آسیب پذیری خانوارهای روستایی استان فارس نسبت به ناامنی غذایی ناشی از خشکسالی

محورهای موضوعی : پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی

نوشا ناهید ¹ (دکتری ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران)
فرهاد لشگرآرا ² (دانشیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران)
سیدجمال فرج اله حسینی ³ (دانشیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران)
سیدمهدی میردامادی ⁴ (دانشیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1400/06/31 تاریخ پذیرش : 1400/06/31 تاریخ انتشار : 1400/06/01

کلید واژه: آسیب پذیری, ناامنی غذایی, خشکسالی, خانوارهای روستایی, استان فارس, ایران,

چکیده مقاله :

خشکسالی از پدیده‌های محیطی و بخش جدایی‌ناپذیر تغییرات آب‌وهوایی است که طی سالیان گذشته آسیب های زیادی به بخش کشاورزی و جامعه روستایی وارد کرده است این مقاله با هدف تحلیل وضعیت آسیب پذیری خانوارهای روستایی استان فارس در ایران نسبت به ناامنی غذایی ناشی از خشکسالی و همچنین واکاوی پاسخهای سازگاری آنها نسبت به پدیده خشکسالی از نظر نگرش و اقدام صورت گرفته است. داده های مورد نیاز برای انجام این پژوهش پیمایشی از طریق روش نمونه گیری تصادفی طبقه بندی شده با انتساب متناسب، گردآوری شد. با استفاده از فرمول شفر حجم نمونه کشاورزان، ۲۷۰ نفر تعیین و اطلاعات از طریق پرسشنامه جمع آوری گردید. داده ها با استفاده از آمار توصیفی و مدل معادلات ساختاری sem از طریق نرم افزار SPSS21amos23 تحلیل شد. برمبنای نتایج بدست آمده میزان آسیب پذیری خانوارهای روستایی استان فارس نسبت به خشکسالی بالاتر از حد متوسط می باشد که عامل حساسیت بالاترین اثر را در تبیین آسیب پذیری خانوارهای روستایی استان فارس دارد. همچنین نتایج حاصل از بررسی نگرش افراد مورد مطالعه در خصوص موثرترین راهکارهای سازگاری نسبت به اثرات خشکسالی نشان داد موثرترین راهکارهای سازگاری از دیدگاه افراد مورد مطالعه وابستگی قابل توجهی به حمایت های دولتی دارد. همچنین نتایج حاصل از بررسی پاسخ افراد نسبت تعدیل اثرات خشکسالی نشان داد افراد با آسیب پذیری کمتر گزینه های بیشتری را برای سازگاری با پیامدهای خشکسالی در اختیاردارند که نشان از حساسیت کمتر و بالاتر بودن ظرفیت سازگاری آنان در مقایسه با گروه بیشتر آسیب پذیر می باشد. همچنین خانوارهای روستایی مورد مطالعه از نظر برخی ویژگیها در دو گروه آسیب پذیری حاصل از تحلیل خوشه بندی مورد مقایسه قرار گرفتند.

چکیده انگلیسی:

Climate change and drought have greatly affected the vulnerability of rural households. This study aimed to Analyzing the vulnerability of rural households in Fars province of Iran for food insecurity under drought and also analyzing their adaptive responses to drought in terms of attitude and action. It was a survey research and data was collected from a sample of population based on the stratified random sampling. The sample population was 270 respondents from Fars Province by using Shaffer formula. The data was analyzed by using SPSS and AMOS software. Based on the results, the vulnerability of rural households in Fars province to drought is above average, which sensitivity factor has the highest effect on vulnerability of rural households. Also, the results of the study showed that the most effective adaptation strategies to reduce of drought Consequences are significantly dependent on government support. However, less vulnerable households have more strategic options for coping with the consequences of drought. Cluster analysis indicated that based on the two groups of respondents with the low and high vulnerability that According to it, the studied rural households were compared in terms of some characteristics.

منابع و مأخذ:

- کشاورز، م و کرمی، ع. (۱۳۸۹). آسیب پذیری خانوارهای کشاورز از خشکسالی: مطالعه موردی. علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، دوره ۶، شماره ۶، صفحات ۳۳-۱۵.

- کلاهدوز، ف و نجفی، ف. (۱۳۹۱). سامانه ملی پایش امنیت غذا و تغذیه در ایران و تدوین اولین نقشه‌ی وضعیت امنیت غذایی در کشور (پژوهش سمپات)، تهران: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، معاونت سلامت، دفتر بهبود تغذیه جامعه، ‏‫ ۱۳۹۱.

- ایرجی، ح. (۱۳۹۱). سنجش آسیب‌پذیری گندمکاران شمال استان فارس نسبت به خشکسالی. پایان نامه کارشناسی ارشد اقتصاد کشاورزی، شیراز، ایران: دانشگاه شیراز.

- شرفی، ل و زرافشانی، ک. (۱۳۹۰). سنجش آسیب پذیری نقطه آغاز مدیریت ریسک در خشکسالی؛ سرپل ذهاب، اسلام آباد، جوانرود. فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای، سال اول، شماره1، صفحات ۵۶-۴۳.

- مرادی، م. شعبانعلی فمی، ح و اسدی، ع. (۱۳۹۸). تاثیر مدیریت مصرف آب کشاورزی بر امنیت غذایی خانوارهای کشاورزان در نظام بهره برداری خانوادگی: مورد مطالعه شهرستان کرمانشاه. مجله پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی، سال ۱۲، شماره ۴، صفحات ۶۴-۵۱.

-          Adger, N.W. (2006). Vulnerability. Global Environmental Change, 16: 268-281.

-          Brant, S. (2007). Assessing Vulnerability to Drought in CEARÁ, NORTHEAST BRAZIL. A thesis submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of Master of Science (Natural Resources and Environment) University of Michigan. November 2007.

-          Campbell, J. (2010). Climate change and population movement in Pacific Island Countries. In: Climate Change and Migration: South Pacific Perspectives [Burson, B. (ed.)]. Institute of Policy Studies, Victoria University of Wellington, Wellington, New Zealand: 29-50.

-          Christie, F., & Hanlon, J. (2001). Mozambique and the great flood of 2000. Oxford: James Currey, 2001.

-          George, B., Sims, P., McLean, A. N., & Mayer, D. (2007). Discovering your authentic leadership. Harvard Business Review, 85(2): 129-138.

-          Godfray, H. C. J. Beddington, J. R. Crute, I. R. Haddad, L. Lawrence, D. Muir, J. F., ... & Toulmin, C. (2010). Food security: the challenge of feeding 9 billion people. Science, 327(5967): 812-818.

-          Knutson, B. Fong, GW. Adams, CM. Varner, JL., & Hommer, D. (2001). Dissociation of reward anticipation and outcome with event-related fMRI. Neuroreport. 12:3683–3687.

-          Me-bar y., & valdez f. (2005). On the vulnerability of the ancient Maya society to natural threats. Journal of archaeological science, 32: 825-813

-          Nyssen, J. Poesen, J. Gebremichael, D. Vancampenhout ,K. D’aes, M. Yihdego, G. Govers, G. Leirs, H. Moeyersons, J., & et al .(2007). Interdisciplinary on-site evaluation of stone bunds to control soil erosion on cropland in Northern Ethiopia. Soil Till Res, 94(1):151–163. https://doi.org/10.1016/j.still.2006.07.011

-          Osbahr, H., Twyman, Ch., Adger, W., Thomas, D. (2008). Effective livelihood to climate change disturbance scale dimensions of practice in mozambique. Geoforum, 39(6): 1951-1964.

-          Pretty, J. Sutherland, W.J. Ashby, J. Auburn, J. Baulcombe, D. Bell, M. Bentley, J. Bickersteth, S. Brown, K. Burke, J. & et al .(2010). The top 100 questions of importance to the future of global agriculture. Int. J. Agric. Sustain, 8 (4): 219–236.

-           Ramachandran, M., and Eastman, J.R. (1997). Applications of GIS to vulnerability mapping: A west African food security case study, in Applications of Geographic Information Systems (GIS) Technology in Environmental Risk Assessment and Management, UNEP and the Clark Labs for Cartographic Technology and Geographic Analysis.

 

-          Rockström, J. Steffen, W. Noone, K. Persson, A. Chapin, F.S. Lambin, E.F. Lenton, T. M. Scheffer, M. Folke, C. Schellnhuber, H.J., & et al.  (2009). A safe operating space for humanity. Nature, 461(7263): 472–475.

-          Schneiderbauer, S., and Ehrlich, D. (2006) Risk, hazard and People’s Vulnerability to Natural Hazards: A Review of Definitions, Concepts and Data. European Commission-Joint Research Centre (EC-JRC), Brus-sels.

-          Segnestam, L. (2009). Division of Capitals - What Role Does It Play for Gender-Differentiated Vulnerability to Drought in Nicaragua. Community Development, 40: 154-176

-          Simelton, E. Fraser, E. D. G. Termansen, M. Forster, P. M., & Dougill, A. J. (2009). Typologies of crop-drought vulnerability: an empirical analysis of the socio-economic factors that influence the sensitivity and resilience to drought of three major food crops in China (1961–2001). Environmental Science and Policy, 12(4), 438–452.

-             UN/ISDR. (2004). Living with Risk –A global review of disaster reduction initiatives, Inter-Agency Secretariat of the International Strategy for Disaster Reduction.

-          Wilhite, D.A. (1993). Drought assessment, management, and planning: Theory and case studies, Kluwer Academic Publishers.

-          Wilhelmi, O.V., & Wilhite, D.A. (2005). Assessing Vulnerability to Agricultural Drought: A Nebraska Case Study. Natural Hazards, 25 (2002): pp. 37–58.

-          Wisner, B. Blaikie, P. Cannon, T., & Davis, I. (2003). At Risk: Natural Hazards, People's Vulnerability and Disasters. Routledge, London, UK and New York, USA.

-          Zarafshani, K. Sharafi, L. Azadi, H. Hosseininia, Gh. De Maryer, Ph., & Witlox, F. (2012). Drought Vulnerability Assessment: The Case of Wheat Farmers in Wesrern Iran. Global Planetary Change, 98-99: 122-130.