغان، ایران.
2 - گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد دامغان، دانشگاه آزاد اسلامی، دامغان، ایران.
3 - گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی،واحد دامغان،دانشگاه آزاد اسلامی،دامغان،ایران

تاریخ دریافت : 1403/04/04 تاریخ پذیرش : 1403/10/17 تاریخ انتشار : 1404/04/30

کلید واژه: کودکی, بلوغ, رشد کیفری, مسئولیت کیفری, جنایت صغیر,

چکیده مقاله :

فرض مسئولیت کیفری کودک در صورت ارتکاب قتل عمد، با دو چالش رو به رو است: از یک سو، کودک یا طفل بزهکار نا بالغ، از مسئولیت کیفری، مبرا و از مجازات، معاف است و از سوی دیگر، تشتت آراء، در معیار بلوغ و ایجاد مسئولیت کیفری برای کودک وجود دارد که موجب دوگانگی در حقوق کیفری ایران شده است. نوشتار پیش روی، به چگونگی شرایط مسئولیت کیفری کودک در ارتکاب قتل عمد از منظر فقه و حقوق ایران می¬پردازد. بر همین اساس، لازم است تا مفاهیم: صغر و کودکی و بلوغ، معیار بلوغ، بلوغ اشد، تفاوت رشد و اشد، رویکردهای فقهای امامیه و اهل سنت قبال بلوغ قاتل و رویکردهای حقوق ایران قبال بلوغ قاتل تبیین گردد. این تحقیق، با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای به این نتایج دست یافته است که از دیدگاه فقهای امامیه و اهل سنت اجرای قصاص، منوط به عقل و بلوغ است و فقدان یکی از این دو شرط، رافع مسئولیت کیفری است. در حقوق کیفری ایران، قانونگذار، با پذیرش نظرات فقهای امامیه و تعیین مجازات از نوع اقدامات تأمینی، میان بلوغ و قابلیت إعمال مجازات، قائل به تفصیل است. اتخاذ این سیاست کیفری، یعنی: لزوم رشد و کمال عقلی و درک ماهیت جرم، در مواد ۹۱ و ۱۲۰ قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 ظاهر و بارز است.

چکیده انگلیسی:

The assumption of criminal responsibility of a child in the event of committing intentional murder faces two challenges: on the one hand, a child or juvenile delinquent is exempt from criminal responsibility and punishment, and on the other hand, there is a divergence of opinions on the criterion of maturity and the creation of criminal responsibility for a child, which has caused a duality in Iranian criminal law. The following article deals with the conditions of criminal responsibility of a child in committing intentional murder from the perspective of Iranian jurisprudence and law. Accordingly, it is necessary to explain the concepts of: minor and childhood and puberty, the criterion of puberty, extreme puberty, the difference between growth and extreme, the approaches of Imami and Sunni jurists towards the maturity of the murderer, and the approaches of Iranian law towards the maturity of the murderer. This research, using a descriptive-analytical method and using library resources, has reached the following conclusions: from the perspective of Imamiyyah and Sunni jurists, the implementation of Qisas is subject to reason and maturity, and the lack of one of these two conditions removes criminal responsibility. In Iranian criminal law, the legislator, by accepting the views of Imamiyyah jurists and determining punishment as security measures, considers a distinction between maturity and the ability to apply punishment. The adoption of this criminal policy, namely: the necessity of intellectual growth and perfection and understanding the nature of the crime, is evident and clear in Articles 91 and 120 of the Islamic Penal Code approved in 2013.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم
1. آقایی‌نیا، حسین، (1399)، جرایم علیه تمامیت جسمانی اشخاص، تهران، میزان، هجدهم.
2. آل طاها، سید حسین، حسینی منش، محمد علی، نیسی، مجید، (1388)، بلوغ و احکام آن از دیدگاه فقهای امامیه، اهواز، دانشگاه شهید چمران، اول.
3. ابن منظور، محمد بن مکرم، (1405 ق)، لسان العرب، قم، نشر ادب حوزه، اول.
4. بادامی، حشمت، اسدی کوه باد، هرمز، حسینی، سید حسن، (1402)، مطالعه جامعه‌ شناختی جرم قتل و پیامدهای حقوقی آن در شهرستان رامهرمز، آموزه‌های فقه و حقوق جزاء، شماره: 1، ص1-22.
5. بهوتی، منصور بن یوسف، (1418 ق)، کشاف القناع، بیروت، دار الکتب العلمیه، اول.
6. توجهی، عبدالعلی، (1394)، آسیب شناسی قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، تهران، مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه، اول.
7. دسوقی، محمد، (بی‌تا)، حاشیه دسوقی علی الشرح الکبیر، بیروت، دار الاحیاء الکتب العربیه، اول.
8. جابری عربلو، محسن، (1362)، فرهنگ اصطلاحات فقه اسلامی، تهران، امیرکبیر، اول.
9. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، (1368)، ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، چهارم.
10. جلیلیان، فرهاد، (1396)، بررسی جرائم مجنون و کودک از منظر فقه امامیه و حقوق ایران، ایلام، دانشگاه ایلام، اول.
11. حلی، حسن بن یوسف، (1420 ق)، تحریرالاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام، اول.
12. حلی، حسن بن یوسف، (1414 ق)، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، اول.
13. حلی، جعفر بن حسن، (1408 ق)، شرایع الاسلام في مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، دوم.
14. حنفی، زین الدین بن نجیم، (1418 ق)، البحر الرائق شرح كنز الدقائق، بیروت، دار الکتب العلمیه، اول.
15. خمینی، سید روح الله، (1440 ق)، تحریرالوسیلة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، اول.
16. خویی، سیدابوالقاسم، (1430 ق)، مباني تکملة المنهاج، تهران، نینوا، اول.
17. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (بی‌تا)، المفردات في غریب القران، قم، انتشارات محمد سید گیلانی، اول.
18. رهامی، محسن، (1381)، رشد جزایی، فصلنامه دانشکده حقوق وعلوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره: 58، پیاپی 509، ص167-198.
19. شیخ صدوق، محمد بن علی، (1415ق)، المقنع، قم، مؤسسه امام‌ هادی علیه السلام، اول.
20. صانعی، یوسف، (1382)، فقه الثقلین، کتاب القصاص، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، اول.
21. صفایی، سید حسین، قاسم زاده، سید مرتضی، (1377)، حقوق مدنی اشخاص و محجورین، تهران، سمت، سوم.
22. طباطبایی، سید محمد حسین، (1381)، المیزان في تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، قم، سوم.
23. طبرسی، فضل بن حسن، (1415 ق)، مجمع البیان في تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه اعلمی، اول.
24. طبری، محمد بن جریر، (1415 ق)، جامع البیان عن تأویل الآیات القرآن، بیروت، دارالفکر، بیروت، اول.
25. طوسی، محمد بن حسن، (1400 ق)، النهایه في مجردالفقه و الفتاوی، بیروت، دارالکتاب العربی، دوم.
26. عمیم احسان، محمد، (1407 ق)، قواعد الفقه، کراچی، انتشارات عربی، اول.
27. فتحی، حجت الله، (1381)، مسئولیت کیفری اطفال با رویکردی به لایحه قانون مجازات اسلامی، حقوق اسلامی، شماره: 21، ص81-104.
28. کشاورز، بهمن، (1375)، آیین نگارش حقوق و کلیات علم حقوق، تهران، جهاد دانشگاهی، اول.
29. کلینی، محمد بن یعقوب، (1371)، الکافي، قم، دفتر انتشارات اسلامی، دوم.
30. مالک بن انس، (1406 ق)، الموطأ، بیروت، احیاء التراث العربي، اول.
31. محمدی، ابوالحسن، (1387)، حقوق کیفری اسلام، تهران، مجد، دوم.
32. مرادی، عذرا، (1389)، بلوغ شرعی در مذاهب اسلامی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، اول.
33. مرعشی شوشتری، سید محمد حسن، (1365)، شرح قانون حدود و قصاص، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اول.
34. مرعشی شوشتری، سید محمد حسن، (1376)، دیدگاه¬های نو در حقوق کیفری اسلام، تهران، میزان، اول.
35. مطهری، مرتضی، (1358)، انسان در قرآن، تهران، صدرا، اول.
36. مفید، محمد بن نعمان، (1413 ق)، المقنعه، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، اول.
37. ملکشاهی، اسحق، (1391)، بررسی احکام مربوط به قتل دیوانه و کودک در فقه امامیه و تطبیق آن با فقه شافعی و حنفی، ایلام، دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی دانشگاه ایلام، اول.
39. موسوی بجنوردی، سید محمد، (1382)، فقه تطبیقی، تهران، میعاد، اول.
40. موسوی بجنوردی، سید محمد؛ فیروزآبادی، نرجس، (1387)، مسئولیت کیفری کودک با رویکردی بر نظر امام خمینی، پژوهشنامه متین، شماره: 40، ص49- 62.
41. نجفی، محمد جواد، (1364)، تفسیر آسان، تهران، کتابفروشی اسلامیه، اول.
42. نجفی توانا، علی، (1382)، بزهکاری و نابهنجاری اطفال، تهران، راه تربیت، اول.