تبیین بازدارنده‌های توسعه کشاورزی در روستاهای شهرستان رستم

محورهای موضوعی : پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی

احسان بازیار ¹ (دانشجوی کارشناس ارشد توسعه‌ی روستایی، دانشکده‌ی کشاورزی، دانشگاه یاسوج)
مصطفی احمدوند ² (دانشیار ترویج و توسعه‌ی کشاورزی، دانشکده‌ی کشاورزی، دانشگاه یاسوج)

تاریخ دریافت : 1396/05/21 تاریخ پذیرش : 1396/05/21 تاریخ انتشار : 1396/02/01

کلید واژه: بازدارنده, توسعه روستایی, توسعه کشاورزی, توسعه‌نیافتگی, شهرستان رستم,

چکیده مقاله :

توسعه بخش کشاورزی زمینه ساز فعالیت و پیشرفت سایر بخش‌هاست. بر این اساس، هدف اصلی این پژوهش که به‌صورت پیمایش انجام شده، تبیین بازدارنده های توسعه کشاورزی شهرستان رستم در استان فارس بود. جامعه آماری تحقیق شامل کشاورزان دهستان رستم دو از توابع شهرستان رستم بودند. برای این منظور، ابتدا تعداد خانوار روستاهای بالای بیست خانوار (10 روستا) در دهستان مذکور شمارش شدند (672 خانوار)، آنگاه بر اساس جدول کرجسی و مورگان تعداد 220 خانوار به‌عنوان نمونه برآورد و به‌صورت انتساب متناسب در بین روستاهای مذکور توزیع شدند. پرسشنامه مهم‌ترین ابزار جمع آوری داده‌ها در تحقیق حاضر بود. روایی صوری پرسشنامه توسط پانلی از متخصصان مربوطه تأیید شد و پایایی آن نیز با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ (83/0=α) تأیید گردید. به‌منظور تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از تحلیل عاملی بهره گرفته شد. در این زمینه ابتدا به‌منظور اندازه گیری انسجام درونی گویه ها از آزمون KMO و آماره بارتلت استفاده شد. نتایج حاصل از محاسبات نشان داد که انسجام درونی گویه ها برای بهره‌گیری از تکنیک تحلیل عاملی مناسب (KMO برابر با 706/0) و آماره بارتلت معنادار (001/0=p) است. با توجه به ملاک کِیسر، دَه عامل با مقدار ویژه بالاتر از یک استخراج شده که 49/58 درصد از واریانس کل عامل ها را تبیین می‌کنند. این دَه عامل با نام‌های، اقتصادی، اجتماعی، تسهیلاتی، آب، آموزشی- ترویجی، سازمانی- مدیریتی، سرمایه ای، برنامه‌ریزی، مشارکتی و فنی به‌عنوان بازدارنده های توسعه کشاورزی در منطقه موردمطالعه نام‌گذاری شدند. در پایان با توجه به نتایج مطالعه، پیشنهادهایی برای فائق آمدن بر توسعه‌نیافتگی کشاورزی منطقه ارائه گردید.

چکیده انگلیسی:

The study was performed in the form of survey, aimed at explaining barriers to develop agriculture in the Rostam County (Fars Province). The statistical population of the study was composed of all farmers at the intended area. For this purpose, the number of households in villages with more than 20 households (10 villages), was counted (672 households). Then, 220 households were determined as sample based on Krejcie and  Morgan sample size table and distributed among selected villages proportionally. In this study, the main tool for data collection was a questionnaire. The accuracy of indices and variables in the questionnaire (face validity) was confirmed by a panel of experts and its reliability was approved by calculating Cronbach's alpha (α=0.83).  Factor analysis was used to analyze the data. The KMO test and Bartlett statistics were considered for measuring internal consistency of items. Results suggested that the internal consistency of items is suitable for using factorial analysis technique (KMO=0.706) and Bartlett statistics was significant (p=0.001). Regarding Keiser criteria, 10 factors with Eigen-values greater than 1 were extracted in this study. They explained 58.491% of variance for total factors. Accordingly, 10 factors entitled; economic, social, facility, water, training-primitive, organizational-managerial, capital, planning, participatory and technical were recognized as the barriers to develop agriculture, neglecting which could jeopardize the future of agriculture in this area. Finally, regarding the results of this study, some recommendations have been provided to overcome the barriers to develop agriculture.  

منابع و مأخذ:

ابراهیم‌زاده، ع.، اسکندری، م.، و اسماعیل­نژاد، م. (1389). کاربرد تحلیل عاملی در تبیین الگوی فضایی توسعه و توسعه‌نیافتگی شهری- منطقه‌ای در ایران. جغرافیا و توسعه، شماره 17، صفحات 7-28.

اسفندیاری، ف.، مکلف­سربند، ا.، و محمدی، ا. (1388). تنگناهای توسعه کشاورزی در دشت اردبیل و چالش‌های فرآروی برنامه­ریزان محیطی. همایش بحران آب و ضرورت احیای حقابه استان اردبیل، شرکت آب منطقه­ای اردبیل با همکاری انجمن علمی مهندسی عمران دانشگاه محقق اردبیلی.

اسکندر­نیا، م.، انصاری، ن.، شریفی، س.، کرم­پور، ع.، و خالقی­پور، ا. (1392). سیمای بخش کشاورزی شهرستان رستم. چاپ اول.

افراخته، ح. (1385). نقش ادراک محیطی در توسعه‌نیافتگی روستایی شهرستان فومن. جغرافیا و توسعه، شماره 14، صفحات 157-175.

امیرتیموری، س.، و خلیلیان، ص. (1386). رشد بهره­وری عوامل تولید در بخش کشاورزی ایران و چشم­انداز آن در برنامه چهارم توسعه. مجله اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال 15، شماره 59، صفحات 37- 52.

باقری، ن.، و بردبار، م. (1392). شناسایی چالش‌های پیش روی توسعه کشاورزی دقیق در ایران. پژوهش­های ترویج و آموزش کشاورزی، سال 6، شماره 2، صفحات 97-107.

بهرامی، ر. (1386). چالش‌های عمده توسعه پایدار. تحقیقات جغرافیا، شماره 98، صفحات 126-141.

پاب­زن، ع.، و شیری، ن. (1391). بررسی موانع و مشکلات توسعه کشاورزی ارگانیک. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال 1، شماره 1، صفحات 113- 126.

پورجم، ا.، و فرهادیان، ه. (1391). نگاشت نهادی بخش کشاورزی، آب و منابع­طبیعی. اولین کنفرانس ملی راهکارهای دست­یابی به توسعه پایدار، تهران، وزارت کشور.

تریکار، ژ. (1371). مسائل توسعه روستایی. (ترجمه ابوالحسین سرو قدمقدم)، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد.

تقدیسی، ا.، و بسحاق، م. (1391). تحلیل و ارزیابی پایداری کشاورزی در مناطق روستایی و بررسی نقش کشاورزان. جغرافیا (فصلنامه علمی- پژوهشی انجمن جغرافیای ایران)، سال 10، شماره 33، صفحات 147-129.

دهقان، ح. (1389). ایل گرایی و علم‌گرایی. انتشارات راز، شیراز.  

رابینسون، ج. (1365). جنبه­هایی از توسعه و توسعه­نیافتگی. (ترجمه حسن گلریز)، نشر نی، تهران.

رضائی، ر.، و صالحی­مقدم، ن. (1391). تحلیل موانع توسعه­ کشاورزی ارگانیک در شهرستان زنجان از دیدگاه کشاورزان روستای کناوند. اولین کنفرانس ملی راهکارهای دست­یابی به توسعه پایدار، تهران، وزارت کشور، 5 صفحه.

رکن الدین افتخاری، ع. (1391). توسعه کشاورزی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها.

رکن‌الدین افتخاری، ع.، بدری، ع.، و سعیدی، ع. (1382). ارزیابی پیامدهای اقتصادی ادغام روستاها پس از حادثه زلزله از دیدگاه توسعه پایدار. مدرس، شماره 60، صفحات 29-23.

رکن‌الدین افتخاری، ع.، پورطاهری، م.، فرج­زاده، م.، و حیدری ساربان، و. (1388). نقش توانمندسازی در توسعه کشاورزی، مطالعه موردی استان اردبیل. پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 69، صفحات 103-87.

سلیمانی، م. (1391). بررسی چالش‌های بخش کشاورزی و نقش آن در توسعه کشاورزی. اولین کنفرانس ملی راهکارهای دست­یابی به توسعه پایدار، تهران، وزارت­ کشور.

شبانی، ا.، دشتی، ق.، قهرمان­زاده، م.، حیاتی، ب.، و حسین­زاده­فیروزی، ج. (1392). اندازه­گیری منابع رشد کشاورزی در زیربخش زراعت ایران. نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، جلد 27، شماره 3، صفحات 229- 223.

شریف­زاده، ا.، حسینی، م.، کلانتری، خ.، اسدی، ع.، و شریفی، م. (1386). تدوین الگوی نمایای پارادایم جدید برای نظام تحقیقات کشاورزی کشور. علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، جلد 3، شماره 2، صفحات 83- 69.

عزمی، آ. (1390). بررسی وضعیت و چالش‌های کنونی بخش کشاورزی در سهرین زنجان (شهرستان زنجان). دو فصلنامه پژوهش­های بوم­شناسی شهری، سال 2، شماره 4، صفحات 40- 31.

علیائی، م.، و محمدی­نژاد، ب. (1389). بررسی نقش سرمایه اقتصادی در توسعه‌نیافتگی روستایی ایران، مطالعه موردی روستاهای شهرستان دیواندره. برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، شماره 18، صفحات 156-143.

فتحی، ع. (1389). تحلیل سیستماتیک نقش عوامل جغرافیایی در توسعه روستاهای اردبیل. جغرافیای سرزمین، شماره 28، صفحات 39-19.

قنبری، ی.، و برقی، ح. (1387). چالش‌های اساسی در توسعه پایدار کشاورزی در ایران. راهبرد یاس، شماره 81، صفحات 234-219.

کالبالی، ا.، سالارپور، م.، کاوند، ح.، و سلطانی، س. (1392). تحلیل و ارزیابی شاخص‌های ذهنی کشاورزی پایدار در مناطق روستایی. اولین کنفرانس ملی الکترونیکی علوم کشاورزی و محیط‌زیست.

کریم­زاده، م.، پایدارمنش، ن.، و طالب­زاده بردسیری، ع. (1392). اهمیت بخش کشاورزی، منابع طبیعی و محیط‌زیست و چالش‌های پیش روی در الگوی پیشرفت اسلامی- ایرانی. دومین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت: مفاهیم، مبانی و ارکان پیشرفت، اردیبهشت ماه.

کریمی، م.، و هاشمی، ا. (1388). نظرسنجی از روستاییان در مورد چالش‌های توسعه پایدار روستایی در دهستان ساروق استان اراک. روستا و توسعه، شماره 2، صفحات 178-155.

کشاورز، ع. (1392). پتانسیل‌ها، ظرفیت‌ها و اهم مسائل و چالش‌های بخش کشاورزی. دفتر ساماندهی کشاورزی و آب اتاق ایران، 4 شهریور.

کلانتری، خ. (1391). پردازش و تحلیل داده‌ها در تحقیقات اجتماعی- اقتصادی. تهران، چاپ پنجم.

کلانتری، خ.، اسدی، ع.، شعبانعلی فمی، ح.، و چوبچیان، ش. (1385). پژوهشی با عنوان چالش‌های عمده توسعه روستایی در ایران جهت دستیابی به توسعه پایدار. روستا و توسعه، شماره 62، صفحات 23-1.

گاتاک، س. (1380). درآمدی بر اقتصاد توسعه، ترجمه زهرا افشاری. تهران:­ دانشگاه الزهرا.

مختاری­حصاری، آ.، و دستگردی، ز. (1386). بررسی موانع و چالش‌های توسعه روستایی در ایران از منظر برنامه‌ریزی. فصلنامه سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی، شماره 18، صفحات 39-32.

مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان رستم. (1390). آمارنامه کشاورزی. انتشارات مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان رستم.

مطیعی لنگرودی، ح.، و شمسایی، ا. (1386). توسعه روستایی مبتنی بر تداوم و پایداری کشاورزی، مطالعه موردی بخش سجاسرود زنجان. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 85، صفحات 104-85.

موسوی، م.، و صدیقی، ح. (1393). تعیین سطح توسعه‌یافتگی کشاورزی استان­های کشور. فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی، جلد 1، شماره 4، صفحات 71-55.

مهدوی، م.، علیائی، م.، و ایل­بیگی، ن. (1388). نقش عوامل اقتصادی- اجتماعی در توسعه‌نیافتگی روستایی. مجله جامعه­شناسی معاصر، سال 1، شماره 4، صفحات 173- 155.

میری، غ.، جوان، ج.، افراخته، ح.، ولایتی، س.، و شایان، ح. (1389). نقش سرمایه اجتماعی در توسعه روستایی منطقه پشت آب سیستان. جغرافیا و توسعه­ی ناحیه­ای، شماره 14، صفحات 49-29.

نوری، ح.، و غلامرضایی، س. (1391). چالش­ها و فرصت­های فرآروی طرح توسعه کشاورزی؛ مورد استان لرستان. اولین کنفرانس ملی راهکارهای دست­یابی به توسعه پایدار، تهران، وزارت کشور.

نوری­زمان­آبادی، ه.، و امینی­فسخودی، ع. (1386). سهم توسعه کشاورزی در توسعه روستایی، مطالعه موردی مناطق روستایی اصفهان. مجله علوم کشاورزی ایران، دوره 2- 38، شماره 2، صفحات 275- 263.

یگانه، ب.، و نباتی، ع. (1392). تحلیل موانع توسعه کشاورزی در مناطق روستایی با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی (AHP). نشریه فضای جغرافیایی، دوره 13، شماره 44، صفحات 152- 135.

Arthur, H. (1964). The raleaf regional development management in central city, revitalization. Journal of Planning Literature, 8(4): 45-55.

Bruce, F. J., & Mellor, J. (1961).The role of agriculture in economic development. American Economic Review, 51(4): 566- 593.

Kreijcie, R. V., & Morgan, D. W. (1970). Determining sample size for research activities. Educational and Psychological Measurement, (30): 607- 610.

Nsikak- Abasi, A. E., & Kesit, K. N. (2015). Barriers to Increasing Agricultural Production in Nigeria. American Journal of Agricultural Science, 2(4): 138- 143.

Ommani, A.R., Chizari, M., Salmanzadeh, C., & Farj Allah Hossaini, J. (2009). Predicting adoption behavior of farmers regarding on- farm sustainable water resources management (SWRM): Comparison of models. Journal of Sustainable Agriculture, 3(5): 595-616.

Omorogiuwa, O., Zivkovic, J., & Ademoh, F. (2014). The role of agriculture in the economic development of Nigeria. European Scientific Journal, 10(4): 133-147.